Όταν ο τουρισμός υπερβαίνει τα όρια…

Ο μαζικός τουρισμός (ή αλλιώς υπερτουρισμός) φτάνει στο τέλος του, όχι επειδή το θέλουμε, αλλά επειδή δεν αντέχει άλλο ο πλανήτης – και φυσικά – ούτε οι άνθρωποι που ζουν στους “παραδεισένιους προορισμούς”. Και αυτό επειδή η τουριστική βιομηχανία, με μια ελαφρότητα που αγγίζει την ανευθυνότητα, αν όχι την χονδροειδή αναισθησία, προτρέπει τους ανθρώπους κάθε εισοδήματος να “απολαύσουν” τον κόσμο, αδιαφορώντας για το κόστος. Το αποτέλεσμα είναι αντιληπτό από όλους μας: περιβάλλον κατεστραμμένο, κοινότητες εκτοπισμένες, πολιτισμοί ξεπουλημένοι στο βωμό της selfie, δείχνοντας πώς η επιπόλαιη υπερκατανάλωση μας οδηγεί στον γκρεμό.

Ο μαζικός τουρισμός, παιδί της παγκοσμιοποίησης και των φτηνών πτήσεων, υποσχέθηκε ελευθερία: δες τον κόσμο, ζήσε την περιπέτεια, ανέβασε την στιγμή σου στο Instagram. Αλλά η υπόσχεση έγινε εφιάλτης. Η Βενετία βουλιάζει κάτω από 30 εκατομμύρια επισκέπτες για 50.000 κατοίκους. Η Σαντορίνη, με δύο εκατομμύρια τουρίστες για 15.000 ντόπιους, δεν είναι πια νησί, αλλά θεματικό πάρκο. Στην Μύκονο κρουαζιέρα αδειάζει χιλιάδες ανθρώπους σε ένα νησί για τρεις ώρες, αφήνοντας πίσω σκουπίδια και τίποτα άλλο.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (UNWTO, 2024), τα διεθνή ταξίδια έφτασαν τα 1,5 δισεκατομμύρια ετησίως. Μεγάλη πληγή αυτού του φαινομένου είναι η μετατροπή των παραλιών σε πεδία κατάληψης από τις παράκτιες επιχειρήσεις. Ακολουθεί η ιδιωτικοποίηση των παραλιών, με επιχειρήσεις που συχνά παραβιάζουν κανονισμούς, για να εξυπηρετήσουν την τουριστική ζήτηση με υπέρογκες χρεώσεις.

Στη συνέχεια οι ακτές γεμίζουν με ξαπλώστρες, beach bars, αφήνοντας ελάχιστο χώρο για τους ντόπιους ή για όποιον θέλει απλώς να κάνει το μπάνιο εκτός αυτού του καταναλωτικού πλαισίου. Τελικά, οι κάτοικοι αποκλείονται από τις ίδιες τους τις ακτές, με την τουριστική λαοθάλασσα να μετατρέπει έναν κοινό πόρο σε προνόμιο για λίγους, αφήνοντας πίσω οργή και αποξένωση.

Ο υπερτουρισμός, πέρα από την περιβαλλοντική και κοινωνική καταστροφή, γεννά αισχροκέρδεια που διαλύει την τοπική οικονομία, φουσκώνοντας τις τιμές σε παράλογα επίπεδα. Πρώτα, το μεσιτικό κύκλωμα εκτοξεύει τα ενοίκια, με σπίτια σε προορισμούς όπως οι Κυκλάδες να κοστίζουν όσο το ενοίκιο στο Παρίσι ή την Νέα Υόρκη των 10 εκατομμυρίων. Το αποτέλεσμα είναι η δυσκολία εύρεσης στέγης, ακόμα και για επαγγελματίες όπως γιατροί ή δάσκαλοι, που εκδιώχνονται από τις ίδιες τους τις πόλεις. Ακολουθεί η αγορά, που προσαρμόζεται στα υπερυψωμένα ενοίκια, με ένα καφέ να χρεώνεται 10 ευρώ και ένα γεύμα να συνιστά πολυτέλεια.

Θα μας παρασύρει το κύμα του υπερτουρισμού;

Παράλληλα, το φαινόμενο της μαζικής εισόδου τουριστών σε έναν προορισμό φέρνει κυκλοφοριακό χάος με ασφυκτικά μποτιλιαρίσματα, που επιδεινώνει το πρόβλημα. Οι δρόμοι γεμίζουν από ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα και αργοκίνητα – τερατώδη τετράτροχα – με αποτέλεσμα το οδικό δίκτυο να παραλύει και εντέλει τα οχήματα των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών να κινούνται με ρυθμούς χελώνας. Η έλλειψη υποδομών, καθώς οι τοπικές αρχές αδυνατούν να διαχειριστούν αυτόν τον όγκο, οδηγεί σε κυκλοφοριακό κομφούζιο όπου μια απλή μετακίνηση μπορεί να καταλήξει σε ώρες βασανιστικής αναμονής.

Μια άλλη ενοχλητική παράμετρος του φαινομένου είναι η εκκωφαντική ηχορύπανση. Πρώτα, οι δρόμοι και οι πλατείες γεμίζουν από τον ασταμάτητο θόρυβο πλήθους, μηχανών ενοικιαζόμενων οχημάτων και δυνατής μουσικής από μπαρ, όπου τα ντεσιμπέλ ξεπερνούν τα όρια αντοχής. Ακολουθεί η αδυναμία των τοπικών υποδομών να περιορίσουν τον θόρυβο, με τις αρχές να παραμένουν θεατές μπροστά στην τουριστική φρενίτιδα. Τελικά, οι κάτοικοι χάνουν την ηρεμία τους, με την καθημερινότητα να γίνεται αφόρητη, καθώς η τουριστική λαοθάλασσα δεν αφήνει χώρο ούτε για μια στιγμή σιωπής.

Πέρα από το χάος της ηχορύπανσης όμως, η νυχτερινή ζωή έρχεται να προσθέσει στο ήδη βεβαρημένο τουριστικό τοπίο την σκοτεινή πλευρά της: την άνοδο της εγκληματικότητας, καθώς η βραδινή διασκέδαση μετατρέπεται σε πεδίο σκιερών δραστηριοτήτων, δημιουργώντας ευκαιρίες για παράνομες δραστηριότητες. Ακολουθεί η εμφάνιση “προστασίας” και μπράβων, που εκμεταλλεύονται την ανεξέλεγκτη ζήτηση για να επιβάλουν τον έλεγχο σε επιχειρήσεις και δρόμους. Τελικά, οι τοπικές κοινότητες ζουν με τον φόβο, καθώς η τουριστική λαοθάλασσα φέρνει μαζί της παράνομες συναλλαγές και βία, διαλύοντας την ασφάλεια που κάποτε θεωρούνταν δεδομένη.

Όμως, φαίνεται το φαινόμενο αυτής της τουριστικής λαοθάλασσας υποχωρεί, τουλάχιστον στην μικρή και όμορφη Ελλαδίτσα μας. Και δεν θα έπρεπε να μας ξαφνιάζει αφού ο νόμος της παλίρροιας μας υπενθυμίζει, πως τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. – οι ξαπλώστρες, τα beach bars, οι selfies και το εφήμερο της ανθρώπινης απληστίας θα υποχωρήσει μπροστά στη φυσική τάξη, που πάντα επαναφέρει την ισορροπία.

Το ερώτημα δεν είναι αν και σε ποιο βαθμό θα συμβεί, αλλά αν θα μάθουμε να ζούμε με σεβασμό πριν μας παρασύρει το κύμα.