Μπορεί ο Ομπάμα να την πάτησε, αλλά Έλληνες ξεμπρόστιασαν απάτη 8 δισ.

Άρχισε στις ΗΠΑ η δίκη ενός πρώην “παιδιού θαύματος”, μιας 37χρονης πλέον γυναίκας, που είχε καταφέρει να παρασύρει στην “φούσκα” της όχι μόνον χιλιάδες άγνωστους μετόχους, αλλά και τον πρώην πρόεδρο Ομπάμα που την είχε χρίσει πρέσβειρα του επιχειρείν. Ο λόγος για την Ελίζαμπεθ Χολμς. Στο ΔΣ της εταιρείας της είχε φροντίσει να βάλει πρώην υπουργούς Εξωτερικών, αλλά και τον μεγιστάνα των μίντια Ρούμπερτ Μέρντοκ. Όλοι θαύμαζαν την ιδιοφυή πιτσιρίκα και το “θαυματουργό κουτί” που πλάσαρε ως πρωτοποριακή μικροβιολογική συσκευή. Κανένας δεν αναρωτιόταν πώς στην ευχή λειτουργούσε το “νανο-εργαστήριο”.

Όμως η “εφεύρεση” ήταν τελικά μαϊμού και την ξεμπρόστιασαν το 2015 ο  Έλληνας καθηγητής Επιδημιολογίας Ιωάννης Ιωαννίδης και ο Ελληνοκύπριος καθηγητής Βιοχημείας Ελευθέριος Διαμαντής, που απειλήθηκαν και με μηνύσεις, αλλά δεν δείλιασαν, ούτε ανακάλεσαν, με αποτέλεσμα να δικαιωθούν και η απάτη να αποκαλυφθεί. Πώς ξεκίνησε αυτή; Το 2003 η έξυπνη 19χρονη τότε Ελίζαμπεθ Χολμς, παράτησε το Πανεπιστήμιο και με τα λεφτά του στελέχους μεγάλων επιχειρήσεων πατέρα της αλλά και της πολιτικού μητέρας της, ξεκίνησε μια “καινοτόμα επιχείρηση” για εύκολα τεστ. Στην πορεία άρχισε να ποντάρει σε ένα κουτί βάρους 40 κιλών και διαστάσεων περίπου ενός μικρού κομοδίνου (54Χ41Χ33 εκατοστών).

Δημιούργησε την εταιρεία Theranos (από τις λέξεις therapy και diagnosis) και άρχισε να προβάλει από το 2011 αυτό το κουτί ουσιαστικά ως μαγικό: έκανε σε εξευτελιστικές τιμές ό,τι δεν είχαν καταφέρει μυριάδες μικροβιολογικά εργαστήρια που απαιτούν επώδυνες λήψεις αίματος και πολύ χρήμα. Μετρούσε δεκάδες δείκτες υγείας σε χρόνο ρεκόρ με ένα απλό τσιμπηματάκι του δάχτυλου σαν αυτό για τη σταγόνα που μετράει το σάκχαρο των διαβητικών. Αρνητικό ρόλο σε όλη αυτή την προβολή ενός άχρηστου μηχανήματος, έπαιξε το λάθος του αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) να εγκρίνει για εξωεργαστηριακή χρήση την συσκευή ειδικά για την εξέταση του έρπητα (HSV-1) αλλά και το ότι η Ένωση Φαρμακοβιομηχανιών της Αριζόνα βράβευσε την Theranos ως Εταιρεία της Χρονιάς.

Η γρήγορη άνοδος

Κανένας δεν στεκόταν στα οφθαλμοφανή ψέματα: η ίδια υποστήριζε ότι τα άλλα εργαστήρια θέλουν μια επώδυνη αιμοληψία για κάθε βιοδείκτη, ενώ είναι τοις πάσι γνωστό ότι με μια αιμοληψία αναλύονται πάνω από 100 βιοδείκτες. Επίσης έλεγε ότι δίνει αποτελέσματα σε 4 ώρες ενώ τα εργαστήρια σε 4 ημέρες, παρότι είναι επίσης γνωστό ότι πάνω από 70 δείκτες μπορούν να βγουν μέσα σε δύο ώρες από ένα κανονικό μικροβιολογικό εργαστήριο.

Όλοι είχαν ενθουσιαστεί, πραγματικά χωρίς κανένα αντικειμενικό λόγο, μόνο και μόνο επειδή ήθελαν κάτι φτηνό και προσιτό και τους άρεσε η ιδέα να γλιτώνουν τις αιμοληψίες και τις βελόνες. Αλυσίδες σούπερ μάρκετ παρήγγειλαν 400 συσκευές για τεστ στους πελάτες τους και άρχισαν οι επενδύσεις και η νεαρή κατέληξε με βίλες και ΙΧ πολυτελείας, παραμυθένια ζωή, σοφέρ. Έφτασε να συγκεντρώσει 8 δισ. στο απόγειο της “φούσκας”.

Ο Ομπάμα την έχρισε πρέσβειρα του επιχειρείν, μεγάλες επιχειρήσεις έκαναν ουρά να παραλάβουν την φοβερή συσκευή για να κάνουν εύκολο, φτηνό προληπτικό check-up στο χώρο εργασίας οι υπάλληλοί τους, δίχως αιμοληψία. Στο ΔΣ της εταιρείας ήταν ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζορτζ Σουλτς ενώ δούλευε εκεί και ο εγγονός του. O τελευταίος τουλάχιστον κατήγγειλε πολλά για το θέμα στην Wall Street Journal.

Δεν έκαναν το ίδιο τα άλλα μέλη αλλά και πρόεδροι του διοικητικού συμβουλίου της Theranos, που τους κουβάλησε εκεί ο (συχωρεμένος πλέον, καθότι απεβίωσε το 2021) Τζορτζ Σουλτς, όπως ο Γουίλιαμ Πέρι, πρώην υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, ο γνωστός μας Χένρι Κίσινγκερ, πρώην γερουσιαστές, ναύαρχοι ε.α., στρατηγοί ε.α., αλλά και ο πρώην διευθυντής του Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Λοιμώξεων της χώρας.

Τα τρανταχτά ονόματα

Με όλα αυτά τα τρανταχτά ονόματα, χιλιάδες άνθρωποι επένδυσαν στην επιχείρησή της. Χιλιάδες όμως έχασαν τα πάντα μέσα σε μια μέρα, καθώς αποδείχθηκε ότι η περίφημη συσκευή δεν λειτουργούσε! Και προ ημερών άρχισε η δίκη του “παιδιού θαύματος”. Η εκδίκαση θα διαρκέσει 4 μήνες όπως εκτιμάται, παρότι η κατηγορουμένη σε πάνω από 600 ζωτικές ερωτήσεις κατά την προανάκριση, απαντούσε απλά «δεν ξέρω». Συγκατηγορούμενος, αλλά σε χωριστή δίκη, είναι και ο πρώην συμβίος της και συν-διευθυντής στην Theranos. O τωρινός συμβίος της είναι κληρονόμος αλυσίδας ξενοδοχείων.

Παρά τον αρχικό ενθουσιασμό, στο πέρασμα των χρόνων αποδείχθηκε ότι οι αναλύσεις αίματος έβγαιναν λάθος και οι περισσότερες μυστικά αποστέλλονταν σε κανονικά μικροβιολογικά εργαστήρια επειδή η “συσκευή” δεν τα έβγαζε πέρα. Η συσκευή αυτή δεν είχε περάσει ποτέ από έλεγχο για τον τρόπο λειτουργίας και την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και κυρίως την αξιοπιστία της, πέρα από ένα τεστ μόνον για τον έρπητα.

Οι κατασκευαστές υποστήριζαν ότι ήταν “παραϊατρικό είδος” και δεν χρειαζόταν έγκριση από τον Εθνικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων συνολικά. Όμως ένας Ελληνοκύπριος και ένας Έλληνας καθηγητής την “μυρίστηκαν” την υπόθεση. Πρώτος ο καθηγητής Ιωάννης Ιωαννίδης το 2015 έγραψε  στην επιθεώρηση Journal of American Medicine Association ότι η περίφημη συσκευή δεν είχε εξεταστεί από κανέναν ειδικό και από κρατική ή ανεξάρτητη αρχή.

Τα όσα είπαν οι καθηγητές

Τόνιζε ότι δεν μπορεί η επιστήμη να στηρίζεται σε “έρευνες” που γίνονται υπό μυστικότητα για να μην χάσουν τις πατέντες οι “εφευρέτες” και καυτηρίαζε το γεγονός ότι κανείς δεν ξέρει πώς ακριβώς λειτουργεί το “κουτί-θαύμα”. Κατέληγε ότι «το προϊόν και το κέρδος φαίνεται πως είναι πιο σημαντικά από τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, ενώ είναι απαραίτητο να υπάρχει μεγαλύτερη διαφάνεια στην εργαστηριακή και κλινική έρευνα. Στη συγκεκριμένη εταιρεία το να προτάσσεται η μυστικότητα της πατέντας σε αντιπαραβολή προς την σωστή αξιολόγηση από ειδικούς είναι το λιγότερο, παράδοξη. Η μυστικότητα αυτή προξενεί κακό και κλείνει το δρόμο ίσως σε πιθανόν όντως θαυμάσιες νέες ιδέες, αλλά τον ανοίγει για επιθετικές επιχειρηματικές ενέργειες και για υπερβολές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης».

Η εταιρεία απείλησε με μηνύσεις και εν συνεχεία ζήτησε από τον Ιωαννίδη να… συγγράψουν από κοινού μια έρευνα για το θέμα αφού ο FDA είχε εγκρίνει τη συσκευή για την εξέταση του έρπητα και «άρα αυτή ήταν λειτουργική». Ο Ιωαννίδης δεν δέχτηκε. Εν συνεχεία αμφισβήτησε επισήμως την φοβερή εφεύρεση με άρθρο του και ο καθηγητής Διαμαντής που ανέφερε ότι οι ισχυρισμοί της εταιρείας Τheranos για το “σούπερ μίνι εργαστήριο” ήταν τουλάχιστον υπερβολικοί. Το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Τορόντο ζήτησε ουσιαστικά την γνώμη του για «ένα νέο επαναστατικό διαγνωστικό εργαλείο μικρών διαστάσεων που υποσχόταν φτηνά τεστ σε χώρους εργασίας».

Τους είχε εντυπωσιάσει βασικά ότι η εταιρεία χρέωνε μόλις το 10% του κόστους των κανονικών μικροβιολογικών εργαστηρίων. «Η συσκευή είχε θεωρηθεί το 2013 μια εκ των δέκα κορυφαίων τεχνολογικών εφευρέσεων. Όμως αυτό δεν εγγυάται ότι συσκευή και εταιρεία μπορούν πράγματι να κάνουν όσα υπόσχονται. Ακόμη και Νομπελίστες διαπίστωσαν με θλίψη εκ των υστέρων ότι οι εφευρέσεις τους δεν λειτουργούσαν», έγραφε ο Ελληνοκύπριος και υπογράμμιζε ότι η Theranos δεν αποκαλύπτει την τεχνολογία της πουθενά. «Πώς να ερευνήσω κάτι που είναι μυστικό», έθετε το ρητορικό ερώτημα ο κ. Διαμαντής.

Η αποκαθήλωση της Χολμς

Θεωρητικά, έβαζες το δάχτυλο στη συσκευή, σου έπαιρνε ελάχιστες σταγόνες αίματος οι οποίες “αναγιγνώσκονταν” και αναλύονταν 30 βιοδείκτες, τα δε αποτελέσματα στέλνονταν ψηφιακά στον ασθενή ή στον γιατρό του. Υποτίθεται ότι επειδή και οι 30 παράμετροι αναλύονταν ταυτόχρονα, μειωνόταν και το κόστος. «Όμως το όλο σύστημα δεν έχει πιστοποιηθεί από κάποια ανεξάρτητη αρχή, ούτε έχουν δημοσιευθεί αποτελέσματα που να συγκρίνουν τις αναλύσεις του “μικροεργαστηρίου” με ενός συνήθους μικροβιολογικού εργαστηρίου», τόνιζε ο κ. Διαμαντής.

Η ίδια έλεγε ότι με ένα “τσιμπηματάκι” ο κόσμος θα μάθαινε αν κινδυνεύει από καρκίνο, διαβήτη ή καρδιά. «Ο γονιδιακός έλεγχος δυστυχώς δεν μας δείχνει το μέλλον», σχολίαζε ο καθηγητής. «Μακάρι να το έκανε, αλλά απλώς γεννά αγωνίες προς το παρόν. Η μανία με τα τεστ, τις διαγνώσεις και συχνά τις θεραπείες που δεν χρειάζονται είναι ένα τεράστιο πρόβλημα»

Δύο μήνες μετά τον θόρυβο που προκάλεσε τα άρθρα και η έρευνα της Wall Street Journal, η εταιρεία άρχισε να κλείνει τα υποκαταστήματά της και να απολύει εκατοντάδες εργαζομένους, ενώ απαγορεύθηκε στην ιδρύτρια της να μετέχει σε οποιαδήποτε εταιρεία σχετική με διαγνωστική εργαστήρια. Τον Ιούνιο του 2016 εκτιμάτο πλέον ότι η προσωπική περιουσία της Χολμς είχε πέσει από $4.5 δισ., στο μηδέν! Η εταιρεία διαλύθηκε το Σεπτέμβρη του 2018.