Η Υγεία μετά το σκάνδαλο Novartis

Τέσσερις μήνες μετά την παραπομπή στην Βουλή της δικογραφίας του σκανδάλου Novartis, του “μεγαλύτερου” της μεταπολίτευσης και μετά από μια πραγματική καταιγίδα αντιπαραθέσεων και ακραίας πόλωσης στα ΜΜΕ, πριν λίγες μέρες η υπόθεση επέστρεψε στην τακτική Δικαιοσύνη. Θα περίμενε κανείς ότι ένας τέτοιος σεισμός στον χώρο της Υγείας θα προκαλούσε άμεσες, καίριες και ριζικές πρωτοβουλίες ανάταξης, μεταρρύθμισης και αναδιοργάνωσης, τόσο από την Πολιτεία (υπουργείο Υγείας ) και τα κόμματα, όσο και από τα θεσμικά όργανα (ιατρικοί και φαρμακευτικοί σύλλογοι), αλλά και από τους εμπλεκόμενους φορείς (ΕΟΠΥΥ, Πανεπιστήμια, Σύνδεσμος Φαρμεκευτικών Εταιρειών, Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκου κλπ).

Ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό μέτωπο  με την μέγιστη δυνατή συναίνεση  ανάμεσα στο πολιτικό σύστημα και στο σύνολο των ανθρώπων της Υγείας θα έπρεπε να επιχειρήσει να απαντήσει σε όλες τις στρεβλώσεις και δυσλειτουρίιες που επιτρέπουν τέτοια φαινόμενα. Επίσης, σημαντική θα ήταν και η ενεργός συμμετοχή των τόσο διεκδικητικών συλλόγων ασθενών, αλλά και η ουσιαστική εμπλοκή της αυτοδιοικητικής περιφέρειας, μιας και τα ΠΕΣΥ (περιφερειακά συμβούλια υγείας) έχουν απαξιωθεί.

Δεν συνέβη τίποτα τέτοιο κι αυτό φαίνεται να είναι το πραγματικό σκάνδαλο στον χώρο της υγείας. Η ισχυρή αντίσταση ομάδων συμφερόντων και η πολιτική αδράνεια επέβαλλαν μέχρι τώρα απόλυτο σιωπητήριο. Αυτό ακυρώνει και την δυναμική της τωρινής οριακής στιγμής. Είναι ωστόσο  πραγματικά σημαντικό έως και καθοριστικό, στο άμεσο μέλλον να επιχειρηθεί, σε πείσμα των αντιστάσεων, η ενίσχυση της λειτουργίας των θεσμών που επιβάλλουν κανόνες για τη σωστή άσκηση της Ιατρικής και εξασφαλίζουν τη σωστή υπηρέτηση, αλλά και διαπαιδαγώγηση των πολιτών. Είναι προφανές ότι η απόφανση του Κωνσταντίνου Τσουκαλά το 1990 ότι στη χώρα τηρείται θεσμοθετημένη αθέτηση των νόμων, ισχύει ακόμα στο έπακρο και παρά τα οκτώ και χρόνια κρίσης.

Ένα συγκεκριμένο τέτοιο πλαίσιο μέτρων και νέων κανόνων ελήφθησαν, νομοθετήθηκαν και άρχισαν να υλοποιούνται το 2010-12, αναμφίβολα σε “εμπόλεμες” συνθήκες, αλλά χωρίς καμμία επιβολή, λόγω μνημονιακών υποχρεώσεων. Ήταν μια στοχευμένη προσπάθεια ενίσχυσης και θεσμικής στήριξης της ιατρικής κοινότητας απέναντι στον εαυτό της. Υπενθυμίζουμε τη μεταφορά των πιστοποιήσεων των ιατρείων από την Περιφέρεια στους Ιατρικούς Συλλόγους, την ενοποίηση των γιατρών των Ταμείων μέσω του ΕΟΠΥΥ και κυρίως την εθνική συνταγογράφηση που έσπασε όλες τις τοπικές ή κλαδικές ομάδες.

Παρεμβάσεις εξορθολογισμού

Αυτή η συστηματική ένταξη, έστω και πιεστικά, όλων ανεξαιρέτως των γιατρών στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση που λειτούργησε το πρώτο τρίμηνο του 2012, έδωσε μια πλήρη εικόνα του υγειονομικού προφίλ της χώρας. Η έγκριση από το ΚΕΣΥ των 120 πρώτων θεραπευτικών πρωτοκόλλων, αλλά και οδηγιών συνταγογράφησης και η έναρξη εφαρμογής τους την ίδια περίοδο σε ΕΣΥ και ΕΟΠΥΥ, άνοιγαν επιτέλους έναν καινούργιο δρόμο πιο ισορροπημένης συνταγογραφικής συμπεριφοράς των γιατρών.

Εξαιρετικά εργαλεία, όπως η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, η δυναμη του μονοψωνίου του ΕΟΠΥΥ, το esynet και τα ΚΕΝ, οι διαπραγματεύσεις όγκου τιμών, οι κλειστοί προϋπολογισμοί θεραπευτικών κατηγοριών μπορούσαν να λειτουργήσουν παράλληλα σε αυτή την κατεύθυνση. Παραλείπω τα μέτρα για το φάρμακο (επαναφορά λίστας, τιμολογήσεις, επιστροφές, δραστική, πλαφόν) που επέφεραν τη μείωση της δαπάνης κατά δύο δισ ευρώ την ίδια περίοδο. Οδυνηρή ήταν και η δύσκολη προσπάθεια στον τομέα της δημόσιας υγείας (κάπνισμα, διατροφή, άσκηση, στοματική υγεία, πρόληψη καρκίνου) σε εθνικό επίπεδο.

Πρέπει να τονισθεί ότι κανένα από τα προαναφερόμενα μέτρα για τους γιατρούς δεν ήταν μνημονιακή υποχρέωση και από κανένα δεν προέκυπτε μείωση δαπανών. Υπηρετούσαν, όμως, τον αναγκαίο -βεμπεριανό- εξορθολογισμό του συστήματος υγείας και στήριξαν τις καλές πρακτικές, τη διαφάνεια, την αξιολόγηση και τη λογοδοσία. Στοχος ήταν η σταδιακή μεταβολή της συνταγογραφικής συμπεριφοράς και η αντίστοιχη απεξάρτηση των πολιτών-ασθενών από κακές συνήθειες.

Δυστυχώς, η όλη δημόσια συζήτηση μέχρι σήμερα και η προσπάθεια υλοποίησης ακόμα και του πλέον προφανούς εκσυγχρονισμού, του αυτονόητου, έχει πάρει χαρακτήρα διωκτικό και εξαναγκαστικό στο έδαφος μιας άκριτης αντιμνημονιακής κουλτούρας. Τα μέτρα που ανέφερα  σταδιακά  έχουν ατονήσει,  καθώς νέες στρεβλώσεις στα δημοσιονομικά μεγέθη και στους οικογενειακούς λογαριασμούς αναδύονται. Η συνταγογράφηση είναι στα ύψη, ο όγκος των σκευασμάτων κινείται σε προ κρίσης επίπεδα και οι αντιστάσεις αυξάνονται. Τίποτα δεν μάθαμε, τίποτα δεν κάναμε.

Στροφή προς τη “θετική υγεία”

Η τωρινή φοβερή ένταση για τη Novartis, για τα φάρμακα και τις εταιρείες, για τη χειραγώγηση των γιατρών και για τον εθισμό των ασθενών, τείνει έτσι να εκτονωθεί σε μια μακρόσυρτη δικαστική διαδικασία, χωρίς να αλλάζουν οι συμπεριφορές και οι νοοτροπίες που τα επιτρέπουν. Οφείλουμε, όμως, έστω και με αυτήν την ευκαιρία να ανταποκριθούμε άμεσα στην παγκόσμια στροφή προς τη  θετική υγεία, προς την πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα. Η συστηματική διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων, η αντιμετώπιση του νέου δημογραφικού προφίλ , ο αγώνας για την απεξάρτηση από τους παράγοντες κινδύνου συνδέονται στενά και με την απόρριψη της πολυφαρμακίας.

Φαίνεται, ωστόσο, δύσκολο να υποστηριχθεί από μια τόσο νοσοκεντρική και αυτοαναφορική  ιατρική κοινότητα, αλλά και από μια αναποτελεσματική κυβερνητική διαχείριση, η ανάγκη για αλλαγή παραδείγματος στη Δημόσια Υγεία. Μείζονες μεταρρυθμίσεις, όπως η αναδιάταξη των νοσοκομειακών μονάδων, η μεταφορά πόρων και ανθρώπων στην πρωτοβάθμια φροντίδα, η επάλληλη σχέση δημοσίου με ιδιωτικό, η αναγκαία αναστροφή της παραγωγής γιατρών και νοσηλευτών, εκρεμμούν ή αναβάλλονται. Φαίνεται ότι και αυτή την κορυφαία στιγμή, το παράθυρο για μια ριζική στροφή, μια πραγματική ανταπόκριση στα διδάγματα της κρίσης, τείνει να χαθεί μέσα στην αδράνεια και στην ιδιοτέλεια, στην εμμονή στο νοσοκεντρισμό.

Ας ελπίσουμε ότι σε μια ανοικτή και ζωντανή κοινωνία σαν την ελληνική, οι πιο υγιείς και ζωντανές δυνάμεις σε όλα τα επίπεδα δεν θα σωπάσουν άλλο. Αναφέρομαι στους γιατρούς και στους νοσηλευτές, στα στελέχη του φαρμακευτικού χώρου, στους εκπροσώπους των ασθενών και βεβαίως στα ριζοσπαστικά στελέχη όλων των πολιτικών χώρων. Σε αυτό είχε δίκιο ο Γαλιλαιος ότι η Γη γυρίζει και ο κόσμος αλλάζει.

Ένα σχέδιο εξόδου, όσο “ολιστικό” κι αν είναι, δεν τελειώνει με διαπιστώσεις, με διαρκείς πολώσεις και σκανδαλολογία, με γενικότητες και αφορισμούς. Ειδικά στην Υγεία απαιτείται αγώνας, ισχυροί νέοι θεσμοί, κανόνες που τηρούνται, προσαρμογή και ανταπόκριση στο μέλλον, ριζικός   μετασχηματισμός του συνολικού συστήματος υγείας.

Υ.Γ.  Είναι χαρακτηριστική η ελλιπής έως ανύπαρκτη η λειτουργία των ογκολογικών επιτροπών και συμβουλίων για διατομεακή συνεργασία που θεσμοθετήθηκαν το 2012 (Ν.4052) στα νοσοκομεία και η προσπάθεια για συστηματική καταγραφή (registry) της πορείας των καρκινοπαθών, με το αρχείο νεοπλασιών. Ξαφνικά ανακαλύπτουμε μεγάλης έκτασης σκάνδαλο στη ροή των ογκολογικών φαρμάκων. Κατά τα άλλα για όλα φταίει η Πολιτεία και η έλλειψη νόμων και πόρων!