Ο θαυμαστός νέος κόσμος μίας υβριδικής κανονικότητας

To 2020 ήταν αναμφίβολα μια δύσκολη και ιδιαίτερη χρονιά που άλλαξε άρδην τις συντεταγμένες της “κανονικότητας” όλου του κόσμου. Κι αυτό γιατί αναγκαστήκαμε να μεταβάλουμε συνήθειες και συμπεριφορές δεκαετιών, προκειμένου να “χωρέσουμε” εσπευσμένα σε μια πραγματικότητα ακατανόητη και συνάμα προβληματική.

Συνειδητοποιήσαμε, επί της ουσίας, το πόσο ρευστές αποδεικνύονται οι βεβαιότητες και οι σταθερές, πάνω στις οποίες θεμελιώνονται όλες οι κοινωνικές και πολιτισμικές κατασκευές. Έχοντας πάντα στη μνήμη μας τους εκατοντάδες χιλιάδες αδικοχαμένους, οφείλουμε να μην ξεχνάμε πως εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να δίνουν μάχη με την πανδημία της Covid-19, ενώ ακόμα περισσότεροι αγωνιούν για την επόμενη μέρα και τον «θαυμαστό καινούριο κόσμο», για να θυμηθούμε και τον Άλντους Χάξλεϋ, που ως δυστοπία αναδύεται στην αρχή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα.

Από όποιο πρίσμα κι αν κοιτάξουμε την τρέχουσα πραγματικότητα, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό, ψυχολογικό, είναι σχεδόν βέβαιο πως δεν θα υπάρχει απόλυτη επιστροφή σε αυτό που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε, παρά μόνο σε κάτι διαφορετικό, σε κάτι “πολιτισμικά υβριδικό”, το οποίο θα εμπεριέχει προφανώς το παρελθόν, αλλά και σίγουρα πολλά στοιχεία από τον φόβο, το άγχος, την αγωνία, την επιφυλακτικότητα και την αβεβαιότητα της επόμενης μέρας.

Η απορρύθμιση του παρόντος κόσμου

Μέχρι ποιου σημείου όμως θα προχωρήσουν οι διαδικασίες απορρύθμισης του παρόντος κόσμου; Πώς θα επαναθεμελιωθούν θεσμικοί χώροι, όπως η οικονομία, η εργασία, η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, η θρησκεία, η κοινωνική ζωή; Η τηλεργασία, η τηλεκπαίδευση ή το “e- learning”, το “e-food”, το “e-marketing” και τόσοι άλλοι νεολογισμοί της παγκοσμιοποίησης, μέχρι ποιου σημείου θα “αποικιοποιήσουν” την καθημερινότητά μας;

Άραγε πόσο αυτοί οι νεολογισμοί θα επηρεάσουν την κοινωνικότητα, την επικοινωνία και τους προσανατολισμούς του ανθρώπινου είδους; Πώς θα εξελιχθούν τα μικρά παιδιά, που μαθαίνουν την ανάσα τους πίσω από τις μάσκες και πώς οι έφηβοι και οι νέοι που ασφυκτιούν δικαίως απέναντι στους περιορισμούς και τις δεσμεύσεις της ελευθερίας τους; Ποια ψυχοκοινωνικά κατάλοιπα θα κληροδοτήσει η “κοινωνία της μάσκας” στους επιγόνους της και πόσο οι ασθενέστεροι της γης θα πληγούν από τις παγκόσμιες ανισότητες που θα ανακύψουν;

Πώς θα αναδιαταχθούν οι νέοι συσχετισμοί γεωπολιτικής δύναμης και πώς οι δομές εξουσίας και δύναμης θα αναδιαμορφώσουν την επιρροή και την κυριαρχία τους στα επιμέρους πεδία των κοινωνικών σχέσεων; Είναι άραγε βάσιμοι οι φόβοι και οι προβληματισμοί πολλών για την ευδοκίμηση νέων μορφών χειραγώγησης, εκμετάλλευσης και περιστολής των δικαιωμάτων και των ελευθεριών μας;

Αναμφίβολα, βρισκόμαστε εν μέσω μιας εποχής διαρκών αντιφάσεων και αντινομιών, που πολλαπλές δυνάμεις κλονίζουν τα θεμέλια πάνω στα οποία εδραιώνονται τα όνειρα, οι μύθοι, τα αφηγήματα ακόμα και οι ψευδαισθήσεις των κοινωνικών υποκειμένων. Το μέλλον, προφανώς, θα μάς δείξει το δρόμο, αλλά δεν μπορούμε να το αφήσουμε στην τύχη του.

Ανάγκη για μία “παγκόσμια λιακάδα”

Θα μπορούσε ωστόσο κανείς να αντιτείνει πως όλα αυτά είναι προβλέψιμα. Πως η ανθρωπότητα τα έχει ξαναζήσει, έστω υπό άλλους όρους και άλλες ιστορικές συνθήκες και πως πάντα έβρισκε τον τρόπο να γυρίζει τον ήλιο στην σωστή του πλευρά. Χωρίς αμφιβολία, η ιστορική επίγνωση και συνείδηση δύνανται να βοηθούν αποφασιστικά στην διαμόρφωση ενός νέου και αισιόδοξου οράματος για μια καλύτερη ζωή.

Οι προκλήσεις άλλωστε και τα διακυβεύματα είναι μπροστά μας. Ακόμα όμως κι αν δεχτούμε ως “μόνιμη κανονικότητα” τη μη ύπαρξη κανονικότητας, σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να αποδεχθούμε πως οι κοινωνίες θα πρέπει να αφεθούν στην τύχη ενός “έξυπνου” αλγόριθμου, που θα διευθετεί και θα ρυθμίζει τα πάντα, χωρίς τα υποκείμενα να παρεμβαίνουν στη συγγραφή της δικής τους ιστορίας.

Η ουσία του μέλλοντος μας, όσο ανήκει στη διακινδύνευση, άλλο τόσο ανήκει στην ασφάλεια που μάς παρέχουν αξίες όπως η οικογένεια, η φιλία, η κοινωνική αλληλεγγύη, η ελπίδα, για μια εγκόσμια ουτοπία με όρους δημοκρατίας και ανθρωπισμού. Μην ξεχνάμε άλλωστε το παράδειγμα χιλιάδων συνανθρώπων μας που καθημερινά δίνουν το δικό τους αγώνα τους στην καταπολέμηση της πανδημίας, στην αντιμετώπιση της ασθένειας, στην καταπολέμηση της φτώχειας και των παντός είδους ανισοτήτων, δικαιώνοντας την έννοια της αλληλεγγύης στην πράξη.

Στην παγωνιά των εποχών που ζούμε άλλωστε, περισσότερο από ποτέ, είναι επιβεβλημένο να αναθερμάνουμε το όραμα μιας “παγκόσμιας λιακάδας” όπου όλοι οι άνθρωποι θα μοιράζονται και θα απολαμβάνουν δίκαια τη ζεστασιά της.