Καταπέλτης το Ελεγκτικό Συνέδριο για το “Βοήθεια στο Σπίτι”

Διάβασα ότι ο δήμαρχος Παπάγου-Χολαργού και μέλος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων (ΚΕΔΕ) Ηλίας Αποστολόπουλος θα πρότεινε στο σήμερα στο Διοικητικό Συμβούλιο στο Αγρίνιο «να αναλάβουμε την πρωτοβουλία το σύνολο των Δήμων που παρέχουν υπηρεσίες “Βοήθεια στο Σπίτι” να ενταχθούν ως δικαιούχοι στη σχετική από το υπουργείο Εσωτερικών χρηματοδότηση».

Αν όμως ο κ. Αποστολόπουλος είχε διαβάσει τις διαπιστώσεις, ευρήματα και πορίσματα ελέγχων που έχει διενεργήσει το Ελεγκτικό Συνέδριο για το παραπάνω πρόγραμμα, δεν θα έκανε την πρόταση αυτή, ή αν θα την έκανε έπρεπε να τη συμπληρώσει με τις προϋποθέσεις και συστάσεις που κάνει στις εκθέσεις του το ανώτατο ελεγκτικό δικαστήριο. Δηλαδή να «αξιοποιούνται επαρκώς οι πόροι για την παροχή κοινωνικής φροντίδας».

Και όπως προκύπτει από τον παρατιθέμενο πίνακα την περίοδο 2012-2019 διατέθηκαν από τα έσοδα του Ασφαλιστικού Κεφαλαίου… Αλληλεγγύης Γενεών (ΑΚΑΓΕ), το οποίο προικοδοτείται από τους… συνταξιούχους με την ολοένα… καταργούμενη τάχα Ειδική Εισφορά Αλληλεγγύης Συνταξιούχων: 337 εκατομμύρια ευρώ!

Η Έκθεση για τη “Βοήθεια στο Σπίτι”

Σημειώνω, λοιπόν, ότι με τίτλο «Πρόγραμμα “Βοήθεια στο σπίτι”: Αξιοποιούνται επαρκώς οι πόροι του για την παροχή κοινωνικής φροντίδας σε ανθρώπους με περιορισμούς στην αυτοεξυπηρέτηση;». Το Ελεγκτικό Συνέδριο στην υπ’ αριθμό 11 Έκθεση Ελέγχου του 2022 παρουσιάζει τα πορίσματα γενικότερου ενδιαφέροντος που προέκυψαν από τον έλεγχο που διεξήγαγε στην υλοποίηση του προγράμματος “Βοήθεια στο σπίτι” από δειγματοληπτικά επιλεγέντες φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου βαθμού.

Στα πορίσματα αυτά περιλαμβάνονται και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από έρευνα ικανοποίησης που διεξήχθη μέσω ερωτηματολογίων κλειστού τύπου σε αντιπροσωπευτικό δείγμα εξυπηρετουμένων του προγράμματος στις περιφέρειες αρμοδιότητας των ελεγχθέντων φορέων. Τα πορίσματα, όπως παρατίθενται στην παραπάνω υπ΄ αριθμόν 11 Έκθεση, είναι τα ακόλουθα:

1. Δεν πραγματοποιείται συστηματική διερεύνηση και καταγραφή των αναγκών κατ’ οίκον κοινωνικής φροντίδας τις οποίες προορίζεται να στηρίξει το πρόγραμμα “Βοήθεια στο σπίτι”.
2. Οι ανθρώπινοι και υλικοί πόροι του προγράμματος έχουν σταδιακά απομειωθεί.
3. Οι φορείς δεν εφαρμόζουν τυπικές διαδικασίες για τη λειτουργία του προγράμματος, ούτε αποτελεί αντικείμενο παρακολούθησης η παροχή́ και η ποιότητα των υπηρεσιών.
4. Το πρόγραμμα δεν έχει τα μέσα να ανταποκριθεί́ σε περιπτώσεις ατόμων με μεγάλη αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης και πλήρη έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος.
5. Το πρόγραμμα παρέχει περιορισμένο εύρος υπηρεσιών από τις δυνητικά προσφερόμενες με βάση το οικείο καθηκοντολόγιο ειδικοτήτων και με σχετικά χαμηλή συχνότητα.
6. Παρά τις αδυναμίες που διαπιστώθηκαν, οι ερωτηθέντες εξυπηρετούμενοι εξέφρασαν ικανοποίηση από τις υπηρεσίες που τους παρέχονται και θεωρούν ότι έχει βελτιωθεί το επίπεδο διαβίωσής τους.

Όπως σημειώνεται στην παραπάνω Έκθεση, στο πλαίσιο χρηματοδότησης του προγράμματος προβλεπόταν αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του, η οποία δεν έχει μέχρι σήμερα διενεργηθεί́!

Πόσο αποτελεσματικό είναι το κράτος;

Καταπέλτης και η έκθεση “Για ένα αποτελεσματικό κράτος” για το ίδιο πρόγραμμα, επίσης. Στην Ετήσια Έκθεσή του για το 2022 (κυκλοφόρησε το 2023) το Ελεγκτικό Συνέδριο. Ασχολείται εκτενέστερα με το Πρόγραμμα “Βοήθεια στο Σπίτι”, σημειώνοντας ότι συγκαταλέγεται μεταξύ των προγραμμάτων κοινωνικής φροντίδας, που έχουν ως περιεχόμενο την παροχή κατ’ οίκων υπηρεσιών στήριξης σε άτομα ηλικιωμένα, με αναπηρίες ή με προσωρινές ή χρόνιες παθήσεις, που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό.

Απώτεροι στόχοι των προγραμμάτων αυτής της κατηγορίας είναι η παραμονή των εξυπηρετούμενων στο οικείο φυσικό και οικογενειακό τους περιβάλλον και η στήριξη των οικογενειών τους, ώστε να αποτρέπεται η δημιουργία σε βάρος τους καταστάσεων κοινωνικού αποκλεισμού. Επίσης, σημειώνει ότι το πρόγραμμα εφαρμόζεται επί μακρόν από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου βαθμού και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, νοσηλευτικές υπηρεσίες, υπηρεσίες ψυχολογικής και συναισθηματικής υποστήριξης, καθώς και υπηρεσίες στήριξης της λειτουργίας του νοικοκυριού.

Από την έκθεση αυτή παραθέτω τις ακόλουθες διαπιστώσεις: «Ο έλεγχος ανέδειξε ότι, μετά από την αρχική περίοδο εξέλιξης και επέκτασης του προγράμματος, η εφαρμογή του κατά την τελευταία δεκαετία χαρακτηρίζεται από μία στατικότητα. Οι ανάγκες κοινωνικής φροντίδας που υπάρχουν στην κοινότητα δεν διερευνώνται συστηματικά, το προσωπικό και οι υποδομές του προγράμματος παρουσιάζουν ελλείψεις και δεν υπάρχουν διαδικασίες που να το θωρακίζουν με διαφάνεια και αξιοπιστία.

»Στην πράξη, παρατηρήθηκε χαμηλή προσφορά ορισμένων υπηρεσιών και περιορισμένη συχνότητα επισκέψεων, όμως η έρευνα ικανοποίησης ανέδειξε ότι οι πολίτες που εξυπηρετούνται από τους ελεγχθέντες φορείς και είναι στην πλειονότητά τους άτομα μεγάλης ηλικίας, παραμένουν ικανοποιημένοι. Σημαντικές ελλείψεις εντοπίσθηκαν αναφορικά με το θεσμικό πλαίσιο του προγράμματος. Το πλαίσιο αυτό αποτελείται από διάσπαρτες διατάξεις, χωρίς, όμως, να καθορίζεται με αυτές ένα ελάχιστο επίπεδο κανόνων λειτουργίας που να δεσμεύει και να καθοδηγεί τους φορείς υλοποίησης του προγράμματος. Όλα τα ζητήματα που διαπιστώθηκαν, όπως οι διαδικασίες ανίχνευσης και χαρτογράφησης των αναγκών, ένα κατ’ ελάχιστο απαιτούμενο επίπεδο πόρων για τη λειτουργία του».

Για την τελική αποτίμηση του προγράμματος, ελήφθησαν υπόψη τα πραγματικά του χαρακτηριστικά, τα οποία αποτέλεσαν αντικείμενο επαλήθευσης κατά τις ελεγκτικές εργασίες που διενεργήθηκαν:

• Πρόκειται για μία δημόσια υπηρεσία που δεν παρέχει εικοσιτετράωρη φροντίδα, ούτε εξυπηρέτηση πέραν του ωραρίου εργασίας ή σε ημέρες αργίας.
• Η δυναμική του είναι συγκεκριμένη, ενόψει και του πεπερασμένου χαρακτήρα των δημόσιων πόρων που διατίθενται σε αυτό.
• Δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ως υποκατάστατο της κλειστής φροντίδας, ενώ διαφοροποιείται από την υπηρεσία του προσωπικού βοηθού, καθώς δεν είναι εξειδικευμένο στην πληθυσμιακή ομάδα των ατόμων με αναπηρία.
• Η συμβολή του εντοπίζεται σε συγκεκριμένα επίπεδα και σχετίζεται περισσότερο με τη λειτουργία του νοικοκυριού ή την παροχή ορισμένων τυποποιημένων υπηρεσιών που παρέχουν κάποια ελάφρυνση και μπορεί να καλύπτουν ορισμένα κενά, όπως την επαφή με άλλες υπηρεσίες ή φορείς ή την ενημέρωση για παροχές που δικαιούται ο εξυπηρετούμενος.

Ο έλεγχος κατέληξε ότι υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης στην αξιοποίηση των πόρων του προγράμματος και αύξησης του αντίκτυπου που έχει αυτό στην κοινωνία. Από το πώς είναι το πρόγραμμα σήμερα, που αποτέλεσε αντικείμενο του ελέγχου, πρέπει πλέον να τεθεί από τα αρμόδια για τον συντονισμό της κοινωνικής πολιτικής όργανα “το πώς θα έπρεπε να είναι” ή “τι θα θέλαμε να είναι”.

Προς τον σκοπό αυτό, πρέπει να επανεξετασθεί στο πλαίσιο μίας συνεκτικής πολιτικής για την κοινωνική φροντίδα, ώστε με τον συντονισμό παλαιότερων και νεότερων θεσμών που εισάγονται στην έννομη τάξη και της εμπειρίας που έχει μέχρι σήμερα αποκτηθεί από την τοπική αυτοδιοίκηση, να επιτευχθεί το βέλτιστο συνδυαστικό αποτέλεσμα για την υποστήριξη των ατόμων με περιορισμούς στην αυτοεξυπηρέτηση και των οικογενειών τους.

Συστάσεις προς τους αρμόδιους φορείς

Με βάση τα πορίσματα, διατυπώνονται οι ακόλουθες συστάσεις στους ελεγχθέντες φορείς, οι οποίες αφορούν και όλους τους ομοειδείς φορείς που εφαρμόζουν το πρόγραμμα και δεν υποβλήθηκαν σε έλεγχο:

1. Τα συμβαλλόμενα μέρη των προγραμματικών συμβάσεων πρέπει να προβούν στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του προγράμματος, ως προς κάθε παράμετρο συμβολής του στην κοινωνική φροντίδα, όπως τη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης, τη στήριξη της οικογένειας κλπ.
2. Οι αρμόδιοι φορείς πρέπει άμεσα να συμπεριλάβουν το πρόγραμμα στη χάραξη κοινωνικής πολιτικής, με γνώμονα την αποστολή που πρέπει αυτό να επιτελέσει στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Πρέπει να αξιοποιηθούν πλήρως θεσμοί όπως οι προβλεπόμενοι από τον ν. 4445/2016 (Παρατηρητήρια Κοινωνικής Ένταξης των Περιφερειών, Διευθύνσεις Κοινωνικής Μέριμνας Περιφερειών, Κοινωνικές Υπηρεσίες Δήμων κ.ά., ως προς όλο το εύρος των νομοθετημένων αρμοδιοτήτων τους).
3. Είναι αναγκαία η απογραφή και η ενίσχυση των πόρων που έχουν σήμερα στη διάθεσή τους οι φορείς που το υλοποιούν. Ειδικώς, πρέπει να εξετασθεί το ζήτημα της επάρκειας των οχημάτων που διατίθενται στο πρόγραμμα και της επάρκειας των υπηρετούντων επαγγελματιών οδηγών. Το πλαίσιο χρήσης των οχημάτων αυτών πρέπει να αποσαφηνισθεί .
4. Το θεσμικό πλαίσιο του προγράμματος χρήζει συμπληρώσεως, με την υπαγωγή του σε ένα πλαίσιο κανόνων και διαδικασιών. Ζητήματα που άπτονται του περιεχομένου του και πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο διαλόγου μεταξύ της κεντρικής διοίκησης και των φορέων υλοποίησης είναι ενδεικτικά:

• συγκεκριμένα εργαλεία διερεύνησης και χαρτογράφησης των αναγκών,
• οι κανόνες λειτουργίας του προγράμματος,
• τα μέσα δημοσιότητας του προγράμματος,
• οι κανόνες αξιολόγησης των αιτήσεων ένταξης και ο ενδεδειγμένος τρόπος κατάστρωσης του σχεδίου φροντίδας των εξυπηρετούμενων,
• η θέσπιση ελάχιστου αριθμού επισκέψεων και διάρκειας αυτών,
• η υποχρεωτική επαναξιολόγηση των περιστατικών ανά τακτά διαστήματα,
• η εισαγωγή μηχανογραφικών συστημάτων παρακολούθησης της παροχής και της ποιότητας των υπηρεσιών,
• οι απαιτούμενες ειδικότητες,
• ο εμπλουτισμός των καθηκόντων και η επιμόρφωση του προσωπικού, υπό το πρίσμα των νέων κοινωνικών δεδομένων,
• η δικτύωση με κοινωνικές υπηρεσίες, εθελοντικές οργανώσεις και φορείς εκπροσώπησης ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού,
• η δημιουργία ενιαίου μητρώου εξυπηρετουμένων για την ορθολογική παρακολούθηση των δράσεων κοινωνικής πολιτικής,
• η συγκρότηση μηχανισμού εποπτείας του προγράμματος, υποβολής εκθέσεων προόδου και διαρκούς αξιολόγησης των αποτελεσμάτων του με μετρήσιμους δείκτες και με βάση κατάλληλες προδιαγραφές ποιότητας.

Τέλος, πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την ομαλή και απρόσκοπτη συνέχιση και διατήρηση της αυτοτέλειας του προγράμματος, κατά τη μεταφορά του στο υπηρεσιακό περιβάλλον των δήμων. Ενδεικτικά, απαιτείται η κατοχύρωση των αρμοδιοτήτων του προσωπικού σε επίπεδο κανονιστικό, μέσω των οργανισμών εσωτερικών υπηρεσιών, και ο επιχειρησιακός σχεδιασμός για τον συντονισμό των κοινωνικών δομών που έχουν συσταθεί σε κάθε φορέα.