Η τεχνολογία ενεργοποιεί το νέο κύμα παγκοσμιοποίησης στην ιατρική

Ένα εκατομμύριο ερευνητές σε όλο τον κόσμο δουλεύουν εντατικά για να βρουν φάρμακα θεραπείας και εμβόλια για την αντιμετώπιση του κορονοϊού. Γιατροί, βιοτεχνολόγοι, βιοχημικοί, στατιστικολόγοι, επιδημιολόγοι, ιστορικοί της ιατρικής και δεκάδες άλλες ειδικότητες ανταλλάσσουν συστηματικά δεδομένα (big data), πληροφορίες, εμπειρίες, συνεργάζονται και επιχειρούν.

Αυτό δεν σημαίνει πως ταυτόχρονα δεν διεξάγονται “αιματηρές” μάχες για τις πατέντες και τα εμπορικά δικαιώματα. Πρόκειται όμως για μια πρωτοφανή εμβάθυνση της καλής παγκοσμιοποίησης, η οποία αναδεικνύει νέες πτυχές της, νέα πεδία και νέα βαθύτερα θεμέλια στην ενοποίηση του κόσμου μας. Η πρόσληψη της παγκοσμιοποίησης μέχρι τώρα περιοριζόταν κυρίως στα οικονομικά φαινόμενα (επενδύσεις, αγορές, εμπόριο, κυκλοφορία κεφαλαίων), αλλά και στην επικοινωνία μέσω των ειδήσεων (on line μετάδοση πολέμων, φυσικών καταστροφών, χρηματιστηριακών κρίσεων, συναυλιών, ολυμπιακών αγώνων, κοινωνικά δίκτυα κλπ).

Όλα αυτά εδραίωσαν το βίωμα της παγκοσμιότητας των γεγονότων και επιβάρυναν τον ψυχισμό του ανθρώπου με την αίσθηση της παγκόσμιας και ακαριαίας ιστορίας. Τα γεγονότα έρχονταν μέσα στο καθιστικό μας από την οθόνη, αλλά παρά το ψυχικό βάρος της επεξεργασίας τους από τα άτομα, δεν είχαν την αμεσότητα της απειλής που έφερε ο κορονοϊός (μαζί με τον εγκλεισμό και την επακόλουθη οικονομική κρίση).

Η αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών, όπως άλλωστε και η διακράτηση υγειονομικού υλικού, ή η αποφυγή αλληλεγγύης από ορισμένες χώρες, είναι εκφάνσεις του νέου κύματος της παγκοσμιοποίησης, που χωρίς αμφιβολία κάποια στιγμή θα εκφραστούν και στο γεωπολιτικό επίπεδο, με συσπειρώσεις και αντισυσπειρώσεις. Το νέο κύμα της παγκοσμιοποίησης, αργά ή γρήγορα, θα φθάσει και στην οικονομία, όπου αναπόφευκτα θα υπάρξουν δραματικές αλλαγές.

Ήδη συζητείται η διαγραφή χρεών για πολλές χώρες, ενώ η αντιμετώπιση της νέας ανεργίας θα προκαλέσει αλλαγές στο διεθνές νομισματικό σύστημα. Μία από τις αφανείς αλλαγές στις επενδύσεις στην έρευνα είναι η εγκατάλειψη του δόγματος των αγορών να μην χρηματοδοτούν τη βασική έρευνα, του τύπου “δεν χρειάζεται να ξέρουμε γιατί το γρασίδι είναι πράσινο”. Ο κορονοϊός ανέτρεψε αυτό το δόγμα! Άλλωστε, φαίνεται ότι θα ευνοήσει τις επενδύσεις σε οικολογικές παραγωγικές διαδικασίες και σε πράσινη ενέργεια.

Η αποδυτικοποίηση των βιοστατιστικών

Εδώ είναι σκόπιμο να ανοίξουμε μια παρένθεση. Υπάρχει ένα ευρύτερο πρόβλημα υγείας που θέτουν πλέον ανοιχτά πολλοί επιστήμονες, ιδιαίτερα από το πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, από το χώρο της βιογενετικής και των φαρμάκων, καθώς οι γενετικές βάσεις δεδομένων που χρησιμοποιούν στις μελέτες τους οι φαρμακοβιομηχανίες είναι “προκατειλημμένες”. Ο λόγος είναι πως το 78% της βάσης τους αποτελείται από ευρωπαϊκά προφίλ, το 10% προφίλ Ασιατών, το 2% Αφρικανών και ένα μικρό κοκτέιλ για τα υπόλοιπα, που σημαίνει ότι δεν αντιπροσωπεύουν τον ανθρώπινο πληθυσμό.

Γι’ αυτόν τον λόγο οι περισσότερες γενετικές μελέτες, που διεξάγονται από το πλήθος των ερευνητών σε όλο τον κόσμο, χρησιμοποιούν ως βάση το γονιδίωμα σύνδεσης (GWAS).Το αποτέλεσμα είναι να μην είναι αξιόπιστες και ενδεχομένως να τίθεται ζήτημα δημόσιας υγείας σε διεθνές επίπεδο, αλλά και ζήτημα στάθμισης των συνεπειών για την επιστήμη και την ιατρική.

Οι μελέτες που χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη του κινδύνου μιας νόσου (π.χ. νεφροπάθεια, σχιζοφρένεια), για την ανάπτυξη ιατρικών θεραπειών και για τον προγραμματισμό, είναι συχνά αθέμιτες. Ο λόγος είναι πως η απομάκρυνση ολόκληρων πληθυσμών, εκτός των γενετικών μελετών, είναι επιστημονικά καταστρεπτική αλλά και άδικη, καθώς μερικές ασθένειες συνδέονται με πολλά διαφορετικά γονίδια και με περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Έτσι, η απουσία ενός μεγάλου και αμερόληπτου δείγματος γίνεται πραγματικό πρόβλημα. Οι ερευνητές δίνουν το παράδειγμα της κυστικής ίνωσης, περίπου έξι φορές πιο συχνές στους ανθρώπους ευρωπαϊκής προέλευσης, από ό,τι σε ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής. Το πιο συνηθισμένο αλλεργικό αίμα στην πρώτη ομάδα αντιπροσωπεύει το 70% των περιπτώσεων, αλλά μόνο το 29% των περιπτώσεων στη δεύτερη ομάδα.

Η λύση που προτείνουν οι ερευνητές είναι να χρησιμοποιήσουν, για μελλοντικές μελέτες, βιοκαλλιέργειες, των οποίων τα μέλη έχουν διαφορετική εθνοτική καταγωγή και τα οποία μπορούν να συνδεθούν με πλήρη ιατρικά αρχεία. Κάτι τέτοιο θα διασφάλιζε καλύτερη υγειονομική περίθαλψη για όλους. Αυτό συμβαίνει τώρα εκ των πραγμάτων, καθώς οι βιοστατιστικές του κορονοϊού σπάνε τα στεγανά του δυτικού μοντέλου και το μπολιάζουν με ευρύτερα δείγματα και δεδομένα. Πρόκειται για μια άλλη, αφανή αλλά κρίσιμη, εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης.

Ιατρική επανάσταση και τεχνητή νοημοσύνη

Ήδη προ κορονοϊού, η μεγάλη επανάσταση στην ιατρική είχε διαφανεί πως έρχεται από την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία διευρύνει και επιταχύνει τις διαγνωστικές δυνατότητες. Έρευνα του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, με επικεφαλής τον καθηγητή Άλαστερ Ντένιστον, που δημοσιεύθηκε στο “The Lancet Digital Health”, καταδεικνύει αυτές τις δυνατότητες. Επιπλέον επισημαίνει ότι οι καλύτεροι σήμερα ιατρικοί αλγόριθμοι επιτυγχάνουν ακρίβεια 87% στις διαγνώσεις τους, έναντι 86% των επαγγελματιών υγείας.

Όσον αφορά τη δυνατότητα να διακρίνονται έγκαιρα οι άνθρωποι που δεν έχουν κάποια πάθηση, οι αλγόριθμοι φθάνουν σε ακρίβεια το 93%, έναντι 91% των ανθρώπων. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται στον συνδυασμό των μεγάλων δεδομένων (big data), της βαθιάς μηχανικής μάθησης (deep learning), των εξελιγμένων αλγόριθμων και της ολοένα μεγαλύτερης επεξεργαστικής ισχύος των υπολογιστών, που επιτρέπουν στις μηχανές να συναγωνίζονται ήδη τους γιατρούς σε ακρίβεια διαγνώσεων, από τους καρκίνους έως τις παθήσεις των ματιών.

Επίσης, σπουδαίες εξελίξεις καταγράφει η αναγεννητική ιατρική με τα βλαστοκύτταρα δημιουργώντας “ανθρώπινα αιμοπετάλια”, γεγονός που ανοίγει νέους δρόμους για ασθενείς με καρκίνο, ενώ με τη χρήση εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων θεραπεύθηκαν δύο ασθενείς που έπασχαν από εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας και μία που έπασχε από δρεπανοκυτταρική αναιμία.

Τρισδιάστατο πρωτότυπο ανθρώπινης καρδιάς

Καταλυτικής σημασίας σε όλα αυτά έχει η χρήση του “δίκοπου μαχαιριού”, ενός μοριακού ψαλιδιού (CRISPR/Cas9) που χρησιμοποιείται πλέον στη μοριακή γενετική. Η ερευνήτρια Αμαλία Αγγελή, επικεφαλής του τμήματος Χημείας του πανεπιστημίου του Λιντς της Βρετανίας, εφηύρε μια υγρή ουσία (πεπτιδίο Ρ11-40) που αναπλάθει οργανικά την αδαμαντίνη των δοντιών, γεγονός που καταργεί τα σφραγίσματα. Τώρα διερευνά τη δυνατότητα ανάπλασης και των οστών με την ίδια ουσία.

Ερευνητές του πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ παρουσίασαν ένα πρωτότυπο ανθρώπινης καρδιάς, τρισδιάστατης εκτύπωσης 3D, από ανθρώπινους ιστούς και με αγγεία. Πρόκειται για μια μείζονα πρόοδο για τη θεραπεία καρδιαγγειακών νόσων και την πρόληψη της απόρριψης μοσχευμάτων. Σε άρθρο τους στην επιθεώρηση Advanced Science, οι ερευνητές αναφέρουν πως επινόησαν μια διαδικασία που επιτρέπει, όχι μόνο να παράγεται από κύτταρα που έχουν ληφθεί από τον ιστό του ασθενούς η υδρογέλη (χρησιμεύει για να κατασκευασθούν καρδιακά επιθέματα με αγγεία απολύτως συμβατά με τον δέκτη), αλλά και ολόκληρες κυτταρικές δομές μαζί με τα κύρια αγγεία τους (όπως καρδιές,) αν και εξακολουθούν να παραμένουν πολλές δυσκολίες.

Άλλωστε, όπως προκύπτει από έρευνα του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Μαδρίτης, που δημοσιεύθηκε στο “Nature Medicine”, ο ανθρώπινος εγκέφαλος παράγει νέα εγκεφαλικά κύτταρα (νευρώνες) μέχρι την ένατη δεκαετία της ζωής ενός ανθρώπου. Διαπιστώθηκε κάμψη της νευρογέννεσης στην περιοχή του ιππόκαμπου από 40.000 νέους νευρώνες ανά χιλιοστόλιτρο εγκεφαλικού ιστού στην ηλικία των 40 ετών και σε 30.000 στα 70 έτη. Η παραγωγή νευρώνων έως τα 80 έτη είναι σημαντική και η ανακάλυψη μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις στη θεραπεία του Αλτσχάιμερ. Μπορούμε να θεωρήσουμε βέβαιο πως οι επενδύσεις στην ιατρική έρευνα θα προσλάβουν ισχυρή ώθηση και αυτό θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές τις επόμενες δεκαετίες.