Πλούσιοι και φτωχοί – Αλήθειες και μυθολογία

Λέγεται πως ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ ρώτησε κάποτε τον Έρνεστ Χεμινγουέι: «Πιστεύεις ότι οι πλούσιοι είναι διαφορετικοί από εσένα και εμένα;» Χωρίς να σκεφτεί ιδιαίτερα, ο εκκεντρικός συγγραφέας απάντησε: «Ναι, έχουν περισσότερα χρήματα από εσένα και εμένα» και ήπιε μία γουλιά από το ποτό του.

Οι τελευταίες έρευνες, όμως, διαψεύδουν τον Χεμινγουέι. Οι πλούσιοι, εκτός από περισσότερα χρήματα, έχουν και ιδιαίτερες συμπεριφορές και συνήθειες. Ο καθηγητής ψυχολογίας και κοινωνικής συμπεριφοράς στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Πωλ Πιφ έχει κάνει εκτεταμένες έρευνες σχετικά με τη συμπεριφορά των πλουσίων. Αυτές έδειξαν ότι άτομα με περισσότερα χρήματα έχουν την τάση να είναι λιγότερο γενναιόδωρα, λιγότερο έμπιστα, λιγότερο φιλάνθρωπα και λιγότερο εργατικά από τα άτομα με μικρομεσαία εισοδήματα.

Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι εκείνοι που έχουν στην κατοχή τους ακριβά αυτοκίνητα είναι πιο πιθανό να φερθούν με αγένεια στους άλλους οδηγούς και στους πεζούς. Πειράματα κοινωνικής ψυχολογίας απέδειξαν ότι οι πλούσιοι έχουν περισσότερες πιθανότητες να πουν ψέμματα και να διαπράξουν απάτες. Έχουν, επίσης, μεγαλύτερη προδιάθεση να μειώσουν ή να αδικήσουν κάποιον. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι τα επιστημονικά αυτά ευρήματα ερμηνεύουν την προειδοποίηση του Χριστού προς στους μαθητές του ότι «είναι πιο εύκολο να περάσει μία καμήλα από την τρύπα μίας βελόνας, παρά πλούσιος να εισέλθει εις την βασιλεία των ουρανών».

Χαριτωμένη εκκεντρικότητα

Με βάση αυτές τις έρευνες, οι πλούσιοι τείνουν να συμπεριφέρονται χειρότερα από τους υπόλοιπους, με τη μόνη διαφορά ότι η κακή τους συμπεριφορά υποβαθμίζεται. Ενίοτε θεωρείται μέχρι και χαριτωμένη εκκεντρικότητα. Ο λόγος είναι απλός: σε μια κοινωνία που λατρεύει τον πλούτο, εκείνοι που τον κατέχουν αποκτούν τη λάμψη του. Αυτό το έγραψε ο νεαρός Μαρξ το 1844 και θα έλεγε κανείς ότι δεν έχουν αλλάξει και πολλά από τότε.

Δεν είναι, όμως, κάποια γονιδιακή ανωμαλία που καθιστά τους πλούσιους διαφορετικούς. Υπάρχει μία πολύ λογική εξήγηση γιατί άτομα που έχουν κατακτήσει τόσα πολλά στη ζωή τους τείνουν να έχουν αυτές τις συμπεριφορές. Ο οικονομολόγος Κρις Ντίλοου δίνει την απάντηση, επικαλούμενος την έρευνα του Κάμερον Άντερσον και του Σεμπάστιαν Μπριόν. Οι δύο ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι άτομα με υπερβολική αυτοπεποίθηση κατά κανόνα αντιμετωπίζονται πιο ευνοϊκά από τους άλλους, καθώς θεωρούνται περισσότερο ταλαντούχα και ικανά.

Ο ίδιος υποστηρίζει ότι «η αυτοπεποίθηση μπορεί να φτάσει κάποιον πολύ μακριά. Αυτό μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις. Μπορεί, όμως, να μετατρέψει την αυτοπεποίθηση σε αλαζονεία». Η σκέψη αυτή ενισχύεται περαιτέρω από την κοινή πεποίθηση ότι οι πλούσιοι και ισχυροί αξίζουν ό,τι έχουν κατακτήσει. Σε μια διάσημη μελέτη του, ο Μέλβιν Λέρνερ διαπίστωσε το εξής: όταν οι μαθητές ενός σχολείου ενημερώθηκαν πως ένας συμμαθητής τους κέρδισε τυχαία ένα βραβείο, έσπευσαν να αποδώσουν την τύχη του στα προτερήματά του. Μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο: οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποδίδουν αρνητικά χαρακτηριστικά στα θύματα.

Οι πλούσιοι έχουν τη μυθολογία τους

Μια πιο πρόσφατη μελέτη των Τζούστους Χέουερ, Κρίστοφ Μέρκε και Μάρτιν Γουέμπερ καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα. Οι χρηματιστές ξεγελούν τους επενδυτές, υπονοώντας ότι το ρίσκο που παίρνουν βασίζεται στην ικανότητα τους να προβλέπουν, υποβαθμίζοντας τον συχνά κρίσιμο παράγοντα της τύχης. Όπως και οι μαθητές στο παραπάνω πείραμα, οι επενδυτές πιστεύουν ότι τα στελέχη που αποκομίζουν κέρδη από ριψοκίνδυνες επενδύσεις-στοιχήματα είναι τα πιο ικανά.

Μία ακόμα έρευνα του Τσαρλς Οράιλι διαπιστώνει ότι οι διευθύνοντες συμβούλοι που διακρίνονται από αλαζονεία, ναρκισσισμό και επιθετικότητα προς τους υφιστάμενούς τους αμείβονται καλύτερα από άλλους που έχουν ηπιότερη συμπεριφορά. Στη Δύση και κυρίως στις ΗΠΑ έχει αποδειχθεί ότι η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών ασπάζεται την άποψη-φετίχ ότι η αμοιβή των μεγαλοστελεχών καθορίζεται με ορθολογικό τρόπο από την αγορά.

Και όμως, τα στοιχεία την διαψεύδουν. Πολυάριθμες μελέτες έχουν αποδείξει ότι μάνατζερς συνεχίζουν να έχουν προκλητικά μεγάλες αμοιβές αν και οι εταιρείες που διευθύνουν παρακμάζουν στα χέρια τους. Ο Κρίστοφερ Λας το εξηγεί εύστοχα: «Τίποτα δεν ελκύει την επιτυχία όσο η εμφάνιση της επιτυχίας». Σύμφωνα με τη μυθολογία των πλουσίων, τα άτομα που κατάφεραν να διακριθούν οικονομικά αποτελούν ειδικές περιπτώσεις και ως εκ τούτου δικαιούνται ειδικής μεταχείρισης.

Ένας διάσημος οικονομολόγος έγραψε πριν πολλά πολλά χρόνια: «Η διάθεση να θαυμάζουμε και σχεδόν να λατρεύουμε τους πλούσιους και τους ισχυρούς και να περιφρονούμε ή να παραμελούμε τους λιγότερο προνομιούχους είναι η μεγάλη και πιο καθολική αιτία για τη διαφθορά της ανθρώπινης ηθικής». Ο οικονομολόγος αυτός δεν ήταν ο Μαρξ. Ήταν ο Άνταμ Σμιθ.

Από την άλλη πλευρά, μία πρόσφατη μελέτη του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ έδειξε ότι οι φτωχοί είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν απερίσκεπτους και αντιπαραγωγικούς τρόπους συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα, το χαμηλό εισόδημα συνοδεύεται από μια σειρά σχεδόν αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, όπως είναι η μη χρήση ζώνης ασφαλείας, η έλλειψη προληπτικής ιατρικής και οι παρορμητικές αγορές.

Οι βλαβερές συνέπειες της φτώχειας!

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διαφοροποίηση της καθημερινότητας των πλουσίων και των φτωχών. Ο κάθε άνθρωπος είναι, βέβαια, διαφορετικός, αλλά κατά κανόνα οι συνήθειές τους δεν είναι άσχετες με την κοινωνική-οικονομική θέση τους. Ο Τομ Κόρλεϊ επιχείρησε να τις συγκεντρώσει στην ιστοσελίδα RichHabitsInstitute.com.

• Το 30% των πλουσίων τρώνε περισσότερες από 300 θερμίδες πρόχειρου φαγητού κάθε μέρα. Το αντίστοιχο ποσοστό των φτωχών είναι 97%!
• Παίζει τζόγο το 23% των πλούσιων. Το αντίστοιχο ποσοστό των φτωχών είναι 52%.
• Το 80% των πλουσίων εστιάζει τις προσπάθειές του στην επίτευξη κάποιου συγκεκριμένου σκοπού. Μόνο το 12% των φτωχών κάνει το ίδιο.
• Το 76% των πλούσιων κάνει αερόβια άσκηση τέσσερις ημέρες την εβδομάδα. Μόνο το 23% των φτωχών κάνει το ίδιο.
• Το 63% των πλουσίων ακούει ηχητικά βιβλία ή ενημερωτικές εκπομπές στο ραδιόφωνο, Το αντίστοιχο ποσοστό στους φτωχούς είναι 5%.
• Το 81% των πλουσίων φτιάχνει καθημερινά μία λίστα με τα πράγματα που πρέπει να κάνει. Μόνο το 19% των φτωχών κάνει το ίδιο.
• Οι πλούσιοι γονείς υποχρεώνουν τα παιδιά τους διαβάζουν δύο ή περισσότερα βιβλία το μήνα σε ποσοστό 63%. Το αντίστοιχο ποσοστό των φτωχών γονέων είναι μόλις 3%.
• Το 80% των πλουσίων τηλεφωνεί σε φίλους και γνωστούς για να τους ευχηθεί για τη γιορτή ή τα γενέθλιά τους. Το αντίσοιχο ποσοστό των φτωχών είναι μόλις 11%.
• Το 88% των πλούσιων διαβάζει πάνω από μισή ώρα την ημέρα Τύπο και sites για να ενημερωθεί. Μόλις το 2% των φτωχών κάνει το ίδιο.
• Μόνο το 6% των πλουσίων θα εκφράσει ανοικτά αυτό που σκέφτεται. Το αντίστοιχο ποσοστό των φτωχών είναι 69%.
• Το 33% των πλούσιων βλέπει τηλεόραση περισσότερο από μία ώρα την ημέρα. Το αντίστοιχο ποσοστό των φτωχών είναι 77%.
• Το 44% των πλούσιων ξυπνάει τρεις ώρες πριν από ξεκινήσει την εργασία του. Μόνο το 3% των φτωχών κάνει το ίδιο.
• Το 86% των πλούσιων πιστεύει και εφαρμόζει τη δια βίου εκπαίδευση. Το αντίστοιχο ποσοστό των φτωχών είναι μόλις 5%.
• Το 86% των πλούσιων απολαμβάνει το διάβασμα, σε σύγκριση με το 26% των φτωχών.

Η λίστα αυτή προκάλεσε κύμα αντιδράσεων όταν κυκλοφόρησε. Πρέπει να παραδεχθεί κανείς, όμως, ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ των συνηθειών και των επιλογών με το εισοδηματικό επίπεδο, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες.

Στο μυαλό ενός εκατομμυριούχου

Στο βιβλίο του «Τα μυστικά του μυαλού ενός εκατομμυριούχου» ο Χαρβ  Έκερ εξηγεί πώς ο καθένας διαθέτει ένα “οικονομικό σχέδιο”. Πρόκειται για ένα εσωτερικό σενάριο που υπαγορεύει στο άτομο πώς θα σχετιστεί με το χρήμα. Κατά τον Έκερ, οι περισσότεροι έχουν ελαττωματικά σχέδια που τους εμποδίζουν να πλουτίσουν. Στο βιβλίο του απαριθμεί 17 διαφορές των “οικονομικών σχεδίων” των μεγαλοαστών, της μεσαίας τάξης και των φτωχών. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Οι πλούσιοι πιστεύουν στην αρχή «μπορώ να δημιουργήσω τη ζωή μου». Οι φτωχοί πιστεύουν αντίθετα ότι «η ζωή αποφασίζει για εμένα».
• Οι πλούσιοι παίζουν το παιχνίδι της ζωής για να κερδίσουν χρήματα. Οι φτωχοί για να μη χάσουν.
• Οι πλούσιοι έχουν αυτοδεσμευτεί να είναι πλούσιοι. Οι φτωχοί θέλουν να είναι πλούσιοι.
• Οι πλούσιοι αρπάζουν τις ευκαιρίες. Οι φτωχοί ασχολούνται με τα εμπόδια.
• Οι πλούσιοι θαυμάζουν τους πιο πλούσιους και επιτυχημένους. Οι φτωχοί κατηγορούν τους πλούσιους και επιτυχημένους.

Η λίστα συνεχίζεται. Το βιβλίο του Έκερ προσπαθεί να αποδείξει ότι οι επιτυχημένοι υπερπηδούν κάθε εμπόδιο και περιορισμό, ενώ οι αποτυχημένοι υποκύπτουν.

Οι συστημικές αιτίες της φτώχειας

Ένα παρόμοιο βιβλίο που σημείωσε τεράστια επιτυχία ήταν «Οι 10 σημαντικότερες διακρίσεις μεταξύ των εκατομμυριούχων και της μεσαίας τάξης» του Κηθ Κάμερον Σμιθ. Ο Σμιθ, επίσης, ισχυρίστηκε ότι ενώ οι εκατομμυριούχοι σκέφτονται μακροπρόθεσμα, η μεσαία τάξη σκέφτεται βραχυπρόθεσμα. Ενώ οι εκατομμυριούχοι μιλούν για ιδέες, η μεσαία τάξη μιλά για τα πράγματα και για άλλους ανθρώπους. Ενώ οι εκατομμυριούχοι υιοθετούν τις αλλαγές, η μεσαία τάξη φοβάται τις αλλαγές.

Και οι δύο συγγραφείς έχουν ένα κοινό. Αγνοούν επιδεικτικά  τις συστημικές αιτίες της φτώχειας. Και κανένας από αυτούς δεν έχει ποτέ πραγματικά υπάρξει φτωχός. Επίσης, υποτιμούν ή δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους τον πολύ σημαντικό παράγοντα της τύχης. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο πλούτος φέρνει ευκαιρίες. Εκείνοι που έχουν χρήματα έχουν και περισσότερες επιλογές. Οι πλούσιοι μπορούν να αναλάβουν ρίσκα, τα οποία συχνά αποφέρουν ακόμα περισσότερα χρήματα. Έτσι, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη μεσαία τάξη και πολύ περισσότερο με τους φτωχούς.

Οι ατελείωτες λίστες με αυτά που διαφοροποιούν τους πλούσιους από τους κοινούς θνητούς υπονοούν ότι κάθε άνθρωπος σε αυτόν τον πλανήτη έχει τη δυνατότητα να γίνει πλούσιος, αρκεί να υιοθετήσει τις κατάλληλες τακτικές! Μπορεί οι εξαιρέσεις να τροφοδοτούν το παρηγορητικό για τους φτωχούς παραμύθι, αλλά ο κανόνας ήταν και παραμένει αδυσώπητος.