Μοτίβα βίας και φόνου κατά γυναικών στην Ελλάδα

Μετά από εκείνο το τραγικό γεγονός που συγκλόνισε το Πανελλήνιο, έγινε θέμα συζήτησης όλο το φάσμα της σεξουαλικής παρενόχλησης των γυναικών: από το αδηφάγο βλέμμα και το ”άγγιγμα” ενός αγνώστου σε μια στάση λεωφορείου (περίπτωση Αλεξανδρίδου) έως την άσκηση πίεσης, τον εξαναγκασμό και τη φρίκη του βιασμού, που συχνά καταλήγει σε ανθρωποκτονία.

Έγινε θέμα συζήτησης ο πρωτογενής και πανάρχαιος φόβος, εν γένει, που ενυπάρχει σε κάθε έμβιο ον που απειλείται. Σε γυναικείο επίπεδο, ειδικά, ήταν μια αξέχαστη περίοδος ανασφάλειας, η οποία ανάγκαζε παλιές και νέες φοιτητοπαρέες να κλειδαμπαρώνονται στα σπίτια τους (όσο κυκλοφορούσε ελεύθερος ο δολοφόνος) και να μην τολμούν να βγουν τη νύχτα έχοντας φτάσει και ξεπεράσει τα όρια πανικού.

Πανικός και ψυχοσωματικές επιπτώσεις

Ναι, το κυρίαρχο συναίσθημα που επικρατούσε μεταξύ των νεαρών γυναικών ήταν ο πανικός. Ο απίστευτος φόβος της επαφής, τον οποίο αισθάνεται διαισθητικά  – συχνά ασυνείδητα – κάθε απειλούμενο είδος. Είδος, εν προκειμένω, που ζούσε σε κατάσταση τρόμου στη σκέψη ότι μπορούσε να πέσει – σε ανύποπτο χρόνο – θύμα του παρανοϊκού αγνώστου στον οποίο αποδίδονταν ειδεχθή εγκλήματα ή απόπειρες βιασμού με θύματα γυναίκες.

Γεγονός που δεν είχε μόνο επιπτώσεις στις καθημερινές τους συνήθειες, αλλά προκαλούσε ψυχοσωματικές ασθένειες οι οποίες άλλαζαν άρδην τη συμπεριφορά τους. Όμως, με τον καιρό, άρχισαν να φεύγουν όλα αυτά με τον πιο φυσικό τρόπο μετά τη σύλληψη και φυλάκιση του καθ’ ομολογία βιαστή και δολοφόνου.

Αυτού που πέρασε στα εγκληματολογικά χρονικά με το προσωνύμιο ”Ο Δράκος της Δράμας” και σημάδεψε αρνητικά τη δεκαετία του ’80, καθώς είχε περάσει στην ιστορία των εγκλημάτων ως δράστης σειράς δολοφονιών και αποπειρών βιασμού γυναικών, με τελευταία την, ασύλληπτης αγριότητας, δολοφονία της άμοιρης Αλεξανδρίδου στους Αμπελόκηπους Θεσσαλονίκης.

Ο ρόλος της μάζας

Όλα αυτά τα ψυχοσωματικά που εκδηλώνονταν τότε στον κόσμο των νεαρών γυναικών κυρίως, δεν απαλύνθηκαν ή αποθεραπεύτηκαν μόνο λόγω της σύλληψης και δικαστικής καταδίκης του δράστη (Δεκέμβριος 1982), αλλά και χάρη στο θαύμα της μάζας.

Στο θαύμα ενός από τα θετικά της γνωρίσματα, μαζί με εκείνα της υπεράσπισης του λαϊκού περί δικαίου αισθήματος, της κατάκρισης των συμβόλων των κοινωνικών διακρίσεων και των υπονομευτών της δημοκρατίας.

Θαύμα που έβρισκε διάφορες αφορμές συσπείρωσης, όπως οι πολιτικές διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις, για παράδειγμα, ή οι αθλητικές συναντήσεις, η συμμετοχή στις οποίες συνέβαλε θεραπευτικά στην αποφόρτιση από την ψυχική ένταση και την ίαση της αγοραφοβίας και κάθε αγχώδους διαταραχής την οποία προκαλούσε στον φοιτητόκοσμο της Θεσσαλονίκης (και όχι μόνο) η ιδέα της άσκησης βίας και της ανεπιθύμητης επαφής.

Πέραν αυτού, είχε αμβλυνθεί ο φόβος της μάζας (στην αρνητική της υπόσταση), όταν έγινε συνείδηση ότι η πυκνότητά της απέτρεπε την επάνοδο του αρχαίου φόβου της επαφής, για τις γυναίκες τουλάχιστον που ζούσαν επί μήνες  υπό την απειλή μιας αδιόρατης απειλής και αβεβαιότητας.

Η ανθεκτικότητα της έμφυλης βίας

Αποτροπή που αποδείχθηκε συγκυριακή, δυστυχώς, γιατί καμιά μάζα και κανένα κράτος δεν μπόρεσε να εμποδίσει την επάνοδο του κλίματος φόβου λόγω της μακράς επιβίωσης του σεξισμού και του προοδευτικού πολλαπλασιασμού της βίας εντός και εκτός των συνόρων μας με θύματα τις γυναίκες (και όχι μόνο), καθώς «το 95% όλων των θυμάτων βίας (γυναικών, ανδρών και παιδιών) έπεσαν θύματα άνδρα δράστη», κατά την Λέκτορα Εγκληματολογίας Κέλλυ Ιωάννου, ιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού gineantrhopos.gr .

Ας σημειωθεί εδώ ότι – σύμφωνα με μελέτη του ΟΗΕ, βάσει στοιχείων και του Γραφείου Ναρκωτικών Ουσιών και Εγκλήματος – το ποσοστό γυναικών θυτών είναι ελάχιστο παγκοσμίως, ενώ (όπως διαπίστωσε έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού προ πενταετίας) οι άνδρες πέφτουν – στη συντριπτική τους πλειονότητα – θύματα ανθρωποκτονιών από άλλους άνδρες. Σύνηθες μοτίβο βίας και θανάτου, σύμφωνα με τα εγκληματολογικά δεδομένα, και στην Ελλάδα.

Ας σημειωθεί, επίσης, ότι γυναίκες δολοφόνοι εμφανίζονται (αραιά και που) στη χώρα μας, αλλά σπάνια τα θύματά τους είναι άνδρες επί του συνόλου των ανθρωποκτονιών. Είναι, συνήθως, νήπια ή βρέφη (το 98% αυτών είναι ηλικίας έως ενός έτους) για λόγους, συνήθως, αποφυγής ευθυνών ή εκδίκησης των συντρόφων που τις εγκατέλειψαν.

Αντίθετα οι άνδρες κάνουν χρήση βίας, συνήθως, για να σκοτώσουν ”τη γυναίκα που αγαπούν, επειδή την αγαπούν”. Συνήθως, μάλιστα αρνούνται την ανθρωποκτονία επικαλούμενοι αμνησία ή ψυχική διαταραχή, ενώ – στην περίπτωση που τα θύματά τους είναι άνδρες – επικαλούνται ότι τους σκότωσαν γιατί έπεσαν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και βιασμού απ’ αυτούς… (Άννα Φραγκουδάκη, Κοινωνιολόγος της Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ).

Από τη δεκαετία του ’80 και εντεύθεν, ασφαλώς – λόγω και της διαφοροποίησης της γυναίκας στο θέμα αντίστασης στην κακοποίηση και υπεράσπισης των δικαιωμάτων της απέναντι στην ανδρική καταπίεση και απειλή  – γίνονται πρωτοσέλιδα δραματικά περιστατικά ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας.

Η ρίζα της ανδρικής βίας

Η έμφυλη ανισότητα είναι πανταχού παρούσα, προφανώς, ως απότοκο της άνισης αξίας, κατανομής εξουσίας και ευκαιριών μεταξύ ανδρών-γυναικών, της ανοχής της βίας σε βάρος τους, του ελέγχου από τους άνδρες των ορίων ανεξαρτησίας τους, της μακροημέρευσης ιεραρχικών στερεοτύπων φύλου κλπ.

Όλα αυτά και άλλα πολλά  έχουν σαν αποτέλεσμα τη διαιώνιση της έμφυλης βίας σε όλες τις μορφές της: από την απλή παρενόχληση (εμφανή ή μη εμφανή [stalking: εμμονική παρακολούθηση, τηλεφωνική ενόχληση κλπ] σε χώρους συχνά εργασίας, με τον παρενοχλούντα άνδρα σε υψηλότερη ιεραρχική θέση συγκριτικά με την παρενοχλούμενη γυναίκα), μέχρι…

Μέχρι τη σεξουαλική (συμπεριλαμβανομένου του βιασμού), τη σωματική (συμπεριλαμβανομένης αυτής με γενεσιουργό αιτία τα ναρκωτικά), συναισθηματική, λεκτική, κοινωνικοπολιτισμική, διαδικτυακή (ΜΚΔ) και ψυχολογική βία (συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής και της συναισθηματικής,  της άσκησης ελεγκτικής συμπεριφοράς και της απειλής κακοποίησης των παιδιών, της στέρησης των γονεϊκών δικαιωμάτων του άλλου, κλπ).

Το ίδιο βάναυση και κλιμακούμενη είναι και η ενδοοικογενειακή βία με δράστες συνήθως τους άνδρες. Τους άνδρες που δε διστάζουν να φτάσουν στο έγκλημα, όταν βλέπουν να χάνουν τη δύναμη που τους εξασφάλισε διαχρονικά η πατριαρχική κοινωνία (δίνοντάς τους μεγαλύτερη δύναμη, δικαιώματα και εισόδημα από τις γυναίκες), να αμφισβητείται ο ανδρισμός και να πληγώνεται ο εγωισμός τους, με συνέπεια να νιώθουν ηττημένοι και ταπεινωμένοι στον εργασιακό, συγγενικό και κοινωνικό τους περίγυρο, ειδικά όταν παρεμβάλλεται μια εξωσυζυγική σχέση ή ένα αίτημα για διαζύγιο εκ μέρους του άλλου.

Η ευθύνη της Πολιτείας

Ασφαλώς, σε κάθε περίπτωση, η μέριμνα της Πολιτείας, των εκπροσώπων των κοινωνικών υπηρεσιών του κράτους και της Αυτοδιοίκησης είναι η προσφορά βοήθειας στο θύμα της βίας και τα εξαρτώμενα απ’ αυτό τέκνα. Όμως η ίαση των πληγών και μόνο δεν λύνει το θέμα, αν δεν αναζητηθούν και δεν αντιμετωπιστούν οι αιτίες που το δημιούργησαν.

Αν δεν απαντηθεί, δηλαδή, το ερώτημα (στο γενικότερο πλαίσιο αντιμετώπισης της βίας ως κοινωνικού φαινομένου) ”Τι οδηγεί τον κάθε θύτη στην άσκηση σωματικής, σεξουαλικής, λεκτικής ή ψυχολογικής βίας στις γυναίκες;”, ώστε να υπάρξει μέριμνα αρμοδίως.

Μέριμνα για οικογενειακή και σχολική εκπαίδευση, προσαρμοσμένες στην αλλαγή  της κοινωνικοποίησης των αγοριών, με εξάλειψη της αντίληψης περί επιβολής φυλετικών όρων υπεροχής του ”ανδρισμού” (έναντι του ”αδύνατου φύλου”) και της υιοθέτησης από αυτά ρατσιστικών στερεοτύπων. Στερεοτύπων  που οδηγούν, ως μέρος της νοσηρότητας στην ωριμότητά τους, σε τραγικά αποτελέσματα…