Π. Λεβούνης: Ένας Έλληνας στο τιμόνι της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ είχε αναφερθεί στην “υπέροχη απομόνωση”, κατά τη διάρκεια της οποίας ανέπτυξε την ψυχανάλυση. Στην πραγματικότητα, όμως, ούτε ο ίδιος είχε λειτουργήσει τόσο μοναχικά. Εκτός του ότι διατηρούσε τακτική αλληλογραφία με συναδέλφους του, ίδρυσε την “Ψυχολογική Εταιρεία της Τετάρτης”. Αυτή ήταν η ημέρα που συνεδρίαζαν κάθε εβδομάδα. Έως το 1908 η εταιρεία είχε αποκτήσει 14 μέλη και τότε το όνομα της άλλαξε σε Ψυχαναλυτική Εταιρεία της Βιέννης. Εκτός από τα μέλη, υπήρχαν και αρκετοί προσκεκλημένοι οι οποίοι αργότερα έγιναν σημαντικοί ψυχαναλυτές.

Έκτοτε, η διάδραση και η συνεργασία θεωρούνται προαπαιτούμενα της προόδου σε όλες τις επιστήμες, πόσο μάλλον στην ψυχιατρική. Οι ψυχιατρικές ενώσεις συμβάλουν και πρωτοπορούν. Στην κορυφή αυτών βρίσκεται η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (APA) με ιδιαίτερη επιρροή και διείσδυση όχι μόνο στις επιστημονικές, αλλά και στις πολιτικές και κυβερνητικές αποφάσεις, καθώς και στην χάραξη στρατηγικών. Μόνο εντυπωσιακό μπορεί να θεωρηθεί, λοιπόν, ότι στο τιμόνι αυτής βρίσκεται πλέον ένας Έλληνας. Είναι ο δεδηλωμένος ομοφυλόφιλος, ηλικίας 59 ετών, Πέτρος Λεβούνης. Είχε προηγηθεί το 1985 η πρώτη γυναίκα πρόεδρος, ο πρώτος ασιατικής καταγωγής πρόεδρος, η πρώτη Λατινοαμερικανίδα πρόεδρος και πιο πρόσφατα ο πρώτος Αφροαμερικανός πρόεδρος.

«Είναι μεγάλη τιμή για μένα και είμαι ευγνώμων που εκλέχτηκα από τους συναδέλφους μου για να βοηθήσω στην ηγεσία της APA… Ανυπομονώ να βοηθήσω στην οικοδόμηση του ηγετικού ρόλου της APA στην ψυχική υγεία τόσο στην αμερικανική ιατρική όσο και σε συνεργασία με τους συναδέλφους μας σε όλο τον κόσμο», δήλωσε ο δρ. Λεβούνης μετά την εκλογή του. Εδώ και δεκαετίες, η Νέα Υόρκη αποτελεί το σπίτι του Πέτρου Λεβούνη. Ενσωματωμένη, όμως, στο DNA του είναι η ελληνική θάλασσα. Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, μιας και μεγάλωσε στον Πειραιά, με καταγωγή από τα Κύθηρα. Εκεί γεννήθηκε και ανδρώθηκε ο πατέρας του, επίσης ιατρός, Παναγιώτης Λεβούνης. Εκείνος ήταν που απολάμβανε την αγάπη των Τσιριγωτών, πολλούς εκ των οποίων και είχε γιατροπορέψει.

Ο γιος του, Πέτρος, πέρασε ανέμελα καλοκαίρια και Πάσχα ως παιδί και έφηβος στο νησί. Σε μία παλαιότερη συνέντευξή του είχε μιλήσει με τεράστια αγάπη για εκείνα του τα βιώματα, λέγοντας ότι κρατάει μέσα του «το μαγαζί του Τσαμπηρά, την Φιλαρμονική στην οποία είχε ενταχθεί, τις περιφορές του Επιταφίου, την κατάβαση του φαραγγιού της Κακιάς Λαγκάδας από Παλιόχωρα, τα μαθήματα πιάνου με τον Χατζηνίκο».

Η οικογενειακή εστία, όμως, βρισκόταν στον Πειραιά. Ο πατέρας του, Παναγιώτης Λεβούνης, παθολόγος με ειδίκευση στην αντιμετώπιση του άσθματος, άσκησε το επάγγελμά του εκεί. Δημιούργησε, μάλιστα, το δικό του ιατρείο μέσα στο σπίτι του. Εργαζόταν από κοινού με τη σύζυγό του, νοσοκόμα στο επάγγελμα επί πέντε δεκαετίες. Η καθημερινή επαφή και εξοικείωση με ασθενείς δεν άφησε ασυγκίνητο τον γιό του, ο οποίος σταδιακά αγάπησε την ιατρική.

Ο Π. Λεβούνης στις ΗΠΑ

Ο Πέτρος Λαβούνης ήταν άριστος μαθητής του Κολεγίου Αθηνών. Μετά την αποφοίτησή του έφυγε για σπουδές στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Οι σπουδές του στην Αμερική αποτέλεσαν το εφαλτήριο μίας λαμπρής καριέρας, που οδήγησαν στη μόνιμη παραμονή του στις ΗΠΑ. Σπουδές, ειδίκευση, μετα-ειδίκευση, κοινωνική ζωή και γάμος σφράγισαν την μετοίκισή του. Αυτή ήταν, όμως, που του επεφύλαξε και μεγάλες ευκαιρίες.

Αρχικά, έγινε δεκτός από το διάσημο πανεπιστήμιο Στάνφορντ, αποκτώντας πτυχίο στην χημεία και μεταπτυχιακό στη βιοφυσική. Τα καλοκαίρια του τα περνούσε στην Οξφόρδη. Εκεί, μελετούσε πώς η κοινωνική τάξη επηρεάζει τη σχέση ασθενούς-γιατρού. Αν και η αφοσίωση στις σπουδές του ήταν αδιαμφισβήτητη, η διαδρομή του περιλαμβάνει μία στάση. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 πήρε λίγο προσωπικό χρόνο, εγκαταλείποντας προσωρινά τα σχέδιά του.

Πήγε στο Σαν Φρανσίσκο, την εποχή της επιδημίας του AIDS. Την πόλη που βρισκόταν στο κέντρο του αγώνα για την γκέι απελευθέρωση, κυρίαρχο κομμάτι της LGBT κοινότητας και της πολιτικής κινητοποίησης που προέκυψε ως αναγκαιότητα από αυτό. Δεν άργησε, όμως, να επιστρέψει στην κλίση του και στο πεπρωμένο του, αυτή τη φορά στην Φιλαδέλφεια. Πιο ώριμος και συνειδητοποιημένος επέστρεψε στα ακαδημαϊκά του καθήκοντα, αποκτώντας πτυχίο στην ιατρική.

Έκανε ειδικότητα στη ψυχιατρική στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Την περίοδο εκείνη ήταν που γοητεύτηκε από τον τομέα της τοξικοεξάρτησης. Συνειδητοποίησε με τη βοήθεια του μέντορά του, αλλά και από την εμπειρία που απέκτησε εργαζόμενος σε κλινική μεθαδόνης στο Λονγκ Άιλαντ ότι οι ασθενείς ναι μεν παρουσίαζαν αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, αλλά και απίστευτες δυνατότητες ανάκαμψης. «Αυτό επηρέασε πολύ την επιλογή μου να ειδικευτώ στην ψυχιατρική εξάρτησης», δήλωσε χρόνια αργότερα.

Στη δίκη του Μάικλ Τζάκσον

Πράγματι, ο Λεβούνης αποφοίτησε με βραβείο αριστείας, υπηρέτησε ως διευθυντής του Ινστιτούτου Εθισμού της Νέας Υόρκης από το 2002 έως το 2013 στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στη συνέχεια ανέλαβε επικεφαλής του Ψυχιατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Rutgers. Τα ερευνητικά και ακαδημαϊκά του καθήκοντα δεν τον κράτησαν μακριά από ασθενείς. Δεν σταμάτησε τις συνεδρίες και δεν είναι λίγοι οι ασθενείς του που έχουν μιλήσει δημόσια για την εμπειρία τους με τα καλύτερα λόγια.

Ο Πέτρος Λεβούνης κατά τη διάρκεια της καριέρας του έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την γκέι κοινότητα. Μεταξύ άλλων, καταπιάστηκε με τους παράγοντες κινδύνου HIV σε άστεγους άνδρες που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες και διαταραχές κατάχρησης ουσιών. Μέσα στα χρόνια, απέκτησε εμπειρία, συνέγραψε μελέτες και βιβλία, συμμετείχε σε δεκάδες συνέδρια, τηλεοπτικές εκπομπές ειδικά για θέματα εθισμού. Μεταξύ των βιβλίων του είναι οι “Παρακινητικές Συνεντεύξεις για Κλινική Πρακτική”, ο “Οδηγός Τσέπης για την Αξιολόγηση και Θεραπεία των Εθισμών” και οι “Τεχνολογικοί εθισμοί”. Αυτά είναι που τον κατέστησαν γνωστό στο ευρύτερο κοινό.

Λόγω του κύρους και της τεχνογνωσίας του εκλήθη να καταθέσει και στη δίκη του Μάικλ Τζάκσον. Ήταν ήδη επικεφαλής του Ψυχιατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Rutgers του Νιού Τζέρσι, όταν του ζητήθηκε να αποφανθεί εάν ο Μάικλ Τζάκσον είχε σοβαρή εξάρτηση από φάρμακα. Ως ειδικός σε θέματα εθισμού κλήθηκε να καταθέσει στην περίφημη δίκη σε δικαστήριο του Λος Άντζελες, όπου η μητέρα και τα παιδιά του Μάικλ Τζάκσον είχαν μηνύσει την εταιρεία διοργάνωσης συναυλιών AEG Live. Υποστήριζαν ότι αυτή φέρει την ευθύνη για την πρόσληψη του γιατρού, ο οποίος προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τις αυπνίες του Τζάκσον, χορηγώντας το φάρμακο propofol που του στέρησε και τη ζωή.

Οι νέες εξαρτήσεις του Διαδικτύου

Τα τελευταία χρόνια θα έλεγε κανείς ότι το ερευνητικό του αντικείμενο έχει στραφεί στην εξάρτηση από το Διαδίκτυο και στην τεχνολογία. Η πανδημία και τα συνεπακόλουθα της, όξυναν το πρόβλημα και καθιστούν ακόμα σημαντικότερη τη θητεία του στην Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση. Αυτή είναι, άλλωστε, που οδηγεί σε μία επανεκτίμηση της ψυχιατρικής και των τάσεων της.

Ο ίδιος δηλώνει έτοιμος για τη νέα πρόκληση. Έχει, μάλιστα, ήδη θέσει τους βασικούς στόχους του ως πρόεδρος της APA. Συγκεκριμένα, οι τρεις βασικές προτεραιότητές του είναι η δημιουργία περισσότερων ευκαιριών και η ανάπτυξη καινοτόμων οδών σταδιοδρομίας για νέους ψυχιάτρους. Επίσης, στοχεύει στην ενίσχυση του αγώνα για ισοτιμία στην αποζημίωση κλινικών υπηρεσιών, εφάμιλλη με άλλων ιατρικών ειδικοτήτων. Τέλος, επιθυμεί να ενισχυθεί η φωνή του ψυχιάτρου σε κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα, όπως ο συστημικός ρατσισμός, η ομοφοβία και η κλιματική αλλαγή.

Όταν ρωτήθηκε για το πώς σχεδιάζει να χαράξει το μονοπάτι για τους μελλοντικούς ψυχιάτρους, ο Λεβούνης απάντησε: «Εξετάζουμε να προσφέρουμε διδακτορική εκπαίδευση σε γιατρούς-επιστήμονες. Επίσης, θα θέλαμε να διερευνήσουμε περαιτέρω τετραετή συνδυασμένα προγράμματα παραμονής-υποτροφίας σε τομείς μεγάλης ανάγκης, όπως η ψυχιατρική εξάρτησης και η γηριατρική».

Εκτός από το γεγονός ότι είναι ο πρώτος Έλληνας πρόεδρος της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, είναι και ο πρώτος δεδηλωμένος ομοφυλόφιλος πρόεδρός της. Εδώ και χρόνια συζεί με τον Δανό σύζυγό του Λούκας Χάσελ. Γνωρίστηκαν στη Νέα Υόρκη το 2004. Ο Χάσελ είναι ηθοποιός και σκηνοθέτης. Έχει συμμετάσχει σε πολλές δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές. Σε κάποιες από τις ταινίες του, ο Πέτρος Λεβούνης υποδύθηκε μικρούς ρόλους. Και οι δύο, μιλάνε συχνά δημόσια για την σχέση και το πόσο θαυμάζουν ο ένας τον άλλον. Σε ερώτηση δημοσιογράφου τί είναι αυτό που τον εμπνέει, ο Λούκας αναφέρθηκε στον σύζυγό του. «Οι έξυπνοι και ευγενικοί άνθρωποι. Ο σύζυγός μου, του οποίου η σοφία, η αγάπη και η ενσυναίσθηση είναι δώρο».

Δείπνο χωρίς κινητά στο τραπέζι

Ο Λεβούνης, μιλώντας για την εξάρτηση των νέων από την τεχνολογία, επικαλέστηκε έναν οικογενειακό θεσμό. Κάθε χρόνο αυτός και ο σύζυγός του παραθέτουν ένα δείπνο για τους μαθητές του Λεβούνη. Ο μοναδικός όρος που θέτουν είναι όχι κινητά στο τραπέζι. «Αυτό το καλοκαίρι που πέρασε ήταν η πρώτη φορά που οι καημένοι δεν μπορούσαν πραγματικά να αντέξουν. Πήγαιναν στην τουαλέτα για να ελέγξουν τα κινητά τους ή τους έπιανα μερικές φορές στο τέλος του τραπεζιού στα τηλέφωνά τους. Δεν νομίζω ότι έδειχναν ασέβεια προς εμένα», είπε. «Νομίζω ότι απλά δεν μπορούσαν να κρατηθούν – ήταν πολύ τρομακτικό για μένα».

Ο Πέτρος Λεβούνης επιβεβαιώνει το περίφημο λαϊκό ρητό: «όποια πέτρα και αν σηκώσεις, έναν Έλληνα θα βρεις». Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, η εκλογή του στην κορυφή της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης αποτελεί το αποτέλεσμα μία εντυπωσιακής επιστημονικής σταδιοδρομίας, όχι προϊόν τύχης. Πρόκειται για μία παγκόσμιου βεληνεκούς τιμητική διάκριση. Αλλά και ο ίδιος ο Λεβούνης είναι ένας επιστήμονας, το έργο του οποίου έχει ήδη αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στον τομέα του. Στην πολυετή διαδρομή του δεν έχει σταματήσει να απομακρύνει οδοφράγματα, είτε είναι εξαρτήσεις, είτε στερεότυπα μέσα από τον φωτεινό δρόμο της επιστήμης της ψυχής.