Η προφητική πτυχή του Don’t look up και η “πλανητική άμυνα” της NASA

Κάποιος άσημος καθηγητής αστρονομίας και η μεταπτυχιακή του φοιτήτρια κάνουν μία τρομακτική ανακάλυψη: ένας τεραστίων διαστάσεων κομήτης ικανός να καταστρέψει τη Γη βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με αυτήν. Αυτό είναι λίγο-πολύ, το σενάριο της δημοφιλούς ταινίας “Don’t look up”, η οποία γνώρισε τεράστια επιτυχία και στην Ελλάδα. Πρόκειται για επαναλαμβανόμενο κινηματογραφικό μοτίβο. Από το 1916 και τη βωβή δανέζικη ταινία “Το τέλος του κόσμου”, μέχρι το χολιγουντιανό “Αρμαγεδδών”, η έβδομη τέχνη είναι προάγγελος του άδοξου τέλους του πλανήτη Γη και των κατοίκων του.

Πρώτη φορά, όμως, αυτό αποδόθηκε με τη μορφή πολιτικής και κοινωνικής σάτιρας. Όπως ήταν φυσικό συζητήθηκε, γοήτευσε, προβλημάτισε, απογοήτευσε, δίχασε και εντέλει από όποια αφετηρία και αν ξεκίνησε ο θεατής, κατέληξε σε ένα ομόφωνο συμπέρασμα: Η ανθρωπότητα πάει κατά διαόλου! Κάτι η πανδημία, κάτι η κλιματική αλλαγή, πασπαλισμένες με τις υπόλοιπες “πληγές του Φαραώ”, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία, το τέλος του κόσμου μοιάζει –άπο άλλη σκοπιά– κάτι παραπάνω από σενάριο επιστημονικής φαντασίας.

Λίγο η ταινία, λίγο η συνειδητοποίηση της θνητότητάς μας, η ατάκα του Στήβεν Χόκινγκ «είμαστε απλώς ένα εξελιγμένο είδος πιθήκων σε έναν μικρό πλανήτη ενός πολύ μέτριου άστρου» μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ. Αυτός ήταν που συνήθιζε να λέει να «κοιτάμε τα αστέρια και όχι τα πόδια μας». Τί γίνεται, όμως, όταν ο κίνδυνος ελλοχεύει εκεί ψηλά; Τί γίνεται όταν δεν αρκεί το αυτοσαμποτάζ της ανθρωπότητας και έχουμε και κομήτη να απειλεί τη Γη με καταστροφή;

Τη στιγμή που η ταινία φιγουράριζε στη λίστα των πιο δημοφιλών κινηματογραφικών επιλογών και στην Ελλάδα, πάνω από τα περίχωρα του Πίτσμπουργκ στην Πενσιλβάνια, ακούστηκε μία  εκκωφαντική έκρηξη. Τα σπίτια άρχισαν να τρέμουν σαν να γινόταν σεισμός. Οι δονήσεις και ο ήχος τρόμαξαν τους κατοίκους, κάποιοι από τους οποίους εγκατέλειψαν τα σπίτια τους εν μέσω του εορταστικού γεύματος της Πρωτοχρονιάς.

Η αναστάτωση αυτή επήλθε από την πτώση ενός μετεωρίτη στην εκεί περιοχή. Η ισχύς της έκρηξης ήταν ανάλογη με αυτή τριάντα τόνων εκρηκτικής ύλης. Η ταχύτητα του μετεωρίτη υπολογίστηκε περίπου στα 72.400 χλμ. ανά ώρα, η δε διάμετρός του δεν πρέπει να υπερέβαινε τα 92 εκατοστά, ενώ το βάρος του ανερχόταν σε περίπου μισό τόνο. Το πιο περίεργο στην υπόθεση είναι ότι δεν υπήρξε καμία προειδοποίηση για πιθανή πτώση μετεωρίτη. Το ίδιο ακριβώς είχε συμβεί και τρεις μήνες νωρίτερα στη δυτική Βιρτζίνια. Και στις δύο περιπτώσεις, οι αρμόδιες αρχές αιφνιδιάστηκαν. Μόνο τρόμο προκαλεί η ιδέα.

Υπό το τρισδιάστατο “μάτι” της NASA

Το 2013, ένας αστεροειδής πλάτους 20 μέτρων εξερράγη πάνω από το Τσελιάμπινσκ της Ρωσίας, απελευθερώνοντας ενέργεια όση η έκρηξη 26-33 ατομικών βομβών. Πολλά κτίρια υπέστησαν ζημιές και περίπου 1.500 άνθρωποι νοσηλεύτηκαν για τραυματισμούς που προκλήθηκαν από την έκρηξη. Όπως γνωρίζουμε, οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν εξαιτίας της πρόσκρουσης ενός μεγάλου αστεροειδούς στη χερσόνησο Γιουκατάν. Η πρόσκρουση προκάλεσε μία καταστροφή, με το φως του Ήλιου να μην μπορεί να φτάσει πλέον στην επιφάνεια της Γης για χρόνια.

Από τότε πέρασαν 66 εκατομμύρια χρόνια και η ανθρωπότητα έχει τα εργαλεία και την τεχνολογία να γνωρίζει “τί μας ξημερώνει” από ψηλά. Απόδειξη η ανακοίνωσή της ότι ο αστεροειδής 1994 PC1 θα πλησιάσει τη Γη. Πρόκειται για έναν αστεροειδή με μέγεθος δύο φορές μεγαλύτερο από αυτό του Εμπάιαρ Στέιτ Μπίλντινγκ, του διάσημου ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης που για 40 χρόνια ήταν το ψηλότερο κτίριο στον κόσμο. Η “συνάντηση” θα πραγματοποιηθεί στις 18 Ιανουαρίου σε απόσταση περίπου δύο εκατ. χλμ. με την ταχύτητα του αστεροειδούς να φτάνει περίπου τα 70.000 χλμ./ώρα.

Ειδική εφαρμογή της NASA δίνει λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε ουράνιο σώμα που πλησιάζει στη Γη. Η διαστημική υπηρεσία έχει επενδύσει σχετικά με ένα πρόγραμμα 150 εκατ. δολαρίων το χρόνο. Τέθηκε σε εφαρμογή όταν το Κογκρέσο ζήτησε να βρεθούν και να παρακολουθηθούν τουλάχιστον το 90% των αστεροειδών με πλάτος μεγαλύτερο των 152 μέτρων, οι οποίοι μπορούν να πλησιάσουν τη Γη. Έτσι, λοιπόν, μπορεί κάποιος να δει σε ζωντανό χρόνο την απόσταση ενός αστεροειδούς από τη Γη και την τροχιά του.

Πρόσφατα, η NASA παρουσίασε και έναν τρισδιάστατο χάρτη, στον οποίο απεικονίζεται η “συμπεριφορά” εκατοντάδων αστεροειδών και κομητών σε πραγματικό χρόνο. Πρόκειται για το “Eyes on Asteroeids” (Μάτια στους Αστεροειδείς) και έχει αναπτυχθεί από το Κέντρο για τη Μελέτη των Κοντινών στη Γη Αντικειμένων, του Εργαστηρίου Jet Propulsion Laboratory (JPL) της NASA. Περίπου εκατό τόνοι διαπλανητικού υλικού πέφτουν στη Γη κάθε μέρα. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του υλικού αυτού είναι σκόνη που απελευθερώνεται από τους κομήτες.

Σαν σενάριο ταινίας

Λίγα είναι τα ουράνια σώματα που μας πλησιάζουν επικίνδυνα. Ένα μήνα νωρίτερα, ένας αστεροειδής στο μέγεθος του Πύργου του Άιφελ πέρασε κοντά από τον πλανήτη μας. Το όνομά του είναι “4660 Nηρέαs” ή “1982 DB” και το μήκος του φθάνει τα 330 μέτρα. Για να είμαστε ακριβείς, το “κοντά” μεταφράζεται σε απόσταση περίπου 3,9 εκατ. χλμ. Όπως είναι φυσικό, δίνεται ιδιαίτερη σημασία στα διαστημικά σώματα που πλησιάζουν.

Αυτά ονομάστηκαν από το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για Υποθέσεις Εξωτερικού Διαστήματος (UNOOSA) NEO. Ένας αστεροειδής ή ένας κομήτης κατατάσσεται στην κατηγορία αυτή όταν απέχει περίπου 50 εκατ. χλμ από την τροχιά της Γης. Από τη δεκαετία του 1980 έχουν καταγραφεί σχεδόν 28.000 NEOS. Μόνο οι 2.238 ταξινομήθηκαν ως “Δυνητικά επικίνδυνοι αστεροειδείς”, αφού πέρασαν σε απόσταση 4,7 εκατ. χλμ από την τροχιά της Γης και ήταν μεγαλύτεροι από 140 μέτρα. Ένας και μόνος αρκεί, όμως, για να κάνει τη ζημιά.

Μια νέα μελέτη, μάλιστα, διαπίστωσε ότι η ορυκτολογία των πετρωμάτων του μετεωρίτη και όχι το μέγεθος της πρόσκρουσης, καθορίζει πόσο θανατηφόρο αντίκτυπο θα έχει. Η Γη έχει βομβαρδιστεί από μετεωρίτες σε όλη τη μακρόχρονη ιστορία της. Η διεπιστημονική ερευνητική ομάδα προσπάθησε να διερευνήσει γιατί ορισμένοι μετεωρίτες προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές (π.χ. την εξαφάνιση των δεινοσαύρων), ενώ άλλοι μεγαλύτεροι σε μέγεθος δεν είχαν τις ίδιες καταστροφικές συνέπειες.

Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η παρατήρηση από μόνη της δεν αρκεί. Ειδικά όταν αστεροειδείς με διάμετρο άνω του ενός χιλιομέτρου μπορούν να καταστρέψουν ολόκληρες ηπείρους, ενώ διαστημικοί βράχοι με μέγεθος μερικών δεκάδων μέτρων αρκούν για να εξαερώσουν ολόκληρες πόλεις. Αυτός είναι ο λόγος που βρίσκεται σε εξέλιξη η πρώτη αποστολή της NASA με στόχο να αλλάξει την τροχιά ενός αστεροειδούς.

Με το πρόγραμμα DART, ύψους 325 εκατ. δολαρίων, αναπτύσσει την τεχνολογία και δοκιμάζει την ικανότητά της να προστατεύσει –αν χρειαστεί– τη Γη από κάποιο ουράνιο σώμα που κατευθύνεται καταπάνω της. Περιέργως, είναι ακριβώς αυτό που παρακολούθησαν όσοι είδαν την επίμαχη ταινία, οι σεναριογράφοι της οποίας, βέβαια, συμβουλεύθηκαν επιστήμονες για να είναι αληθοφανής.

Φόβος για το μέλλον…

Όπως ακριβώς και στο “Don’t look up”, διαστημόπλοιο της NASA θα συντριβεί στην επιφάνεια του μικρού αστεροειδούς “Δίμορφος”. Είναι ο μικρότερος από ένα ζεύγος αστεροειδών, οι οποίοι περιστρέφονται ο ένας γύρω από τον άλλον, γνωστοί ως δίδυμοι. Το μεγαλύτερο από τα δύο αστρικά αντικείμενα, ονομαζόμενο “Δίδυμος”, έχει πλάτος 780 μέτρων, ενώ το μικρότερο διάμετρο 160 μέτρων.

Στόχος είναι να διαπιστωθεί εάν η ταχύτητα και η πορεία τους μπορούν να επηρεασθούν. Η NASA δοκιμάζει δηλαδή την ικανότητά της σε αποστολή “πλανητικής άμυνας”. Παρότι οι ειδικοί χαρακτηρίζουν σχεδόν απίθανο ένα καταστροφικό σενάριο σαν αυτό της ταινίας, υποστηρίζουν ότι οφείλει η ανθρωπότητα να προετοιμαστεί καλύτερα απέναντι σε ένα τέτοιο σενάριο. «Δεν θέλουμε να βρεθούμε στη θέση όπου ένας αστεροειδής θα κατευθύνεται προς τη Γη και εμείς θα πρέπει να δοκιμάσουμε τότε αυτή την τεχνική» για πρώτη φορά, δήλωσε ο Λίντλεϊ Τζόνσον του τμήματος Πλανητικής Άμυνας της NASA.

Δεν πρόκειται για τη μοναδική ομοιότητα της ταινίας με την πραγματική ζωή. Στην πρώτη, οι κυβερνώντες αρνούνται να καταστρέψουν τον μετεωρίτη που θα συγκρουστεί με τη Γη, διότι είναι πλούσιος σε ορυκτά «και θα μπορούσε να λύσει όλα τα οικονομικά προβλήματα της Γης». Μη επανδρωμένο διαστημικό σκάφος της NASA θα εκτοξευθεί τον Αύγουστο 2022 και θα προσεδαφιστεί στον αστεροειδή “Ψυχή” περί το 2026, ώστε να επιχειρήσει τη μελέτη σε βάθος της επιφάνειας και της σύστασής του.

Σε αντίθεση με τους αστεροειδείς που απαρτίζονται από πάγο και πέτρα, αυτός αποτελείται αποκλειστικά από μεταλλικά στοιχεία, όπως ο σίδηρος, το νικέλιο και ενδεχομένως ο χρυσός. Η διάμετρός του φτάνει τα 225 μέτρα. Η χρηματική αξία του υπολογίζεται στα τετράκις εκατομμύρια δολάρια! Η ανακάλυψη του έγινε το 1852 από τον Ιταλό αστρονόμο Ανιμπάλε ντε Γκάσπαρις. Ο αστεροειδής βρίσκεται ανάμεσα στους πλανήτες Άρη και Δία, και σε τριπλάσια απόσταση από τον Ήλιο από την απόσταση της Γης από τον Ήλιο.

Το 2022 δεν προμηνύει κανένα τέλος του κόσμου. Αντιθέτως, προμηνύει βήματα μπροστά και αυτό καθώς έχουν προγραμματιστεί εντός του έτους αρκετές διαστημικές αποστολές. Εκτός από την επιστημονική πρόοδο, όμως, το διάστημα ασκούσε ανέκαθεν ακαταμάχητη έλξη στους ανθρώπους. Πολλοί από αυτούς, όμως, έχοντας ή όχι δει την εν λόγω ταινία, νοιώθουν ότι η εντεινόμενη εμπλοκή με το διάστημα κρύβει τους ομολογημένους ή ανομολόγητους φόβους για το επίγειο μέλλον…