Η λέξη που προσέθεσε ο Ιησούς…

Οι New York Times φιλοξενούν στην στήλη τους “Γνώμες” ένα άρθρο για την αναβάθμιση της σχέσης των πιστών με τον Θεό τους, κάτι που κατά τον αρθρογράφο πέτυχε ο Ιησούς, καθώς αυτός για πρώτη φορά εισήγαγε το αίσθημα της φιλίας και της αγάπης μεταξύ Θεού και θνητών. Ο αρθρογράφος Peter Hermann Wehner είναι συγγραφέας (έχει γράψει το βιβλίο “Ο θάνατος της Πολιτικής: Πώς να επουλώσουμε τις πληγές της Δημοκρατίας μας”), έχει θητεύσει ως συντηρητικός κειμενογράφος ομιλιών τριών προέδρων των ΗΠΑ και ανήκει στην θρησκευτική οργάνωση “Trinity Forum των Ευαγγελιστών”.

Πάντως, ανεξαρτήτως πολιτικών τοποθετήσεων ή και θρησκευτικών δογμάτων, η σκέψη του ως προς την φιλία και τον Χριστιανισμό, παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ο Wehner κάνει αναφορά και σε προγενέστερη χρήση της λέξης φιλίας ως χαρακτηριστικής της σχέσης του Θεού με κάποιους πιστούς, όμως τονίζει ότι αυτή αναφέρεται μόνον δύο φορές και αυτές αφορούν αποκλειστικά στον Μωυσή και στον Αβραάμ, δηλαδή όχι στο σύνολο των πιστών.

Επιπλέον η χρήση της λέξης έστω και δύο φορές στην Παλαιά Διαθήκη, μπορεί να οφείλεται στις πολλές διαδοχικές μεταφράσεις της Βίβλου, καθώς στην κοινή ελληνική, την βασική γλώσσα επικοινωνίας στην Μεσόγειο τα χρόνια εκείνα, η φράση “φίλε μου” μπορεί να μην ήταν ακριβής απόδοση της αρχικής αραμαϊκής φράσης. Ο Wehner, για να μιλήσει για την αγάπη και την φιλία του Ιησού Χριστού, υπενθυμίζει την επιλογή Του να έχει ανθρώπινη φύση – φύση η οποία εκδηλώνεται στις στιγμές της θλίψης, της αγωνίας, του θυμού, της απογοήτευσης, αλλά και της χαράς Του.

Η αναφορά στο ανθρώπινο αίσθημα της φιλίας και της αγάπης είναι πολύ ξεκάθαρη στην Καινή Διαθήκη, στο Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο» γράφει ο Wehner, αναφερόμενος στο εξής εδάφιο: «Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ.  Ιω. 15,13 Μεγαλυτέραν αγάπην από αυτήν κανείς δεν έχει, ώστε την ζωήν του να δώση χάριν των φίλων του Ιω. 15,14 ὑμεῖς φίλοι μού ἐστε, ἐὰν ποιῆτε ὅσα ἐγὼ ἐντέλλομαι ὑμῖν Ιω. 15,15 οὐκέτι ὑμᾶς λέγω δούλους, ὅτι ὁ δοῦλος οὐκ οἶδε τί ποιεῖ αὐτοῦ ὁ κύριος· ὑμᾶς δὲ εἴρηκα φίλους, ὅτι πάντα ἃ ἤκουσα παρὰ τοῦ πατρός μου ἐγνώρισα ὑμῖν».

“Φίλος” και όχι “δούλος”

Ο αρθρογράφος παραβάλλει και την γνώμη του Σκοτσέζου θεολόγου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν John Swinton, ο οποίος συγκεκριμένα αποκαλεί “μετονομασία” την εφεξής χρησιμοποιούμενη λέξη “φίλος” αντί του πιστού ή του υπηρέτη και δούλου. «Όλοι μπορούμε να κατανοήσουμε το δέος προς τον πανίσχυρο Θεό, αλλά εμένα με αφήνει βαθιά συγκλονισμένο η φιλία προς εκείνον. Για ποιο λόγο μια θεότητα όχι μόνον ενσαρκώθηκε ως άνθρωπος αλλά και εισήγαγε μια σχέση  με εμάς, η οποία ορίζεται από την αμοιβαία αγάπη, την οικειότητα και την εξομολόγηση των πιο μύχιων σκέψεων και κινήτρων; Συζήτησα το θέμα αυτό με θεολόγους και ιερείς, δηλαδή το τι ακριβώς σημαίνει το γεγονός ότι ο Ιησούς μας αποκαλεί φίλους του» γράφει ο Wehner.

«Όπως μου είπαν και εκείνοι, αυτό ήταν τότε κάτι ανήκουστο τα χρόνια εκείνα. Ούτε ένας απλός βασιλιάς, πόσο μάλλον Θεός, δεν θα αποκαλούσε φίλους τους υπηκόους του. Για να είναι εξάλλου φίλος ένας βασιλιάς θα έπρεπε να ζει σαν τους υπηκόους του, όπως έζησε ο Ιησούς με τους ακολούθους του. Στην αρχαιότητα δεν ήταν κάτι οικείο να αναπτύσσεται φιλία μεταξύ ατόμων διαφορετικού status. Ο Ιησούς όμως τα άλλαξε όλα αυτά καθώς και την ιεραρχική σχέση του Θεού με τα ανθρώπινα πλάσματα» γράφει ο αρθρογράφος.

«Ο Ιησούς εξυψώνει το ακροατήριό του, καθώς το ανεβάζει στο δικό του επίπεδο, και αναγνωρίζει την εγγενή αξία του ανθρώπου, που όχι μόνον δημιουργήθηκε κατ΄εικόνα Του, αλλά είναι επίσης και ο μπιστικός του, ο σύντροφός του», σχολίασε επί του συγκεκριμένου άρθρου ο φιλόσοφος Nicholas Wolterstorff. Ο επίσκοπος Scott Dudley αναφέρει ότι αυτό το σημείο στον Κατά Ιωάννη δείχνει τη ριζοσπαστική αγάπη και χάρη του Θεού σε μια εποχή που, στην καλύτερη περίπτωση, κάποιοι θα ανέμεναν ο Θεός να νιώθει φιλία μόνον προς κάποιους μορφωμένους ή πολύ γενναίους ανθρώπους και πάντως, το λιγότερο, ηθικούς.

«Εντούτοις ο Ιησούς επέλεξε τους ακολούθους του μεταξύ απαίδευτων ανθρώπων, απλών ψαράδων, ή και από απεχθείς κάστες, όπως ο Ματθαίος που ήταν φοροεισπράκτορας (τελώνης) του μισητού ρωμαϊκού καθεστώτος, επέλεξε ένα πρόσωπο που ήξερε ότι θα τον απαρνηθεί (το Πέτρο) αλλά και ένα που ήξερε ότι θα τον προδώσει (τον Ιούδα). Έτσι ο Ιησούς κατέρριψε μεταξύ άλλων και το “δεδομένο” ως τότε, πως πρόσβαση στο θείο έχουν οι προνομιούχοι ή οι θαυμαστοί άνθρωποι», είπε ο Dudley. Και εξήγησε το γιατί διάλεξε να ενσαρκωθεί:

«Η εξουσία και η δύναμη, δεν μπορούν να γεννήσουν το αίσθημα της αγάπης. Η δύναμη ζητεί υπακοή, προκαλεί φόβο και δέος, υποταγή, όχι όμως αγάπη. Ο Θεός που μας προσεγγίζει μέσω του Ιησού δεν επιδιώκει την υποταγή, παρά θέλει να τον αγαπάμε όπως μας αγαπά κι εκείνος. Επιζητεί να έχει μια στενή σχέση με εμάς, και σε αυτή περιλαμβάνεται το αίσθημα της φιλίας. Για αυτό και παρουσιάσθηκε ως θνητός και ευάλωτος και όχι ως πανίσχυρος Θεός», λέει ο Dudley.

Η αντίληψη περί ευάλωτου Θεού

Όπως γράφει, η αντίληψη ενός ευάλωτου Θεού, πράου και ταπεινού, ήταν αδιανότητη μέχρι τότε και για πολλούς ανθρώπους, παραμένει τέτοια. Όμως ο ευάλωτος και ευαίσθητος, ταπεινός Θεός είναι ίσως το πιο ουσιαστικό στοιχείο της ιστορίας του Χριστιανισμού. Την βλέπουμε στην γέννησή του σε έναν στάβλο, μέχρι στο θρήνο του για το θάνατο του φίλου του Λαζάρου, αλλά και στην αγωνία του στον Κήπο της Γεσθημανής, όπου το μόνο που ζήτησε από τρεις φίλους του ήταν να ξαγρυπνήσουν προσευχόμενοι μαζί του και όμως και οι τρεις κοιμήθηκαν, –ο Πέτρος, ο Ιωάννης και ο Ιάκωβος.

Η ιερέας στην ευαγγελική εκκλησία του Σηάτλ Renée Notkin, είπε στον αρθρογράφο ότι είναι θεμελιώδους σημασίας η φράση «αγαπάτε αλλήλους όπως σας αγάπησα εγώ», γιατί αλλάζει ριζικά τον τρόπο που το άτομο ζει σε μια κοινότητα. «Το θέμα στο Χριστιανισμό δεν είναι η ορθή διδασκαλία και ο δογματισμός, αλλά ο σχεσιακός μας προσανατολισμός, Ως φίλοι του Ιησού, αγαπάμε ο ένας τον άλλον — και αυτό περιλαμβάνει ανθρώπους διαφορετικούς από εμάς. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν μπορεί να είναι “άλλος”, γιατί εν Χριστώ ανήκουμε ο ένας στον άλλον. Καλούμαστε να αγαπάμε ο ένας τον άλλον και να σηκώνουμε ο ένας τα βάρη του άλλου, αντί να ασκούμε αρνητική κριτική», θεωρεί η Notkin.

Ο επίσκοπος Swinton αντιπαραβάλλει την φιλία όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα (προς τους ομοίους μας) με την φιλία όπως τη νοεί ο Ιησούς: «Ο Χριστός νοεί ως φιλία το αίσθημα φιλίας προς εκείνους που δεν είναι όμοιοί μας, αλλά περιθωριακοί , στιγματισμένοι, απόκληροι, όπως οι ιερόδουλες και οι αμαρτωλοί. Η Εκκλησία πρέπει να δείχνει αυτή την κυριολεκτικά “Χριστιανική φιλία” προς όλους τους ανθρώπους και ειδικά προς τους περιθωριοποιημένους. Το δώρο της φιλίας του προς εμάς δείχνει και υπενθυμίζει στους ανθρώπους ότι ο Θεός τους θεωρεί άξιους. Και η Εκκλησία με τη σειρά της πρέπει να δίνει αυτό το δώρο σε όλους και να μη θεωρεί κανένα άνθρωπο ανάξιο. Το ίδιο και εμείς ατομικά προς τους άλλους ανθρώπους».

Ο θεολόγος Curtis Chang (φίλος του αρθρογράφου) θέλησε πάντως να βάλει και λίγο τα πράγματα στη θέση τους: «Το να είσαι φίλος του Θεού δεν σημαίνει πως παύεις να υπακούς στο κάλεσμά του και να σέβεσαι τις επιταγές της θρησκείας σου. Ο Ιησούς δεν εγκαταλείπει τον ρόλο του διδασκάλου και του Κυρίου, απλά προσθέτει σε αυτόν μια νέα διάσταση». Η Shirley Hoogstra, πρόεδρος του Συμβουλίου Χριστιανικών Κολεγίων και Πανεπιστημίων στις ΗΠΑ είπε σχετικά ότι «στην αληθινή φιλιά, υπάρχει αμοιβαιότητα και αποκαλώντας τους μαθητές του ο Ιησούς “φίλους”, τους έφερε πιο κοντά του και οι κόσμοι τους ενώθηκαν. Αυτά που κήρυξε ο Ιησούς τα έκανε πράξη στη ζωή του, μας εμπιστεύθηκε, μας αγάπησε, μας ενθάρρυνε, μας προέτρεψε να αλλάξουμε για το καλό μας, έκλαψε μαζί μας και τελικά πέθανε για χάρη των φίλων του, δηλαδή για εμάς».

Η “προσωπική” σχέση με το θείο

Ο αρθρογράφος προσθέτει την δική του “προσωπική” σχέση με το θείο, γράφοντας ότι εκείνο που τον έφερε πιο κοντά στη θρησκεία ήταν αυτή ακριβώς η αίσθηση, ότι ο Θεός γνωρίζει τον άνθρωπο ως φίλος του και ότι κατά συνέπεια ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει και τον Θεό. Επίσης ότι ο άνθρωπος χρειάζεται τον Θεό, αλλά και ότι Θεός χρειάζεται τον άνθρωπο. Η φιλία μαζί του όμως έχει προϋποθέσεις που δεν τηρούνται ιδιαίτερα: την αγάπη ή φιλία του φίλου πιστού, προς τους άλλους ανθρώπους.

Ο σχολιαστής της Βίβλου Gail R. O’Day (πέθανε το 2018) αναφέρει στη  “θεολογία της φιλίας,” την ελληνική λέξη φιλία και τα νοήματά της. Επέμενε εν ζωή ότι ο Χριστιανισμός ως βασικότερη επιταγή είχε και έπρεπε να συνεχίσει να έχει το “Αγαπάτε αλλήλους όπως σας αγάπησα εγώ”. Υπάρχουν πολλοί τρόπο να αγαπήσουμε τους άλλους, όμως η εντολή είναι σαφής. «Εντούτοις σήμερα πολλοί εκπρόσωποι της θρησκείας αλλά και πιστοί θεωρούν ότι το άλφα και το ωμέγα είναι η αμαρτία, η μετάνοια, η δικαιοσύνη ή η λύτρωση, ενώ η φιλία και η αγάπη είναι εντυπωσιακά απούσες», γράφει ο Gail R. O’Day.

Ο ίδιος θυμίζει επ’ αυτού και τον Αριστοτέλη, που επίσης έδινε μεγίστη σημασία στη φιλία (Ηθικά Νικομάχεια, βιβλιο 9, 1169) και στο να δίνει κάποιος ακόμη και τη ζωή του για τους άλλους: «ἀληθὲς δὲ περὶ τοῦ σπουδαίου καὶ τὸ τῶν φίλων ἕνεκα πολλὰ πράττειν καὶ τῆς πατρίδος, κἂν δέῃ ὑπεραποθνήσκειν· προήσεται γὰρ καὶ χρήματα καὶ τιμὰς καὶ ὅλως τὰ περιμάχητα ἀγαθά, περιποιούμενος ἑαυτῷ τὸ καλόν· ὀλίγον γὰρ χρόνον ἡσθῆναι σφόδρα μᾶλλον ἕλοιτ’ ἂν ἢ πολὺν ἠρέμα, καὶ βιῶσαι καλῶς ἐνιαυτὸν ἢ πόλλ’ ἔτη τυχόντως, καὶ μίαν πρᾶξιν καλὴν καὶ μεγάλην ἢ πολλὰς καὶ μικράς. τοῖς δ’ ὑπεραποθνήσκουσι τοῦτ’ ἴσως συμβαίνει· αἱροῦνται δὴ μέγα καλὸν ἑαυτοῖς. καὶ χρήματα προοῖντ’ ἂν ἐφ’ ᾧ πλείονα λήψονται οἱ φίλοι· γίνεται γὰρ τῷ μὲν φίλῳ χρήματα, αὐτῷ δὲ τὸ καλόν· τὸ δὴ μεῖζον ἀγαθὸν ἑαυτῷ ἀπονέμει».

Ο Gail R. O’Day δεν αναφέρεται τυχαία στον Αριστοτέλη και σε άλλους αρχαίους συγγραφείς: θέλει να δείξει ότι, όταν ο Ιησούς έλεγε “να αγαπάτε ο ένας τον άλλον” και αναφερόταν στην φιλία, εννοούσε την “ακραία” φιλία χάριν της οποίας κάποιος δίνει ακόμη και τη ζωή του. Δεν της προσέδιδε τη σημερινή έννοια –του “κάνω παρέα” και γενικώς και αορίστως “συνδράμω τον φίλο μου”). Ο O’ Day επιμένει στο τι σήμαινε στα χρόνια εκείνα η φιλία, γιατί αποκαλύπτει τι σκεφτόταν ο Ιησούς περί φιλίας -ορίζει το ιστορικό πλαίσιο. Ο δε Ιησούς ο ίδιος, εξέφρασε προσωπικά το αρχαίο ιδανικό της φιλίας, δηλαδή έδωσε τη ζωή του για τους φίλους του –εμάς. Και παραθέτει και τα λόγια του: “Κανείς δεν μου παίρνει την ζωή, την δίνω με την θέλησή μου».

 Η σημασία της αγάπης

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι έχει μεγάλη σημασία τι κάνουν με τη σειρά τους οι Χριστιανοί για τον “φίλο τους Ιησού”, δηλαδή για τους συνανθρώπους τους. Αυτά τα δύο χιλιάδες χρόνια που κύλησαν από τη μέρα που γεννήθηκε ο Χριστός, οι Χριστιανοί απέδειξαν πολλές φορές ότι ήταν κατώτεροι των περιστάσεων και μάλιστα “κούρεψαν” διακριτικά την αγάπη από την πίστη τους, ενώ αυτή ήταν η βασικότερη προϋπόθεση που έθεσε ο Ιησούς.

«Όταν η χριστιανική πίστη στερείται την αγάπη, πλέον η θρησκεία χαρακτηρίζεται από ακαμψία και η πίστη γίνεται εύθραυστη, η ζωή γεμίζει εύκολη κριτική, ηθική αλαζονεία, έλλειψη οίκτου και τελικά, αθεΐα». Και συνεχίζει: «Παρά τις αποτυχίες μας αυτά τα δυο χιλιάδες χρόνια, όλοι σαν άτομα πάντως μπορούμε να θυμηθούμε κάποιες δύσκολες στιγμές όπου ο Θεός μας στάθηκε μέσω άλλων ανθρώπων που μας αγάπησαν και μας στήριξαν με την ανθρώπινη φιλία τους.

»Όταν νιώθουμε ανήμποροι και πλημμυρίζει το μυαλό μας αμφιβολίες, και νιώθουμε το Θεό απίστευτα μακρινό, υπάρχουν κάποιοι που  μας στηρίζουν στις τραγικές στιγμές της θλίψης και του πόνου, άνθρωποι που μας έχουν αγαπήσει όπως μας αγάπησε ο Χριστός κι ας μη βλέπουμε τον ίδιο στο πλευρό μας. Ο φίλος μας είναι εκεί, χωρίς να ζητάει καν να τον ευχαριστήσουμε και να τον αναγνωρίσουμε στα πρόσωπα που εκείνος έστειλε στο πλευρό μας, συχνά χωρίς να το ξέρουν ούτε καν εκείνα», καταλήγει ο αρθρογράφος, ζητώντας κάτι εν μέρει Πασχαλινό, δηλαδή να αναστήσουμε μέσα μας τους πρώτους Χριστιανούς και το αίσθημα της αγάπης και της φιλίας αν όχι προς τον Χριστό, τουλάχιστον για τον διπλανό μας.