Καρκίνος: Οι μύθοι που μάλλον θέλουμε να πιστεύουμε

Στην Ελλάδα κάνουμε δημοσκοπήσεις για εκλογές κάθε εβδομάδα, όμως για πολλά σοβαρά θέματα δεν ξέρουμε πώς σκέφτεται ο λεγόμενος “μέσος Έλληνας”. Στη Γαλλία ψάχνονται περισσότερο και δεν έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι τα αποτελέσματα ανάλογης έρευνας στον τόπο μας θα ήταν σε συγκλονιστικό βαθμό διαφορετικά, οπότε σας μεταφέρουμε μια ενδιαφέρουσα έρευνα που έκαναν οι Γάλλοι και προβάλλεται αυτές τις μέρες και σε αμερικανικές ιατρικές ιστοσελίδες.

Η έρευνα αυτή γίνεται ανά πενταετία από το 2005 για να παρακολουθήσει τις τάσεις στις αντιλήψεις και στον τρόπο ζωής σε σχέση με τον καρκίνο, ώστε να προσανατολίζονται ανάλογα και οι ενημερωτικές εκστρατείες. Το γαλλικό Εθνικό Αντικαρκινικό Ίδρυμα (InCA) σε συνεργασία με την εταιρείας Public Health France (SPF) δημοσίευσε πρόσφατα τα αποτελέσματα μιας ιατρικής έρευνας που έκανε το 2021, αλλά αναλύθηκε σταδιακά. Συμμετείχαν 5.000 άτομα ηλικίας 15 έως 85 ετών, και των δύο φύλων.

Η έρευνα αυτή καθιερώθηκε να γίνεται ανά πενταετία, για να ξέρουν οι ειδικοί (και εμείς) πόσο αλλάζουν οι αντιλήψεις μας με το πέρασμα των χρόνων αλλά και -εντέλει- πόσο δύσκολο είναι να αλλάξουν κάποιες απόψεις. Για παράδειγμα, δεν αλλάζει η αντίληψη ότι το λίγο ποτό κάνει περισσότερο καλό από το να μην πίνει κάποιος καθόλου. Σταθερή μένει και η αντίληψη ότι κάτω από δέκα τσιγάρα δεν κινδυνεύει ο άνθρωπος από καρκίνο των πνευμόνων.

Εν των μεταξύ μέσα σε πέντε χρόνια αυξήθηκε άγνωστο για ποιο λόγο το ποσοστό εκείνων που πιστεύουν ότι μάλλον δεν θα παρουσιάσουν ποτέ καρκίνο στη ζωή τους, από 29,5% ανήλθε στο 32,3%.Το μόνο που άλλαξε στην ιατρική έρευνα ήταν ότι περιλήφθησαν και γυναίκες. Παράλληλα αυξήθηκε από 61% στο 67,7% η βεβαιότητα ότι  ο καρκίνος είναι ξεκάθαρα κληρονομικό νόσημα, παρότι είναι πλέον γνωστό ότι ο καρκίνος προκαλείται και από ιούς ή άλλα αίτια, όπως π.χ. λοιμώξεις, κάπνισμα, υπεριώδεις ακτινοβολίες κ.λπ.

Ιατρικό ιστορικό και γονίδια 

Όταν οι ερωτώμενοι δέχθηκαν επερώτηση (δηλαδή να εξηγήσουν για ποιο λόγο τον θεωρούν κληρονομικό νόσημα), απάντησαν ότι “αυτό δείχνουν τα δεδομένα της ιατρικής έρευνας”  (τσεκάριζαν τις έτοιμες απαντήσεις που τους εξέφραζαν περισσότερο). Σε αυτό οι ερευνητές θεωρούν ότι τους επηρέασε ίσως το γεγονός ότι όταν οι γιατροί παίρνουν το οικογενειακό ιστορικό των ασθενών, πάντα ρωτούν αν κάποιος στην οικογένεια είχε καρκίνο ή καρδιοπάθεια. Αυτό κατά τους ερευνητές ενισχύει την άποψη του κόσμου ότι το νόσημα είναι κυρίως κληρονομικό.

Όσον αφορά το ρόλο των γονιδίων, ο κόσμος φαίνεται πως δεν έχει ξεκαθαρίσει κάποια θέματα. Πολλοί δεν κατανοούν ότι ο άνθρωπος μπορεί όντως να κληρονομήσει την προδιάθεση για να εκδηλώσει καρκίνο, αλλά όχι τον καρκίνο καθαυτό, και κατά συνέπεια το αν θα εκδηλωθεί η νόσος ή όχι δεν είναι “δεδομένο” για κανέναν. Για τους ερευνητές αυτό είναι αρνητικό, επειδή οδηγεί πολλούς ανθρώπους στην εσφαλμένη εντύπωση ότι δεν μπορείς να κάνεις και πολλά πράγματα για να γλιτώσεις από την “κληρονομιά” σου και ότι δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο άλλοι παράγοντες, όπως π.χ. το κάπνισμα ή η έκθεση σε ραδιενέργεια ή η έκθεση στον ιό των θηλωμάτων -του ανθρώπινου παπιλώματος.

Επίσης αυξήθηκε το ποσοστό όσων θεωρούν ότι μπορεί να έχουν εκτεθεί σε καρκινογόνο παράγοντα -από 39%, ανήλθε στο 42%. Σταθερά χαμηλό παραμένει στο 5%-6% το ποσοστό όσων πιστεύουν ότι ο “καρκίνος κολλάει”, παρότι είναι γνωστό ότι μπορεί να μεταδοθεί κυρίως από μεταμόσχευση. Όσον αφορά τον ιό HPV που μεταδίδεται κυρίως με το σεξ, αυτός μπορεί μεν να προκαλέσει κάποια στιγμή κακοήθεια, όμως και πάλι δεν μπορεί κάποιος να πει ότι κολλάει ο καρκίνος -μεταδίδεται ο ιός.

Τι ισχύει με το κάπνισμα

Όσον αφορά στο κάπνισμα, το 41% πιστεύει ότι καθοριστικό ρόλο παίζει το χρονικό διάστημα κατά το οποίο κάποιος παραμένει καπνιστής, και το 56,1% θεωρεί καθοριστικό τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει κάποιος κάθε μέρα. Όντως η παρατεταμένη έκθεση σε καρκινογόνα είναι πιο τοξική. Οι ερωτώμενοι εκτιμούν ότι υπάρχει πάντως ένα όριο επικινδυνότητας, και ότι κάτω από 10 τσιγάρα την ημέρα ο κίνδυνος δεν είναι μεγάλος. Όσον αφορά τα χρόνια καπνίσματος, οι περισσότεροι θεωρούν ότι είναι πιο επικίνδυνο αν καπνίζει κάποιος πάνω από 13 χρόνια (μέσος όρος από τις απαντήσεις). To 2015 οι απαντήσεις ήταν ακόμα πιο χαλαρές, καθώς οι περισσότεροι πίστευαν ότι μετά από 15 χρόνια καπνίσματος ενέχεται κινδυνος καρκίνου και ότι αν καπνίζεις λιγότερα από 13-14 τσιγάρα την ημέρα δεν κινδυνεύεις και τόσο πολύ.

Οι ειδικοί θεωρούν ότι αυτό οδηγεί στο να υποτιμά κάποιος τον κίνδυνο από το κάπνισμα. Το 34% των ερωτηθέντων συμφωνεί με την άποψη ότι “το κάπνισμα δεν προκαλεί καρκίνο εκτός και αν καπνίζει κάποιος πολλά τσιγάρα και για μεγάλο διάστημα”. Το 43% συμφωνεί με την άποψη ότι “η ρύπανση είναι πιο πιθανό να προκαλέσει καρκίνο παρά το κάπνισμα” και το 54,6% πιστεύει ότι “η άσκηση καθαρίζει τους πνεύμονες από τον καπνό” ενώ το 61,6% πιστεύει ότι ο καπνιστής μπορεί να αποφύγει την καρκινογένεση αν σταματήσει το κάπνισμα εγκαίρως.

Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι μετά το κάπνισμα και την κατανάλωση αλκοόλ, τρίτος παράγοντας που είναι θεωρητικά στο χέρι μας να ελεγχθεί και που αυξάνει τις πιθανότητες για εμφάνιση καρκίνου είναι η κακή διατροφή και το πάχος. Αυτό φαίνεται να το γνωρίζει μόνον το 30% των ερωτηθέντων. Από τις συνολικά 12.558 απαντήσεις για τα πιθανά αίτια καρκινογένεσης, η παχυσαρκία ως λέξη βρέθηκε μόνον σε 100. Αυτό σύμφωνα με τους ερευνητές δείχνει ότι ο περισσότερος κόσμος θεωρεί το πάχος συνιστά παράγοντα κινδύνου μόνον για τα καρδιαγγειακά προβλήματα υγείας και όχι για την κακοήθεια.

Τι πιστεύουν οι ερωτώμενοι

Το 63% των ερωτηθέντων δεν συνδέει τον κίνδυνο καρκίνο στο μαστό με τον θηλασμό, ενώ ο θηλασμός μειώνει από 5% έως 14% τις πιθανότητες να παρουσιάσει μια γυναίκα καρκίνο στο συγκεκριμένο όργανο. Αν και είναι γνωστό ότι η έκθεση σε υπεριώδεις ακτινοβολίες είναι επικίνδυνη για καρκινογένεση στο δέρμα, το 21% πιστεύει ότι το μαύρισμα σε σολάριουμ είναι απολύτως ασφαλές.

Οι ερευνητές πρόσεξαν ότι στις πολλαπλές απαντήσεις, οι ερωτηθέντες σημείωσαν ως παράγοντες κινδύνου πολλούς που δεν έχουν αποδειχθεί επιστημονικά και παρέλειψαν άλλους που είναι βέβαιο ότι συνδέονται με καρκινογένεση. Για παράδειγμα σημείωσαν “ναι” στο ότι καρκίνο μπορεί να προκαλέσει το να δουλεύεις νύχτα, το να μην εκφράζεις τα συναισθήματά σου, το να έχεις κάποια σοβαρή τραυματική εμπειρία και το να αντιμετωπίζεις πολύ στρες στην δουλειά σου.

Το 53% των ερωτηθέντων θεωρεί σωστή τη φράση ότι “το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι εξίσου βλαβερό ή ίσως και πιο βλαβερό από τα κανονικά τσιγάρα“. Πολλοί θεωρούν ότι η νικοτίνη και τα αρώματα στα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι επικινδυνα για καρκινογένεση. Εντούτοις οι ερευνητές σημειώνουν ότι καμία έρευνα στα υποκατάστατα νικοτίνης δεν δείχνει ότι προκαλούν καρκίνο. Η δόση της νικοτίνης στα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι παρόμοια με των υποκατάστατων νικοτίνης και δεν έχει διαπιστωθεί κυτταρική βλάβη (καρκίνος) από εισπνοή υποκατάστατου.

Η κατανάλωση αλκοόλ

Όσον αφορά στο αλκοόλ, το 80% απαντά ότι “μερικοί άνθρωποι μπορούν να πίνουν σε όλη τους τη ζωή πολλά ποτά και να μην παρουσιάσουν ποτέ καρκίνο“, που αντίκειται όπως λένε οι ερευνητές στα ευρήματα των επιστημόνων. Οι περισσότεροι δεν φαίνεται να γνωρίζουν την συσχέτιση του αλκοόλ με την καρκινογένεση. Μόνον ο ένας στους τρεις την αναφέρει ως μια από τις βασικές αιτίας εκδήλωσης καρκίνου.

Το δε 23,5% πιστεύει μάλιστα ότι “ο κίνδυνος καρκίνου περιορίζεται περισσότερο αν πίνει κάποιος λίγο αλκοόλ παρά όταν δεν πίνει καθόλου“. Σε αυτό το σημείο να προσθέσουμε κάτι που δεν αναφέρει η έρευνα, ότι το κρασί δεν λείπει σχεδόν ποτέ από το τραπέζι μιας γαλλικής οικογένειας. Γι αυτό το λόγο εξάλλου και είναι αφιερωμένη στο αλκοόλ σχεδόν η μισή έρευνα των συνολικά 150 σελίδων.