Κι όμως, το χιούμορ είναι σοβαρή υπόθεση

Στην εποχή μας μπόλικες δόσεις χιούμορ και οι ευεργετικές του επιδράσεις θα βοηθούσαν ίσως να αντιμετωπίσουμε πράξεις και συμπεριφορές που μοιάζουν ακατανόητες. Εάν δικαιολογημένα πάει ο νους σας πως θα αναφερθώ σε πολιτικές αποφάσεις της εγχώριας ή της διεθνούς σκηνής, θα σας απογοητεύσω. Υπάρχουν ειδικότεροι μελετητές. Δεν θα τις σχολιάσω, αν και ομολογώ ότι κάποιες αποφάσεις χρήζουν αντιμετώπισης με πολύ χιούμορ για να εξακολουθήσει ένας πολίτης να δρα και να δημιουργεί με κέφι και όρεξη υπό τις παρούσες συνθήκες.

Σε κάθε περίπτωση πάντως το χιούμορ απασχόλησε λόγιους και επιστήμονες ήδη από την αρχαιότητα. Επιχειρηματολόγησαν για τη φιλοσοφική του διάσταση και αναζήτησαν τα χαρακτηριστικά του μανιωδώς και ενίοτε όχι με χιούμορ. Ως αυτάρεσκο συναίσθημα συναντάται ήδη από τους λόγους του Πλάτωνα. Από τον Αίσωπο και τον ιεροφάντη του είδους Αριστοφάνη μέχρι τον Λασκαράτο, τον Σουρή, τον Σκαρίμπα, αλλά και τους πολύ νεότερους η χώρα μας δεν στερήθηκε ποτέ προσωπικοτήτων που διέθεταν άφθονο χιούμορ.

Την αφορμή για τις “βαθυστόχαστες” σκέψεις μού έδωσε η τελική ανάγνωση μίας εξαιρετικής διατριβής που κομπάζω ότι επέβλεψα. Οι σύγχρονοι μελετητές διακρίνουν πως οι κατηγοριοποιήσεις του χιούμορ εδράζονται σε Θεωρίες Ανωτερότητας ή Ασυμφωνίας-Ασυμβατότητας. Δηλαδή ανατροπής του προσδοκώμενου από την πραγματικότητα σε μία έκπληξη, η οποία προκαλεί το γέλιο. Χιούμορ λεκτικό ή αναφορικό.

Με την πάροδο του χρόνου πάντως η διαμόρφωση όλων των θεωριών οδήγησε στην κατάταξη του χιούμορ σε θετικές μορφές, όπου εντάσσεται το Συμφιλιωτικό Χιούμορ και το Αυτοβελτιωτικό. Στις αρνητικές μορφές του ανήκει το Επιθετικό Χιούμορ και το Αυτομειωτικό με περαιτέρω φυσικά κατηγοριοποιήσεις. Οι προσεγγίσεις των δύο τελευταίων κατηγοριών, χωρίς να με καλύπτουν απόλυτα, άρχισαν κάπως να με προσανατολίζουν να μην επιδιώξω μία περαιτέρω ανάλυση σε ειρωνεία, σάτιρα, μαύρο χιούμορ, παρωδία, φάρσα κ.τ.λ. αλλά σε κάτι απλούστερο και χιουμοριστικό ίσως.

Το χιούμορ και οι χυμοί του σώματος

Ανατρέχοντας την αρχή της διατριβής θυμήθηκα την προέλευση του όρου χιούμορ. Η έννοιά του εκπορεύεται από την ιατρική θεωρία του Ιπποκράτη «Περί των χυμών του σώματος». Κατά τον Ιπποκράτη, στο ανθρώπινο σώμα υπάρχουν τέσσερις χυμοί, το αίμα, η μέλαινα χολή, το φλέγμα (ή βλέννα) και η χολή. Στους τέσσερις αυτούς χυμούς του σώματος αποδίδονται τέσσερις γεύσεις, το αλμυρό, το ξινό, το γλυκό και το πικρό. Για να μπορέσει ο άνθρωπος να είναι υγιής, πρέπει στο σώμα του να υπάρχει ισορροπημένη μίξη των τεσσάρων χυμών του οργανισμού του, βάσει του διαχωρισμού τους.

Σε περίπτωση επικράτησης ενός εξ αυτών προκύπτουν τέσσερις διαφορετικοί τύποι ιδιοσυγκρασίας ανθρώπων: ο αιματώδης, ο μελαγχολικός, ο φλεγματικός και ο χολερικός, στους οποίους αποδίδονται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και κανείς εξ αυτών μεμονωμένα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ολοκληρωμένη και υγιής προσωπικότητα. Οι τέσσερις διαφορετικοί τύποι ανθρώπων και οι τέσσερις διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες παραπέμπουν σε τέσσερα είδη χιούμορ.

Στην περίπτωση του αιματώδους το χιούμορ δομείται στη φάρσα, είναι πιο χοντροκομμένο γενικά και εκφράζεται ιδεωδέστερα μες από αστεϊσμούς, ενώ ο συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου περιγράφεται γενικά ως καλόκαρδος, ευχάριστος, εξωστρεφής και πολυλογάς. Εάν υπάρχει περίσσεια μέλαινας χολής στον οργανισμό, το χιούμορ είναι εσωστρεφές, εκφράζεται καλύτερα μέσα από τον σαρκασμό ή τον αυτοσαρκασμό και ο μελαγχολικός άνθρωπος είναι σκυθρωπός, κατηφής, θλιμμένος και αγχώδης.

Σε περίπτωση υπεροχής της βλέννας, το χιούμορ είναι εξίσου απόμακρο και εκφράζεται καλύτερα μέσα από την ειρωνεία στον φλεγματικό άνθρωπο, ο οποίος είναι ήρεμος, με ήπιο χαρακτήρα, συνετός στις αντιδράσεις του, ενδεχομένως δυσκίνητος αλλά με σταθερή συμπεριφορά. Τέλος, εάν υπερέχει στο σώμα το πικρό, δηλαδή η κίτρινη χολή, τότε το χιούμορ είναι πικρόχολο και βρίσκει έκφραση στη σάτιρα ενώ το άτομο αυτό περιγράφεται ως ένας χολερικός χαρακτήρας, επιθετικός, θυμώδης και ευερέθιστος, που αντιδρά σπασμωδικά. Σε αυτήν την 4η κατηγορία πάντως στάθηκα περισσότερο.

Βεβαίως, στη διατριβή της κ. Μπατσαρά Εύας θα βρείτε εκείνες τις επιστημονικές προσεγγίσεις και όλες τις απαιτούμενες βιβλιογραφικές αναφορές για το χιούμορ στις σύγχρονή του θεώρηση. Για την ιστορία να σημειώσω πως επιλέξαμε ένα πιο σοβαροφανή τίτλο για τη διατριβή: «Η Σοβαρότητα του Χιούμορ. Η Εκπαιδευτική του Αξιοποίηση μέσω της Δημιουργικής Γραφής. Προτάσεις για Διδακτικές Εφαρμογές των Limericks».