Ποια φάρμακα προκαλούν συχνότερα πονοκεφάλους

Έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ για τα σκευάσματα που παίρνουμε για διάφορες παθήσεις και τα οποία όμως έχουν συχνότερα από άλλα ως παρενέργεια την πρόκληση πονοκεφάλου, δείχνει ότι οι περισσότερες σχετικές αναφορές αφορούσαν σε αντιικά φάρμακα, σε ανοσοτροποποιητικά –που χορηγούνται κυρίως για αυτοάνοσα νοσήματα–, και σε αγγειοδιασταλτικά.

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνας πέρσι τέτοια εποχή, έφερναν “πρώτα” τα νιτρώδη που προκαλούν αγγειοδιαστολή. Ομως επειδή ο πονοκέφαλος είναι συχνή παρενέργεια στα αγγειοδιασταλτικά και καρδιολογικά φάρμακα και είναι, τρόπον τινά, αναμενόμενη, πιθανόν να είναι όντως πρώτα αυτά, και απλά οι ασθενείς να μην κάνουν αναφορά επειδή ακριβώς θεωρούν τον πονοκέφαλό τους δεδομένο παρεπόμενο της θεραπείας που ακολουθούν.

Η έρευνα παρουσιάσθηκε στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας και στηρίχθηκε στην διαπολιτειακή βάση δεδομένων όπου ασθενείς και γιατροί κάνουν αναφορά για ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων που λαμβάνουν για διάφορες παθήσεις τους. Πρώτα φέρει τα ανοσοτροποιητικά ως φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν απρόσμενα πονοκεφάλους. Πέρσι τέτοια εποχή, και πάλι στο συνέδριο κεφαλαλγίας στις ΗΠΑ, οι ερευνητές είχαν δώσει τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνάς τους, σύμφωνα με τα οποία, οι πιο συχνές αναφορές ήταν για νιτρώδη, αγγειοδιασταλτικά, αντισυλληπτικά, αντισταμινικά, αγχολυτικά ή ηρεμιστικά, αντιμυκητιασικά και αντιβιοτικά, αντινεοπλασματικά, αντιυπερτασικά, ανοσοτροποιητικά και αντιδιαβητικά.

Αν και για τα αγγειοδιασταλτικά ο μηχανισμός ερμηνεύεται, για τα αντιμυκητιασικά ή τα αντιβιοτικά και ανοσοκατασταλτικά, ο μηχανισμός αποτελεί μυστήριο. Επίσης παράδοξο είναι, όπως γράφουν οι ερευνητές, ότι πονοκέφαλο προκαλούν ενίοτε και φάρμακα που χορηγούνται για να καταπολεμήσουν τον πονοκέφαλο, όπως η αμιτρυπτιλίνη και κάποια απιοειδή. Ο επικεφαλής της έρευνας, που είναι ειδικευόμενος γιατρός, είπε για την πιο πρόσφατη και ολοκληρωμένη ανάλυση των παρενεργειών σε συνέντευξή του τα εξής:

«Μας έκανε εντύπωση ότι συχνότερα προκαλούν πονοκέφαλο πολλά ανοσοκατασταλτικά και ανοσοτροποποιητικά σκευάσματα, παρότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τον μηχανισμό, δηλαδή με τι τρόπο αυτά πυροδοτούν πονοκεφάλους». Όπως είπε, στόχος της έρευνας ήταν να διαπιστωθεί ποιες ουσίες παρουσιάζουν συχνότερα αυτή την παρενέργεια και ανέλυσαν επί τούτου τα δεδομένα της βάσης αναφοράς των ΗΠΑ (Food and Drug Administration’s Adverse Event Reporting System) από τον Ιούλιο του 2018 μέχρι και τον Μάρτιο του 2020.

Τί δείχνει η έρευνα

Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι στις ΗΠΑ (όπου τα φάρμακα δεν έχουν τις ίδιες ονομασίες με την Ελλάδα ή την ΕΕ γενικότερα) στην πρώτη πεντάδα ήταν ανοσοτροποποιητικοί παράγοντες για αυτοάνοσα νοσήματα και, συγκεκριμένα, με 8.672 αναφορές εκείνα που περιείχαν την ουσία απρεμιλάστη, με 5.357 αναφορές όσα είχαν ως δραστική ουσία την αδαλιμουμάμπη, με 4.276 αναφορές όσα περιείχαν την τοφασιτινίμπη, με 4.123 αναφορές όσα είχαν ως δραστική ουσία την φινγκολιμόδη και με 4.111 αναφορές όσα είχαν ως δραστικό συστατικό την ουσία ετανερσέπτη με 4.111. Τα περισσότερα από αυτά τα φάρμακα χορηγούνται για την αντιμετώπιση της ψωρίασης, της σκλήρυνσης, της Νόσου Crohn’s κ.ά.

Την πρώτη δεκαπεντάδα συμπληρώνουν τέσσερα φάρμακα που χορηγούνται για την ηπατίτιδα C, άλλα τόσα που χορηγούνται για την πνευμονική αρτηριακή υπέρταση, ένα σκεύασμα για την αρθρίτιδα και ένα για το άσθμα. Πιο υψηλό δείκτη σχετικής συχνότητας είχε το σκεύασμα για την πνευμονική υπέρταση που περιέχει εποπροστενόλη και που είναι αντιθρομβωτικός και αγγειοδιασταλτικός παράγοντας. Επίσης υψηλό δείκτη είχαν και τα αντιικά φάρμακα που περιέχουν γκλεκαπρεβίρη και πιμπρεντασβίρη, τα οποία χορηγούνται για την ηπατίτιδα C. Ο δείκτης σχετικής συχνότητας ή ROR (reported odds ratio) δείχνει τις πιθανότητες να παρουσιασθεί μια παρενέργεια με ένα φάρμακο σε σύγκριση με τις πιθανότητες να παρουσιασθεί η ίδια παρενέργεια με ένα άλλο σκεύασμα.

Τα αγγειοδιασταλτικά τεκμαίρεται ότι προκαλούν πονοκέφαλο επειδή ευαισθητοποιούν τρόπον τινά τις εξωκράνιες αρτηρίες. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι σε ορισμένους πονοκεφάλους παίζουν ρόλο σίγουρα τα αγγεία.  Σε άλλους, όπως π.χ. από κάποια μονοκλωνικά αντισώματα, παίζει ρόλο πιθανόν η αντίδραση του ανοσοποιητικού. Όπως γράφουν, κάποια μονοκλωνικά στοχεύουν σε έναν υποδοχέα σχετικό με την καλσιτονίνη, ο οποίος με τη σειρά του έχει συνδεθεί με ημικρανίες.

Είναι χρήσιμη η έρευνα;

Αν βέβαια πάμε στην ουσία, δηλαδή κατά πόσο αυτή η έρευνα βοηθά σε κάτι, εκεί το θέμα δεν σηκώνει και πολλή συζήτηση. Όταν ένα φάρμακο είναι απαραίτητο, θα συνεχίσει να χορηγείται παρά τις όποιες παρενέργειές του, ειδικά όταν αυτές δεν είναι αφόρητες, αλλά υποφερτές. Αν όμως έχει την ίδια αποτελεσματικότητα ένα σκεύασμα που προκαλεί λιγότερους πονοκεφάλους, τότε ο ασθενής και ο γιατρός έχουν περιθώρια επιλογής.

Η έρευνα έχει σημασία εν γένει για πολλούς ασθενείς που έχουν συχνούς πονοκεφάλους και που ίσως μέχρι τώρα δεν ήξεραν ότι για το πρόβλημά τους ευθύνεται το φάρμακο που παίρνουν. Εν ολίγοις, λύνει μια βασική απορία, ώστε γιατρός και ασθενής να ξέρουν που να αποδώσουν την ημικρανία ή τον πονοκέφαλο. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να βρεθεί πάντα άλλο σκεύασμα προς αντικατάσταση του πρώτου, όμως τουλάχιστον ο ασθενής ξέρει “τι του φταίει”.

Υπάρχει πάντως και μια άποψη που “αδειάζει” την όλη έρευνα. Αυτή υποστηρίζει ότι στη βάση δεδομένων μπορεί να κάνει αναφορά οιοσδήποτε. Ο νευρολόγος Stewart Tepper, που έδωσε συνέντευξη επ’ αυτού στο medscape.com σχολίασε ότι «δεν μπορείς να συνάγεις ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα επειδή εγώ κι ένας θείος μου πιστεύουμε ότι για τους πονοκεφάλους μας ή οποιαδήποτε δυσφορία φταίνε το φάρμακο που παίρνουμε. Είναι βέβαια χρήσιμη η βάση δεδομένων, αλλά δεν είναι και κάτι επιστημονικά σαφές και ορθό».

Οι ερευνητές από την άλλη απαντούν ότι η πολιτεία δημιούργησε την πλατφόρμα φαρμακολογικής επαγρύπνησης για κάποιο λόγο και όχι απλά για να υπάρχει. Επίσης τονίζουν ότι δεν μέτρησαν μόνον τον αριθμό παραπόνων για κάθε σκεύασμα, αλλά έλαβαν υπ΄ όψιν τους και το δείκτη που συγκρίνει κάθε φάρμακο με τον αριθμό παραπόνων για τα άλλα φάρμακα. Κατά συνέπεια η σύγκριση είναι αντικειμενική.