Ο γιατρός που νίκησε τη φυματίωση στη Ροδόπη

Αν ένας επιστήμονας είναι τόσο ταγμένος σ’ αυτό που υπηρέτησε με πάθος για δεκαετίες, που έγραψε εξειδικευμένο βιβλίο που όμοιο του δεν υπάρχει όχι στην ελληνική, ούτε στην ευρωπαϊκή βιβλιογραφία, είναι ο πνευμονολογος στην Κομοτηνή Ιωάννης Μουστάκας που ενώ απολαμβάνει την σύνταξη, παραμένει όσο το επιτρέπουν οι δυνάμεις του στην ηλικία των 90 ετών σήμερα, μάχιμος!

Και δεν είναι υπερβολή αν ζήσει κάποιος την καθημερινότητα του, την εμβρίθεια για την επιστήμη του, την ενημέρωση και αναζήτηση στοιχείων της πραγματικότητας για μια αρρώστια όπως η φυματίωση, που θέριζε παγκοσμίως, αλλά και στην χώρα μας, που “νικήθηκε” κάποια εποχή κι επανακάμπτει σε άλλες διαστάσεις σήμερα προκαλώντας έντονο προβληματισμό.

Πως, που και γιατί είναι τα πρώτα ερωτηματικά που θέσαμε στον βετεράνο εξειδικευμένο γιατρό, που δεν διστάζει να εξωτερικεύσει και την απογοήτευση του για όλο το υλικό που πρόσφερε στην επιστήμη – απόρροια ενδελεχούς έρευνας για πάνω από 30 χρόνια – το οποίο έμεινε ουσιαστικά ανεκμετάλλευτο.

Η διαδρομή του Γιάννη Μουστάκα

Ο Γιάννης Μουστάκας έχει μια διαδρομή πολυκύμαντη σε εποχές που η τεχνολογία ήταν σε νηπιακά βήματα, που με κλασσικές μεθόδους και ατελείωτες ώρες αφοσίωσης στο αντικείμενο του κατάφερε να δημιουργήσει ένα πολύτιμο αρχείο περιστατικών που όμοιο του δεν υπάρχει. Ξεκινά από την 10ετη παραμονή του ως νέος γιατρός στον Έβρο, με τον διορισμό του στο νοσοκομείο νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης, μετά στην αντίστοιχη υπηρεσία του ΙΚΑ Κομοτηνής, ακολούθως στην πνευμονολογική κλινική του Σισμανόγλειου νοσοκομείου Κομοτηνής, ως διευθυντής.

Η συστηματική συνεργασία του με την πνευμονολογική Κλινική του νοσοκομείου Παπανικολάου Θεσσαλονίκης και τον καθηγητή Χ. Βάμβαλη, οδήγησε στην διαμόρφωση ενός αρχείου περιστατικών όλων των μορφών της νόσου, μιας μεγάλης γκάμας ηλικιακής διαστρωμάτωσης, μια έρευνα 25 ετών βασισμένη σε 12 επιστημονικές παραμέτρους που αποτυπώθηκε με τα συμπεράσματα, τις επιστημονικές θέσεις και την ουσιαστική καταγραφή της σε ένα πολύτιμο βιβλίο-βάση για κάθε νέο γιατρό, ή για υιοθέτηση πολιτικών αντιμετώπισης της νόσου.

Η Κομοτηνή δε είχε τότε το μεγαλύτερο ως ποσοστό φυματίωσης απ’ όλους τους νομούς πανελλαδικά, 1.1/2 ποσοστό αρρώστων ανά 1000 κατοίκους, που κατάφερε με την μακροχρόνια θεραπεία και τον αντιφυματικό αγώνα και με πρόγραμμα του υπουργείου Υγείας στα σχολεία, εμβολιασμούς κλπ να μειωθεί αισθητά πολύ περισσότερο από άλλους νομούς. «Είχαμε να αντιμετωπίσουμε τοπικά ιδιαιτερότητες του μουσουλμανικού πληθυσμού που είχαν τους οντάδες διέμεναν μαζί κι διαμολύνοταν. Γιατρός και οικογενειακό περιβάλλον αποφάσιζαν να στείλουν τον άρρωστο στην Καβάλα, την Θεσσαλονίκη για θεραπεία όπου διέμενε για πάρα πολύ καιρό, κατά μέσο όρο σε μια δεκαετία ήταν από έξι μήνες έως δύο χρόνια!

Σας θυμίζω ότι η θεραπεία της φυματίωσης ξεκίνησε στο Μάνδρας της Ινδίας το 1973 όπου δοκιμάστηκαν βραχυχρόνια θεραπευτικά σχήματα, βγήκαν τα πρώτα συμπεράσματα, ενώ λόγω της φτώχειας δεν είχαν τη δυνατότητα μακροχρόνιας θεραπείας. Ένας Ινδός καθηγητής ιατρικής σε συνέδριο της Θεσσαλονίκης είχε πει ότι έφθαναν μέχρι την αρνητικό ποίηση της νόσου για 3-4,5 μήνες και μετά δεν συνέχιζαν με αποτέλεσμα να υποτροπιάζουν οι άρρωστοι. Τότε βγήκε το συμπέρασμα η θεραπεία να γίνεται εκτός νοσοκομείου στο σπίτι γιατί η διαμόλυνση ήταν η ίδια».

Η φυματίωση χτυπά την πόρτα ξανά…

Όπως δείχνουν οι νέοι δείκτες η φυματίωση επανακάμπτει στην εποχή μας. Είναι εισαγόμενη από τρίτες κυρίως χώρες μεταναστών που περνούν κυρίως λαθραία στην Ελλάδα και διαπιστώνεται με τη σύλληψη τον εντοπισμό και τις εξετάσεις που υπόκεινται. Το βιβλίο των Ι. Μουστάκα-Χ.Βαμβαλη γίνεται λοιπόν επίκαιρο, όσο ποτέ αν και υπουργείο ή ιατρικοί σύλλογοι το απαξίωσαν…

«Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο σας;», τον ρωτάμε. «Όλο το υλικό αφορά τον ανώνυμο άρρωστο, καλύπτει ερωτηματικά του νέου γιατρού, των ειδικευόμενων στην παθολογία, την παιδιατρική, την πνευμονολογία, την ακτινολογία, και θα έλεγα χωρίς υπερβολή αφορά όλες τις ιατρικές ειδικότητες γιατί προσφέρει συσσωρευμένη γνώση και αποτύπωση περιστατικών φυματίωσης που αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία».

Οφείλω να πω ότι σε αυτή τη διαδρομή αντιμετώπισης της νόσου γίναν και λάθη όταν στην περίοδο της ΝΔ οι νέοι συνάδελφοι καθιέρωσαν το πρωτόκολλο που λειτουργούσε σιωπηρά από το 1990 για την θεραπεία των 18 μηνών σε έξι μήνες. Αυτό ήταν τραγικό! Διεθνώς οφείλω να σας πω ότι εντόπιζαν τον άρρωστο σε 2,5 μήνες με τα συστήματα υγείας που διαθέτουν οι προηγμένες χώρες, ενώ εμείς βρίσκαμε τους άρρωστους σε πέντε μήνες. Δεν τους βρίσκαμε εγκαίρως».

Το βιβλίο “Φυματίωση: Εμπειρίες και συμπεράσματα από την μελέτη της φυματίωσης – Μια περιήγηση στην ακτινογραφία θώρακα” εκδόσεις Ιπποκράτης κυκλοφόρησε το 2020 και γίνεται επίκαιρο όσο ποτέ αποτυπώνοντας πάνω από 2000 περιστατικά, 32.055 φυματιω-αντιδράσεις, 17.009 εμβολιασμούς Β.C.G. αντιμετωπίζοντας νοσηρότητα, διαμόλυνση, ενδονοσοκομειακή οικιακή νοσηλεία, τη φυματική πρώτο μόλυνση, τη διερεύνηση τη φυματική διαμόλυνση, αποτυχίες, υποτροπές, θανάτους, μεταφυματιδιώδεις αλλοιώσεις, καρκινώματα σε ουλή κ.α. ενώ γίνονται αναλυτικές αναφορές στην χειμειοπροφύλαξη για την πρόληψη της νόσου, τα συμπεράσματα αντιμετώπισης της με στόχο την εκρίζωση.

Όπως θα πει ο κ. Μουστάκας τα νέα περιστατικά θα ανιχνευθούν με την περίπτωση της θετικής mantoux σε πρόσφυγες και οικονομικούς μετανάστες, η λεγόμενη “εισαγόμενη φυματίωση”, σε έγκλειστους στις φυλακές με μια ακτινογραφία θώρακος, στα άτομα μεγάλης ηλικίας σε ΚΑΠΗ, γηροκομεία, σε ασθενείς που εισάγονται για οποιαδήποτε πάθηση σε νοσοκομεία, σε άτομα με προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως σακχαρώδη διαβήτη, πνευμονοκονίαση, μετά από γαστρεκτομή, ανοσοκατασταλτικά θεραπεία, λήψη κορτικοειδών.

Κυκλοφορία στο Αζερμπαϊτζάν

Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο είναι πως, ενώ δεν υπήρξε ενδιαφέρον από πλευράς  ελληνικού υπουργείου Υγείας για το βιβλίο που αποτελούσε ιδιωτική έκδοση και δεν το επιβάρυνε, υπήρξε θερμό ενδιαφέρον από το Αζερμπαϊτζάν, μία χώρα 7,5 εκατομμυρίων κατοίκων με 15.000 φυματικούς ετησίως (στοιχεία του 2004) που μετέφρασαν το βιβλίο των Ελλήνων επιστημόνων στα ρωσικά και το διένειμαν σε όλους τους γιατρούς στην χώρα τους. «Ο υπουργός υγείας του Αζερμπαϊτζάν ήταν πνευμονολόγος κι ενδιαφέρθηκε προσωπικά όταν του το παρουσίασα σε διπλωματική αποστολή» θα πει ο κ. Μουστάκας που διατηρεί πικρίες από πολλούς Έλληνες τιτλούχους που τους έστειλε “τιμής ένεκεν” το βιβλίο.

«Οι δικοί μας υπουργοί, δεν ενδιαφέρθηκαν, ούτε να πουν ένα στοιχειώδες “ευχαριστώ” για την αποστολή του. Υποτιμούν την επαρχιακή μου προέλευση. Δεν ανήκω σε τζάκια, σε κυκλώματα, σε διάφορα τιμ. Πάλεψα με πάθος και αφοσίωση υπηρετώντας τον όρκο του Ιπποκράτη κι επαναλαμβάνω σε όλες τις κατευθύνσεις ότι αντιφυματικός αγώνας χωρίς το βιβλίο, χωρίς το πολύτιμο φωτογραφικό υλικό του, τους πίνακες του, χωρίς την εμπειρία μιας ολοκληρωμένης ζωής δεν γίνεται. Εγώ είχα τον ενεργό φυματικό σε μισό μέτρο απόσταση, είδα πάνω από 500 περιπτώσεις με ενεργό φυματίωση, ήμουν δίπλα τους για να πεισθούν και οι οικείοι τους να επιστρέψει στο σπίτι, ακολουθώντας τις ιατρικές οδηγίες».

«Ποια είναι η επιθυμία σας μετά από μια τόσο μεγάλη πορεία ζωής;» τον ρωτήσαμε. «Θα ήθελα μια συνάντηση, μια επιστημονική αντιπαράθεση τεκμηρίων, επιχειρημάτων δημόσια, σε κάποιο τηλεοπτικό κανάλι, σ’ ένα δημόσιο χώρο με τους κορυφαίους σήμερα πνευμονολόγους στα πλαίσια μιας ανοικτής συζήτησης για την φυματίωση που ζήσαμε, που νικήσαμε και που επανέρχεται και δεν τελειώνει. Όλοι θα κερδίσουν από τα στοιχεία, το λόγο την εμπειρία  μου. Είμαι ο μόνος επιζών, ο φίλος μου Χ. Βαμβαλης έφυγε».

Και αυτό ο κ. Μουστάκας δεν το θέλει για προσωπική προβολή, άλλωστε στη σημερινή ηλικία χορτάτος από όλα θέλει να απλά ακόμη μια φορά να φανεί χρήσιμος. Θα του δοθεί αυτή η ευκαιρία;