Οι προκλήσεις για την Ορθοδοξία στην Αλβανία μετά τον Αναστάσιο

Στη διαθήκη του που αναγνώστηκε την ημέρα του μνημόσυνου, ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος αφού χαιρέτησε για τελευταία φορά το ποίμνιό του, ζήτησε συγγνώμη από όσους πίκρανε και συγχώρεσε όσους τον πίκραναν. Κινητή περιουσία δεν έχει, όπως τονίζει, ενώ ζητά οι καταθέσεις που είναι στο όνομά του να μοιραστούν για την αποπεράτωση του Καθεδρικού Ναού και να επενδυθούν για τη μισθοδοσία των ιερέων. Τα βιβλία του ζητά να πάνε στην Ορθόδοξη Ακαδημία του Δυρραχίου και σε άλλες βιβλιοθήκες των Μητροπόλεων, ενώ τα προσωπικά του αντικείμενα τα χαρίζει στους στενούς συνεργάτες που του συμπαραστάθηκαν.

Το έργο του σπουδαίου-σύγχρονου Έλληνα ιεράρχη, στοχαστή, οραματιστή και αγαπητικού Αναστασίου, αποτελεί πλέον ιστορία: Την ιστορία της Ορθοδοξίας στην γείτονα, μετά την εκ θεμελίων καταστροφή που υπέστη η τοπική Εκκλησία στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ένεκα του αθεϊστικού διωγμού. Όμως η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει ταλαιπωρηθεί και από τον αναδύονται αλβανικό εθνικισμό, στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα αυτού, με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Εργαζόμενος νυχθημερόν για την ανασύσταση της Εκκλησίας, ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος προσέφερε ουσιαστικά και υπέδειξε δρόμους για την υπέρβαση των δυσκολιών στην ειρηνική συνύπαρξη των δύο λαών, πάντα με σεβασμό στο ιστορικό δίκαιο και την αλήθεια, αλλά και στις ευαισθησίες τους. Λειτούργησε δε ως “κέλυφος” προστασίας του γηγενούς Ελληνισμού, σε πτυχές που θέλουν ειδική αναφορά και περιγραφή.

Ωστόσο το πιο σπουδαίο είναι ότι σε μια χώρα που δοκιμάζεται και σε μια κοινωνία με τις δικές της προκαταλήψεις και αμφιβολίες, κατόρθωσε να δημιουργήσει έναν καινούργιο πολιτισμό: Αναβιώνοντας την σπουδαία προσφορά της εγχώριας Ορθόδοξης Κοινότητας και την διατήρηση της επαφής της με το ιστορικό υπόβαθρο, την περίοδο που οι Αλβανοί δεν είχαν εξισλαμιστεί βιαίως. Διατήρησε δε και την επικοινωνία αυτής με τον γεωγραφικό περίγυρο, τους άλλους γειτονικούς λαούς που ανήκουν στην Ορθόδοξη πίστη.

Αυτή η κοινωνική τάξη, η μεσαία θα λέγαμε τάξη, ανθρώπων που έχουν συνείδηση και αυτοπεποίθηση, είναι ένα στοιχείο που δεν το διαπιστώνει κανείς με μια πρόχειρη επισκόπηση των πεπραγμένων των 30 και πλέον χρόνων της ποιμαντορίας του, η οποία αποτελεί μία ιστορική πραγματικότητα. Η ουσιαστική κληρονομιά του Αναστάσιου θα συνεχίσει αθόρυβα να επηρεάζει τα πράγματα, και όχι μόνο τα εκκλησιαστικά.

Οι εκλογές και οι εξελίξεις

Υπό το πρίσμα αυτό και με δεδομένο το κενό που δημιουργείται στην τοπική Εκκλησία, το αμέσως επόμενο διάστημα θα προχωρήσουν και οι διαδικασίες – κατά την εκκλησιαστική τάξη και τον Καταστατικό Χάρτη της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας –
για την εκλογή του επόμενου Προκαθημένου της. Για τους γνώστες των πραγμάτων, δεν φαίνεται να υπάρχουν εκπλήξεις: Ο Μητροπολίτης Κορυτσάς Ιωάννης, θα αποτελέσει και τυπικά την απόφαση της Ιεράς Συνόδου.

Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η διαδικασία αυτή θα αποτελέσει μια ακόμη απόδειξη της ανθεκτικότητας και της λειτουργικής συνοχής των δύο θεμελιακών νομο-κανονικών εργαλείων που ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος αφήνει επίσης κληρονομιά στην Εκκλησία, την οποία ανασυγκρότησε σχεδόν εκ του μηδενός: Τον Καταστατικό Χάρτη που εγκρίθηκε χωρίς καμία αμφισβήτηση και μέσα από μία απολύτως διαφανή διαδικασία το 2006 και την Συμφωνία Αμοιβαίας Αναγνώρισης και Σχέσεων του Υπουργικού Συμβουλίου της Δημοκρατίας της Αλβανίας και της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της. Στην δεύτερη, που αποτελεί ένα νομικό κείμενο μεγίστης σημασίας, κατοχυρώνεται η μη ανάμειξη του κράτους και της πολιτικής τάξης στα εσωτερικά της Εκκλησίας.

Κάποιες πτυχές του έργου του δοκιμάστηκαν. Στις προηγούμενες δεκαετίες λειτούργησε η ήρεμη σχέση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις άλλες Εκκλησίες, κατά την συγκρότηση τοπικής Ιεράς Συνόδου και της εκλογής αρχιερέων για την εκπλήρωση των αναγκών στις τοπικές μητροπόλεις, όπως επίσης και για την συγκρότηση νέων μητροπολιτικών περιφερειών. Για όλα αυτά συνείσφερε η διακριτική διαχείριση και επιβλητικότητα της προσωπικότητας του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου (μένει να επιβεβαιωθούν τα σχετικά ρυθμιστικά εργαλεία και κατά την διαδικασία εκλογής του νέου Αρχιεπισκόπου).

Ωστόσο, εάν κι εφόσον ο Κορυτσάς Ιωάννης εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και Δυρραχίου, εξίσου ουσιαστικής σημασίας είναι και η επιβεβλημένη από εκκλησιαστικής τάξης πλήρωση της θέσεως του ιεράρχη της ανατολικότερης Μητροπόλεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Αλβανία. Για το εκεί πλήρωμα και τους γηγενείς Έλληνες (και όχι μόνο) παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Οι προκλήσεις για την Ορθοδοξία

Είναι εσφαλμένο να προσδοκά κανείς την συνέχιση και την πορεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Αλβανία με το μέγεθος του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου. Αυτό ανθρωπίνως είναι αδύνατο, καθώς είναι κοινή ομολογία ότι ο Αναστάσιος αποτέλεσε ιστορικό φαινόμενο. Εκείνο όμως που έχει σημασία είναι η πιστή τήρηση της διδαχής και της παρακαταθήκης του. Αυτό αποτελεί μία πρώτη πρόκληση.

Την απρόσκοπτη ανάπτυξη της Ορθοδοξίας στην Αλβανία εγγυάται η πολυδιάστατη ζύμωση με την Ελληνική Ορθοδοξία. Η πρόκληση ουσιαστικά στρέφεται στον Ελληνισμό, για το πόσο θα μείνει πιστός στην προοπτική που ο Αναστάσιος ανάπτυξε στην παροχή βοήθειας – όχι απλά οικονομικής – αλλά και της μετάγγισης της μοναδικής πνοής που ο χώρος της Ορθόδοξης πνευματικότητας προσφέρει.

Η τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αλβανία έχει να αντιμετωπίσει, προσγειωμένη ούσα στην μετά τον Αναστάσιο εποχή, ποικίλους κραδασμούς. Οι εγχώριοι πόροι δεν αρκούν νια να στηρίξει τις άμεσες λειτουργικές της ανάγκες, όπως ο κλήρος και οι ενορίες. Το αλβανικό κράτος – δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί, με αχαρακτήριστη αδιαφορία και εχθρότητα – δεν έχει αποδώσει τίποτε από όσα θα μπορούσε να αξιοποιήσει η Εκκλησία για να αποκτήσει οικονομική αυτάρκεια.

Πόσο μάλλον όταν είναι απαραίτητο να συνεχιστεί το εκπαιδευτικό και κοινωνικό έργο που θεμελίωσε ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος, που λειτουργεί ευεργετικά προς όφελος του κοινωνικού συνόλου στην Αλβανία. Ωστόσο, υπάρχουν ζητήματα που πρέπει να προβληματίσουν τις μητροπολιτικές περιφέρειες της υπαίθρου (για παράδειγμα το Αργυρόκαστρο και την Κορυτσά) τα οποία αφορούν τον γηγενή Ελληνισμό, όπως η δημογραφική αποσύνθεση και η έλλειψη κληρικών. Μάλιστα, το δεύτερο ζήτημα είναι καίριο για τον γηγενή Βορειοηπειρωτικό Ελληνισμό, προκειμένου να διατηρήσει τα ιστορικά του κεκτημένα και την διαχρονική παρουσία του στις πάτριες εστίες…