Πανεπιστημιακό άσυλο: Η de jure κατάργηση του de facto καταργημένου

Όπως είχε προαναγγείλει η κυβέρνηση Μητσοτάκη κατάργησε το πανεπιστημιακό άσυλο. Επειδή ο καθένας μπορεί να έχει διαφορετικά πράγματα στο μυαλό του για το τι είναι το πανεπιστημιακό άσυλο, ας δούμε τι προβλέπει το ελληνικό σύνταγμα με το άρθρο 16: «Η τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες. Η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Η ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγμα».

Πιο συγκεκριμένα με βάση το νόμο, που ίσχυε μέχρι πριν λίγο,αλλά και τα διεθνώς ισχύοντα σε δημοκρατικές χώρες: «Το πανεπιστημιακό ή ακαδημαϊκό άσυλο χαρακτηρίζει την ακαδημαϊκή ελευθερία στην έρευνα και διδασκαλία, την ελεύθερη έκφραση και διακίνηση των ιδεών μέσα σε πανεπιστημιακούς χώρους καθώς και την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία. Το άσυλο καλύπτει όλους τους χώρους του ιδρύματος στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα…».

Με την τραυματική εμπειρία του μετεμφυλιακού κράτους, και κυρίως της Χούντας, όπου τα πανεπιστήμια (κυρίως η Νομική Σχολή Αθηνών και το Πολυτεχνείο) αναδείχθηκαν ως οχυρά αντίστασης και αγώνα για τη δημοκρατία, για να κατασταλούν με αιματηρή βία, το πανεπιστημιακό άσυλο συνδέθηκε αποκλειστικά με τη δυνατότητα εισόδου, ή μη, της αστυνομικής δύναμης στους πανεπιστημιακούς χώρους.

Αυτή η στρέβλωση οδήγησε στο να περιορίζεται η έννοια του πανεπιστημιακού ασύλου ακριβώς στο κατά πόσο θα έχει τη δυνατότητα η αστυνομία να παρεμβαίνει στο εσωτερικό των πανεπιστημιακών χώρων, ή όχι, στην περίπτωση διάπραξης αδικημάτων. Αντίθετα, η έννοια του πανεπιστημιακού ασύλου είναι πολύ ευρύτερη και έχει να κάνει ακριβώς με την ελευθερία στην διδασκαλία, την έρευνα και τη διακίνηση ιδεών, που μπορεί να απειληθούν, είτε έμμεσα, είτε άμεσα, από διαφορετικές πλευρές που ενδεχομένως έχουν συμφέροντα. Είτε έχουν να κάνουν με εξω-πανεπιστημιακούς παράγοντες, είτε ακόμη και εσωτερικούς.

Χωρίς να αμφιβάλλω καθόλου για την ιδεοληπτική προσέγγιση του θέματος από την πλευρά της ΝΔ, υπό το δόγμα του νόμου και της τάξης, η πραγματικότητα δείχνει ότι η συζήτηση είναι εδώ και πολύ καιρό άνευ αντικειμένου πλέον. Διότι επί της ουσίας δεν υφίσταται πανεπιστημιακό άσυλο, τόσο κατά το γράμμα, όσο και κατά το πνεύμα του Συντάγματος και του νόμου. Η αποκατάστασή του, όμως, οφείλει να είναι μέριμνα κάθε ευαίσθητου δημοκράτη πολίτη.

Το πρόσχημα της “προστασίας”

Το κράτος, για πολλές δεκαετίες μέχρι σήμερα, απέχει μακράν από την υποχρέωσή του να διασφαλίζει, κατά το Σύνταγμα, την ανάπτυξη και την προαγωγή της διδασκαλίας και της έρευνας στις τέχνες και τις επιστήμες, παραμένοντας θεατής της ασυδοσίας που επικρατεί. Ενώ η ανυπακοή στο Σύνταγμα από εξωπανεπιστημιακούς και ενδοπανεπιστημιακούς κύκλους που δρουν ανενόχλητοι για λογαριασμό τους και ίδιον όφελος στο εσωτερικό των ιδρυμάτων είναι ρουτίνα.

Φοιτητικές παρατάξεις και κομματικές οργανώσεις λύνουν και δένουν. Η ελεύθερη έκφραση γνώμης έχει να κάνει αποκλειστικά με τη δύναμη που μπορεί να έχει μια παράταξη, ή μια ομάδα, να υπερασπίζεται τις θέσεις της. Καμία διαφορετική άποψη δεν μπορεί να διακινηθεί, εάν δεν έχει την υποστήριξη μιας ισχυρής ομάδας. Συμμορίες παραβατικών εφαρμόζουν τον νόμο του Λιντς για όποιον έχει διαφορετική άποψη από τη δική τους, ή θεωρούν, ότι απειλεί τα συμφέροντά τους εντός των πανεπιστημιακών χώρων. Ας μην αναφερθούμε στο παραεμπόριο και τη διακίνηση ουσιών.

Αυτή η κατάσταση, επί της ουσίας κατάργησης του ασύλου, έχει οδηγήσει τις μεγάλες φοιτητικές μάζες στην αποχή από τις συλλογικές διαδικασίες. Γεγονός είναι, ότι η πεμπτουσία της ύπαρξης του πανεπιστημιακού ασύλου που είναι ακριβώς η προστασία της μάθησης, της διδασκαλίας και της ελεύθερης έρευνας, όπως και η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, έχει από χρόνια στην πράξη καταργηθεί, υπό το πρόσχημα της προστασίας του.

Τόσο από το ίδιο το κράτος που αρνείται, με το πρόσχημα του σεβασμού του ασύλου, να προστατεύσει την ακαδημαϊκή κοινότητα, όσο και από την ίδια, η οποία απεδείχθη ανεπαρκής να προστατεύσει τον εαυτόν της και τους πανεπιστημιακούς χώρους από τις εισβολές των πάσης φύσης παρακρατικών στοιχείων και “πολιτικών” συμμοριών. Ο ωχαδερφισμός και η μικροπολιτική διαπρέπουν, όπως παντού άλλωστε στην κοινωνική και την πολιτική ζωή -και είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της παρακμής που βιώνουμε.

Τα πανεπιστήμια και η αγορά

Η πραγματικότητα δείχνει ότι το μοντέλο αυτό τα έφαγε τα ψωμιά του. Πολλοί, πετώντας τη μπάλα στην εξέδρα, προβάλουν την ανάγκη συνέχισης αυτής της απαράδεκτης κατάστασης, ως τρόπο αντίδρασης στη σύνδεση των Πανεπιστημίων με την αγορά. Ότι τάχα κάνοντας τα στραβά μάτια στη “μπουρδελοποίηση” αντιδρούμε στην ιδιωτικοποίηση. Δεν κατανοούν ότι ο ασφαλέστερος τρόπος για να καταστεί κοινωνική ανάγκη και να επιβληθεί η πλήρης ιδιωτικοποίηση είναι ακριβώς αυτός.

Δεν κατανοούν, ότι τα πανεπιστήμια δεν λειτουργούν ως ανεξάρτητες νησίδες πολιτικού και άλλου προβληματισμού αποκομμένα από τις κοινωνίες στον περίγυρό τους. Είναι οι κοινωνίες που έχουν ανάγκη τα πανεπιστήμια και τα συντηρούν. Και οι κοινωνίες σήμερα λειτουργούν στο πλαίσιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Μας αρέσει, δεν μας αρέσει.

Συνεπώς και τα πανεπιστήμια δεν μπορούν να είναι αποκομμένα από αυτόν τον τρόπο, με όποιους βαθμούς ελευθερίας διακίνησης σκέψης και ιδεών μπορούν να έχουν. Εάν δεν τα καταφέρουν και αφήσουν δυνάμεις μέσα κι έξω από αυτά να τα σπρώχνουν, ώστε να αποτελέσουν “φυσαλίδες” αυτονομίας και δήθεν σοσιαλιστικής προσομοίωσης, με υποβάθμιση της έρευνας και της μάθησης, που θα αντιβαίνουν στις ανάγκες του επικρατούντος τρόπου παραγωγής, τότε θα αυτοκαταργηθούν και θα υποκατασταθούν από άλλα μέσα. Τόσο απλά!

Η ελεύθερη διακίνηση ιδεών και η διαρκής αμφισβήτηση του κρατούντος μοντέλου είναι αναγκαία και αυτονόητη, τόσο στο εσωτερικό των πανεπιστημίων, όσο και γενικότερα. Επ’ ουδενί, όμως, δεν μπορεί αυτό να σημαίνει την ετσιθελική επιβολή από ισχνές μειοψηφίες, οι οποίες διεκδικούν νησίδες ανομίας στο όνομα της αμφισβήτησης.

Η απαίτηση της ποιότητας

Όσοι πιστεύουν λοιπόν στην ανάγκη δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης, οφείλουν να απαιτούν, πάνω και πρώτα απ’ όλα, την ποιότητα σε όλες τις βαθμίδες της. Διότι αυτή η ποιότητα δείχνει και την ποιότητα της ίδιας της κοινωνίας. Οφείλουν να απαιτήσουν την ισορροπία και το μέτρο ανάμεσα στις ανάγκες του τρόπου παραγωγής και, από την άλλη, της ελεύθερης διδασκαλίας, προώθησης της γνώσης και της έρευνας, αμφισβητώντας τα στερεότυπα. Τα πανεπιστήμια δεν μπορεί να είναι εκκολαπτήρια “επαναστατών” του δρόμου, αλλά ούτε και στείρων τεχνοκρατών και χειραγωγούμενων ημιμαθών πολιτών και πολιτικών.

Το πανεπιστημιακό άσυλο, όπως εφαρμόστηκε στην πράξη τόσες δεκαετίες, απέτυχε στον λόγο ύπαρξής του, ακολουθώντας την παρακμιακή πορεία ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας, αυτοκαταργούμενο. Καιρός ήταν να αλλάξει. Κι αν το δόγμα του νόμου και της τάξης δεν είναι το επιθυμητό, αφού όντως περισσότερα προβλήματα μπορεί να προκαλέσει, το γεγονός ότι η κατάσταση αφέθηκε να φτάσει στην απόλυτη παρακμή, επέτρεψε στην κυβέρνηση Μητσοτάκη να επιβάλει τη θέση της με την ανοχή, εάν όχι με το χειροκρότημα της κοινής γνώμης.