Ο πόλεμος με τις μηχανές – Η εισβολή των ρομπότ

Τον Αύγουστο του 2017, 116 ειδικοί στην ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη από 26 χώρες, με ανοιχτή επιστολή τους προς τον ΟΗΕ, είχαν ζητήσει να απαγορευτούν τα αυτόνομα ρομποτικά οπλικά συστήματα. Μεταξύ των υπογραφών διακρίνονται τα ονόματα κορυφαίων επιστημόνων των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας, γεγονός που καταδεικνύει  την αμηχανία των ειδικών, αλλά και τη σοβαρότητα των κινδύνων που απορρέουν από αυτά τα όπλα νέας γενιάς, αλλά και από τα ρομπότ γενικότερα.

Τα γνωστά μας drones έχουν ήδη αλλάξει δραματικά τις συνθήκες του πολέμου και οι ειδικοί φοβούνται ότι στην επόμενη φάση τα ρομποτικά όπλα θα είναι ευάλωτα από τους χάκερ. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι τα «αυτόνομα όπλα» απασχόλησαν σε επίπεδο ΟΗΕ 123 χώρες-μέλη του UN Review Conference of the Convention on Conventional Weapons, από τις οποίες οι 19 ζήτησαν την άμεση και πλήρη απαγόρευσή τους.

Η παρέμβαση αυτή καθίσταται ανατριχιαστική, εάν σκεφτεί κανείς και τον συνδυασμό των συστημάτων αυτών με τις τεχνολογίες αορατότητας (stelth μαχητικά αεροπλάνα κ.ά.). Πολλές ερευνητικές ομάδες δουλεύουν πάνω σε τεχνολογίες αορατότητας, μεταξύ αυτών και του Πανεπιστημίου Κρήτης με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή Κωνσταντίνο Μακρή. Πρόκειται κυρίως για τα λεγόμενα μετα-υλικά, που επιτυγχάνουν να διαθλούν το φως και το αντικείμενο να μην γίνεται ορατό από τον παρατηρητή.

Τα ρομπότ του σεξ

Λίγο νωρίτερα, στην αρχή του καλοκαιριού, το Ίδρυμα Υπεύθυνης Ρομποτικής στη Χάγη έκανε επίσης μία δημόσια παρέμβαση για να απαγορευτεί η κατασκευή “ερωτικών” ρομπότ με μορφή μικρών παιδιών. Ως γνωστόν, αρκετές εταιρείες κατασκευάζουν ήδη “ερωτικά” ρομπότ με γυναικεία μορφή που κινούνται και μιλάνε. Τα μοσχοπουλούν προς 5.000-15.000 ευρώ ανάλογα με τις δυνατότητές τους, ενώ σε ορισμένα ασιατικά πορνεία τα ρομπότ έχουν αντικαταστήσει τις ιερόδουλες.

Ο αριθμός των πωλήσεων δεν είναι γνωστός, αλλά οι ειδικοί θεωρούν πως σύντομα θα υπάρξει εκρηκτική αύξησή τους. Πρόκειται για μια πραγματικότητα με αστάθμητες κοινωνικές επιπτώσεις. Οι υποστηριχτές των “ερωτικών” ρομπότ θεωρούν πως έτσι θα λυθούν πολλά προβλήματα (διαστροφές, βιασμοί, σεξ ηλικιωμένων, παιδοφιλία, ψυχικές διαταραχές κλπ),, ενώ οι επικριτές λένε πως τα “ερωτικά” ρομπότ θα στεγνώσουν συναισθηματικά τον άνθρωπο και θα καταστρέψουν τη λίμπιντο.

Τα ρομπότ των χρηματιστηρίων

Είναι γεγονός ότι τα πάσης φύσεως ρομπότ, βιομηχανικά ή ψηφιακά, κατακλύζουν ήδη την καθημερινότητά μας και η χρήση τους έχει καταστεί αυτόματη και αυτονόητη, χωρίς να συνειδητοποιείται περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Για παράδειγμα, στις τελευταίες μεγάλες χρηματιστηριακές κρίσεις του 1987 στην Ασία και το 2008 στη Γουόλ Στριτ, καταλυτικό ρόλο στο φούντωμα της κρίσης έπαιξαν τα ρομπότ.

Οι πάγιες εντολές των μεγάλων επενδυτών για άμεσες πωλήσεις ενεργοποιούνται και εκτελούνται αυτόματα σε κάποιο επίπεδο τιμών. Τα ρομπότ λειτούργησαν ως πολλαπλασιαστές μιας έντασης που ενδεχομένως θα μπορούσε να ελεγχθεί. Η χρηματιστηριακή αγέλη είναι πλέον ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα, γεγονός που καθιστά πιο εύκολη τη χειραγώγηση της αγοράς.

Στην Ελλάδα, μιλάμε στο τηλέφωνο με τα ρομπότ των τραπεζών ή άλλων υπηρεσιών, ενώ είναι άγνωστο πόσες χιλιάδες θέσεις εργασίας έχει καταβροχθίσει το e-banking και το taxis στις εφορίες. Αυτό δεν πρόκειται ποτέ να ανακοινωθεί από την ΕΛΣΤΑΤ, ούτε βέβαια θα μας το πει ο Μαρξ. Θα το μάθουμε σε άσχετο χρόνο από κάποια επιστημονική έρευνα. Όμως, είναι γεγονός ότι τα ψηφιακά ρομπότ της Google, της facebook, της Microsoft, εκτός από τις θαυμαστές υπηρεσίες που μας προσφέρουν, δημιουργούν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Ταυτοχρόνως, καταργούν περισσότερες ιδιαίτερα στον βιομηχανικό τομέα.

Ο robot tax

Η ρηξικέλευθη πρόταση (Φεβρουάριος 2017) του Μπιλ Γκέιτς να φορολογηθεί η χρήση ρομπότ που υποκαθιστούν το ανθρώπινο δυναμικό των επιχειρήσεων, δεν ήρθε τυχαία. Έγινε, μάλιστα, λίγες μέρες μετά την απόρριψη ανάλογης ιδέας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο! Ένας robot tax, για να έχει νόημα, πρέπει να ισούται με το ποσό που θα πλήρωναν η εταιρεία και ο εργαζόμενος σε φόρους και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, ώστε να μην διαταραχθούν τα δημοσιονομικά και τα ασφαλιστικά συστήματα.

Ο φόρος προτείνεται αφενός για να αποφευχθεί η δυσφορία της κοινωνίας απέναντι στην υποκατάσταση θέσεων εργασίας από τις μηχανές, αφετέρου για να χρηματοδοτηθεί με τον φόρο αυτό η απασχόληση ανθρώπων που χάνουν την εργασία τους στην εξυπηρέτηση των γηραιότερων, των ασθενών, στην εκπαίδευση ή για τη θέσπιση του βασικού εισοδήματος. Ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής της Alibaba Τζακ Μα προβλέπει ότι έρχονται «δεκαετίες πόνου και κοινωνικής αναταραχής σε όλο τον κόσμο», καθώς το Διαδίκτυο αλλάζει τις παραδοσιακές βιομηχανίες. Γι’ αυτό και χρειάζεται να αλλάξουν άμεσα τα εκπαιδευτικά συστήματα παγκοσμίως.

Απώλεια θέσεων εργασίας

Σύμφωνα με έρευνα της McKinsey (2018), το 45% των σημερινών θέσεων εργασίας θα εξαφανιστούν τα επόμενα 20 χρόνια από την επέλαση των έξυπνων ρομπότ. Οι νέες ειδικότητες που θα χρειαστούν δεν θα μπορούν να αναπληρώσουν ούτε κατ’ ελάχιστον τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν. Και το ερώτημα που τίθεται είναι πως θα ζήσουν εκατομμύρια άνθρωποι που θα χάσουν τη δουλειά τους.

Το πρόβλημα έρχεται με αυξανόμενη ταχύτητα. Η λεγόμενη μερική απασχόληση και η ευέλικτη εργασία είναι οι προάγγελοι. Οι ειδικοί της εργασίας λένε πως θα χρειαστεί να μειωθεί η εργασία στις 32 ώρες τη βδομάδα (4ήμερη εργασία), κάτι που εφαρμόζουν ήδη πολλοί οργανισμοί. Η προοπτική αυτή συμβαδίζει με τα πορίσματα πειραμάτων που έδειξαν πως οι άνθρωποι είναι αποδοτικοί στις 4-5 ώρες εργασίας και μετά δυσανασχετούν. Αντίστοιχα είναι τα πορίσματα πειραμάτων που έγιναν σε σχολεία και έδειξαν πως οι μαθητές αποδίδουν καλύτερα στο 4ήμερο σχολείο αντί στο 5ήμερο.

Η τεχνολογία ως νέο πολιτικό ζήτημα

Εδώ προκύπτει και ένα δεύτερο εξαιρετικά κρίσιμο ερώτημα: τί θα κάνουν τα εκατομμύρια των ανθρώπων τον ελεύθερο χρόνο τους; Βέβαια, οι οικονομολόγοι δεν έχουν ακόμη λύση σε αυτά τα ζητήματα, ούτε άλλωστε και οι επιχειρήσεις. Γι’ αυτό, όπως τονίζει ο Τζακ Μα, σε κάθε ριζική αλλαγή τεχνολογίας σημειώνονται μεγάλες κοινωνικές αναταραχές. Έχει ιστορικά καταγραφεί πως τίποτε δεν σταματάει την επιστημονική έρευνα και την τεχνολογική πρόοδο, οι οποίες έχουν προσλάβει εκθετικούς ρυθμούς στην εποχή μας.

Η επίπτωση των τεχνολογικών επιτευγμάτων στις κοινωνικές σχέσεις είναι καταλυτική. Πολλοί στοχαστές εξετάζουν πλέον τις κοινωνίες (αλλά και τον καπιταλισμό) με βάση την τεχνολογία, διότι αλλάζει τις παραγωγικές σχέσεις και κατ’ επέκταση τις κοινωνικές σχέσεις και τις σχέσεις εξουσίας. Υπό την έννοια των εκθετικών τεχνολογικών ανακαλύψεων και εφαρμογών, εκτός από την επίπτωση στην αγορά εργασίας και στις παραγωγικές σχέσεις, έχει τεθεί εδώ και δεκαετίες από τον Αμερικανό μελλοντολόγο Άλβιν Τόφλερ το ζήτημα του “σοκ του μέλλοντος”. Δηλαδή, το ποιος θα κατανοεί και θα ελέγχει την τεχνολογία. Θα είναι οι πολιτικοί, οι χρηματοδότες, οι ίδιοι οι επιστήμονες; Πώς θα την χρησιμοποιούν;

Πρόκειται για καθαρά πολιτικά ζητήματα που έχουν απασχολήσει κυρίως την αγγλοσαξονική σκέψη.  Ένα δεύτερο μεγάλο πολιτικό ζήτημα είναι η γενική παιδεία των πολιτών πάνω στις τεχνολογίες και κυρίως στην επιστήμη. Δεν είναι η εκπαίδευσή τους –όπως λέει ο Τζακ Μα– ώστε να προσαρμοσθούν στις απαιτήσεις του νέου περιβάλλοντος. Απαιτείται μια νέα γενική παιδεία που θα προστατεύει τον πολίτη από τον ανορθολογισμό του μάρκετινγκ της τεχνολογίας και την παρεμβολή της παραεπιστήμης που επηρεάζει δραματικά το “πλήθος” (Hardt, Negri) μέσω των κοινωνικών δικτύων. Υπάρχουν κι άλλα πολιτικά, κοινωνικά και οντολογικά ζητήματα που αναφύονται, καθώς η τεχνολογική έκρηξη έχει πλέον αλυσιδωτή μορφή.