Ποιος ήταν ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος

Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 83 ετών ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος αργά το βράδυ της Τρίτης (10 Ιανουαρίου), ο οποίος νοσηλευόταν τις τελευταίες ημέρες σε ιδιωτικό θεραπευτήριο στην Αττική. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ως “βασιλιάς δίχως βασίλειο”, χωρίς όμως, και να απωλέσει κάποια από τα προνόμια που δυστυχώς ή ευτυχώς απολαμβάνουν μονάχα οι “γαλαζοαίματοι”. Ο ίδιος, πάντως, συνήθιζε να λέει ότι «δεν είμαι ο πρώην βασιλεύς, είμαι ο βασιλεύς Κωνσταντίνος, τελεία και παύλα». Σε μία σπάνια συνέντευξή του είχε εμφανιστεί πιο χαλαρός με το όλο ζήτημα. «Δεν με ενοχλεί το τέως. Όλοι είμαστε τέως κάτι…».

Γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου του 1940 στο σπίτι της οικογένειας στο Παλαιό Ψυχικό. Ήταν ο μοναδικός γιός του μετέπειτα βασιλέως Παύλου Α′ και της βασίλισσας Φρειδερίκης. Την ημέρα της γέννησής του ρίχτηκαν 101 κανονιοβολισμοί από το λόφο του Λυκαβηττού, όπως συνηθιζόταν για να αναγγελθεί ότι ο νέος πρίγκιπας ήταν αγόρι. Βαπτίστηκε στην Μητρόπολη Αθηνών με ανάδοχο τις Ένοπλες Δυνάμεις. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο Κάιρο. Η οικογένειά του είχε ακολουθήσει τον Βασιλιά Γεώργιο Β’, ο οποίος μέσω της Κρήτης κατέφυγε στην Αίγυπτο και αργότερα στη Νότια Αφρική.

Ο Χαράλαμπος Ποταμιάνος, πρώην αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας και εξ απορρήτων συνεργάτης του βασιλιά Παύλου είχε περιγράψει τη διαφυγή. «Οι Γερμανοί έχουν σχεδόν φθάσει στη Θήβα. Φεύγουμε για Σαλαμίνα. Από εκεί μας παρέλαβαν δύο αεροπλάνα τύπου flying boat (δύο αγγλικά Sunderland). Προσγειωθήκαμε στη Σούδα, στην οποία όταν φτάναμε γινόταν βομβαρδισμός από τους Γερμανούς. Στη συνέχεια πήγαμε με αυτοκίνητα ως τον Άγιο Νικόλαο όπου δεν υπήρχαν επιχειρήσεις και από εκεί με τα ίδια αεροπλάνα αναχωρήσαμε για την Αλεξάνδρεια. Μείναμε εκεί για λίγο και μετά πήγαμε στο Ντέρμπαν, όπου η οικογένεια χωρίστηκε. Η Φρειδερίκη με τα παιδιά πήγε στην Πραιτόρια κι εγώ συνόδευσα τον Παύλο στο Λονδίνο».

Αυτά μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου 1946 και την παλινόρθωση της μοναρχίας. Ο Κωνσταντίνος δεν ήταν από τα γεννοφάσκια του διάδοχος. Αυτό προέκυψε μετά τον αιφνίδιο θάνατο του θείου του Γεώργιου Β’. Ο τελευταίος έφυγε από την ζωή την 1η Απριλίου 1947 από ανακοπή καρδιάς. Αν και είχε παντρευτεί την πριγκίπισσα της Ρουμανίας Ελισάβετ δεν απέκτησαν ποτέ παιδιά και χώρισαν.

Ο Παύλος και ο Κωνσταντίνος 

Έτσι ο αδελφός του και πατέρας του Κωνσταντίνου έγινε Βασιλιάς των Ελλήνων από το 1947 και αποτέλεσε το πέμπτο μέλος της δυναστείας Σλέσβιχ-Χολστάιν-Σόντερμπουργκ-Γλύξμπουργκ, που είχε ανέβει στον ελληνικό θρόνο το 1863. Μετά την ενθρόνιση του πατέρα του Παύλου, εκείνος ορίστηκε διάδοχος, όπως, άλλωστε, όριζαν οι συνταγματικές διατάξεις. Συνήθιζε να θυμάται τα παιδικά του χρόνια με νοσταλγία. Απολάμβανε το σχολείο και τις παρέες, αλλά όχι και τα μαθήματα στο Εθνικό Εκπαιδευτήριο Αναβρύτων.

Το σχολείο που είχε ιδρύσει ο πατέρας του το 1949 ήταν εμπνευσμένο από το “Schule Schloss Salem” της Γερμανίας και το “Gordonstoun” της Σκωτίας, τα οποία είχε ιδρύσει ο παιδαγωγός Κουρτ Χαν. Πάντα είχε έφεση στον αθλητισμό, ειδικά στο χόκεϊ, το βόλεϊ και το άλμα εις ύψος. Συμμετείχε στις σχολικές θεατρικές παραστάσεις και θυμάται που έπαιξε το Μάρκο Αντώνιο στον Ιούλιο Καίσαρα του Σαίξπηρ.

Το 1955 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Δούκα της Σπάρτης. Την ίδια χρονιά ζητήθηκε από τον λόγιο και καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνο Τσάτσο να του παραδώσει μαθήματα φιλοσοφίας. Όπερ και εγένετο. Συνέχισε διετή φοίτηση στα Σώματα των Ενόπλων Δυνάμεων. «Τα άλλα παιδιά είχαν ελεύθερα τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες, ενώ εγώ έκανα στρατιωτική εκπαίδευση», είχε σχολιάσει σε μία συνέντευξή του.

Το 1960 εγγράφηκε στη Νομική Σχολή Αθηνών. Ήταν η χρονιά που συμμετείχε και στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης με την ομάδα ιστιοπλοΐας της Ελλάδας. Συμμετείχε ως πηδαλιούχος του σκάφους “Νηρεύς” όπου πλήρωμα ήταν ο Οδυσσέας Εσκιτζόγλου και ο Γιώργος Ζαΐμης. Η ομάδα απέσπασε το πρώτο χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο της Ελλάδας από το 1912. Συμμετείχε ακόμη και στα πανελλήνια πρωταθλήματα τοιχοσφαίρισης με πολλές δεύτερες και τρίτες νίκες στο διπλό. Την εποχή εκείνη, πάντως, “μαθήτευε” ουσιαστικά στο πλευρό του πατέρα του, συνοδεύοντάς τον σε πολλές από τις επίσημες επισκέψεις του στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αφρική.

Ο Κωνσταντίνος και η Φρειδερίκη

Ο θάνατός του πατέρα του στα 62 του μόλις χρόνια κατά πολλούς υπήρξε μοιραίος για τη χώρα, τον οίκο των Γλύξμπουργκ και τον ίδιο τον γιό του. Αυτός ήταν που τον διαδέχθηκε στις 6 Μαρτίου 1964, ακολουθώντας τις συμβουλές της μητέρας του Φρειδερίκης. Λίγο μετά παντρεύτηκε και την σύζυγό του Άννα-Μαρία. «Έχασα τον πατέρα μου στα 23 και παντρεύτηκα στα 24… Θα ήταν αδύνατον να ζήσω χωρίς να έχω μία τέτοια γυναίκα. Θαυμάζω την υπομονή της».

Το ζευγάρι είχε αρχικά γνωριστεί το 1959 στη Δανία σε έναν επίσημο χορό. Ξανασυναντηθήκε το 1962 στο γάμο της αδελφής του Κωνσταντίνου πριγκίπισσας Σοφίας με τον Χουάν Κάρλος, όπου χόρευαν παρέα όλο το βράδυ. Η Φρειδερίκη λέγεται ότι παρατήρησε την έλξη μεταξύ των δύο νέων και κινητοποίησε τις διαδικασίες, θεωρώντας την Άννα Μαρία κατάλληλη νύφη. Οι αρραβώνες του ζεύγους πραγματοποιήθηκαν τον Ιανουάριο 1963, με την Άννα-Μαρία να δηλώνει: «Δεν ονειρεύτηκα ποτέ να παντρευτώ ένα βασιλιά. Ήθελα απλά να είμαι μία γυναίκα ευτυχισμένη με το σύζυγό της. Ναι, αγαπώ εδώ και καιρό τον Κωνσταντίνο, και εύχομαι ο χρόνος να μας επιτρέψει να ζήσουμε μερικά χρόνια όπως όλος ο κόσμος».

Ο γάμος τους τελέστηκε με κάθε επισημότητα. Δέκα ημέρες πριν από τη γαμήλια τελετή, η Αθήνα σημαιοστολίστηκε. Περισσότεροι από 600.000 Έλληνες  συγκεντρώθηκαν να δουν τους νεόνυμφους και να τους ευχηθούν, αλλά και να θαυμάσουν τους 1.200 επίσημους προσκεκλημένους. Μεταξύ αυτών ήταν 18 βασιλείς, εφτά  διάδοχοι θρόνων, δύο βασιλικοί σύζυγοι, 103 πρίγκιπες και πριγκίπισσες, καθώς και 20 δούκες και κόμητες.

Το νεαρό ζευγάρι ήταν σχετικά συμπαθές. Υπήρξε, μάλιστα, μία ελπίδα ότι μετά τον γάμο η Δανέζα πριγκίπισσα, ίσως εκτόπιζε την βασιλομήτορα Φρειδερίκη. Κάτι τέτοιο δεν έγινε. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανάρρηση του Κωνσταντίνου Β’ στο θρόνο συνέπεσε με τη μεγάλη πολιτική αλλαγή. Η Ένωση Κέντρου, υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου, ήταν στη κυβέρνηση μετά τον εκλογικό θρίαμβο της το Φεβρουάριο (52,72%).

Ο Κωνσταντίνος και οι συνταγματάρχες

Η εμμονή του Κωνσταντίνου να διατηρεί τον απόλυτο έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων και η άρνηση του να δεχθεί την αντικατάσταση του Γαρουφαλιά στο υπουργείο Άμυνας από τον ίδιο τον Γεώργιο Παπανδρέου άνοιξαν τον δρόμο στη δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967. Κατά πολλούς, ο “άπειρος” βασιλιάς Κωνσταντίνος έκανε διαδοχικά λάθη, αρχής γενομένης από το συνταγματικό πραξικόπημα του 1965. Κάποιοι εστιάζουν στο γεγονός ότι η Φρειδερίκη λειτουργούσε όχι ως βασιλομήτορα αλλά σαν βασίλισσα, μετέχοντας ενεργά στο συνταγματικό πραξικόπημα των Ιουλιανών και της αποστασίας.

Στις 13 Δεκεμβρίου 1967 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, συνοδευόμενος από μέλη της ελληνικής βασιλικής οικογένειας και τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Κόλλια, αποπειράθηκε να ανατρέψει τη χούντα των συνταγματαρχών, την κυβέρνηση της οποίας είχε ορκίσει. Απέτυχε. Μέχρι το τέλος υπερασπιζόταν την απόφασή του να ορκίσει τη χουντική κυβέρνηση. Κάποτε είχε απαντήσει σε ερώτηση για το αν σήμερα θα έκανε το ίδιο. «Οπωσδήποτε θα την όρκιζα, οπωσδήποτε δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, διότι μη ξεχνάτε ότι βρισκόμαστε στο άγνωστο και όταν λέω άγνωστο εννοώ ότι κανένας δεν είχε εξουσία εκείνη τη στιγμή, ο μόνος που είχε εξουσία εάν ήθελε να την ασκήσει ήμουν εγώ, αλλά και ποιος με άκουγε εκείνη τη στιγμή, ήταν πολύ περίεργη η κατάσταση, αλλά θα την όρκιζα την κυβέρνηση».

Το τέλος της βασιλείας στην Ελλάδα

Με το δημοψήφισμα του 1974 οι πολίτες επέλεξαν με ποσοστό 69,2% την Αβασίλευτη Δημοκρατία ως μορφή του πολιτεύματος. Μετά το δημοψήφισμα ο Κωνσταντίνος παρέμεινε στο εξωτερικό, αποφεύγοντας να επιστρέψει στην Ελλάδα. Τελικά, την επισκέφθηκε πρώτη φορά τον Φεβρουάριο 1981 για να παρακολουθήσει τη νεκρώσιμη ακολουθία στην κηδεία της μητέρας του Φρειδερίκης.

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, δεν κυκλοφορούσε καμία είδηση ή ακόμα και φωτογραφία του στη χώρα. Η ιδιωτική τηλεόραση και τα περιοδικά σιγά σιγά επανέφεραν τους Γλύξμπουργκ και τα πεπραγμένα τους, με αφιερώματα και δημοσιεύματα. Το 1992 ο Κωνσταντίνος σύναψε συμφωνία με την κυβέρνηση του Κώστα Μητσοτάκη, διά της οποίας εκχωρούσε το μεγαλύτερο μέρος της ακίνητης περιουσίας του στην Ελλάδα σε ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα με αντάλλαγμα την απόδοση των παλαιών θερινών ανακτόρων του Τατοΐου και το δικαίωμα να εξαχθεί ένας μεγάλος αριθμός κινητών περιουσιακών στοιχείων από τη χώρα. Μεταφέρθηκε με κοντέινερ όλη η κινητή περιουσία που βρισκόταν στα παλαιά ανάκτορα Τατοΐου προκαλώντας την κατακραυγή της κοινής γνώμης.

Ένα χρόνο αργότερα, πραγματοποίησε την πρώτη μεγάλη επίσκεψη στην Ελλάδα, η οποία τότε καλύφθηκε από τα ιδιωτικά κανάλια. Κάμερες τον ακολουθούσαν κατά πόδας. Εξαιτίας των αντιδράσεων, του ζητήθηκε να αποχωρήσει. Το 1994 η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, που είχε στο μεταξύ επανέλθει στην εξουσία, ακύρωσε τη συμφωνία του 1992 και αφαίρεσε από τον Κωνσταντίνο την ιδιοκτησία του στην Ελλάδα και την ελληνική ιθαγένεια. Ήταν η χρονιά που στο Λονδίνο τελέστηκε ο γάμος του πρωτότοκου γιού του Παύλου με τη Μαρί Σαντάλ. Το ζεύγος Κωνσταντίνου-Άννας Μαρίας παραχώρησε και μία μεγάλη συνέντευξη, κατά τη διάρκεια της οποίας είχαν δακρύσει.

Η νομική διαμάχη και η επιστροφή 

Στις 21 Οκτωβρίου 1994 ο τέως βασιλιάς κατέθεσε μαζί με άλλα οκτώ μέλη της οικογένειας του προσφυγή κατά της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Στρασβούργο, ισχυριζόμενος ότι ο νόμος 2215/1994 παραβίαζε διατάξεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Τον Νοέμβριο 2000 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου καταδίκασε την Ελλάδα, ενώ στις 28 Νοεμβρίου 2002 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επιδίκασε 13,7 εκατ. ευρώ, τα οποία τελικά ο τέως έλαβε ως αποζημίωση από τη ΔΟΥ Αχαρνών τον Μάρτιο 2003. Το ελληνικό κράτος κατέβαλε αυτό το ποσό από τον προϋπολογισμό “φυσικών καταστροφών”!

Ο Κωνσταντίνος ανήγγειλε τη δημιουργία του Ιδρύματος “Άννα-Μαρία” ως φορέα διάθεσης της αποζημίωσής του σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Ανάμεσα στα μέλη του Δ.Σ. ήταν και η ηθοποιός Ειρήνη Παππά. Οι αρχές του 2000 σηματοδοτούν μία νηνεμία και την επιστροφή του στην Ελλάδα. Αγοράζει το σπίτι που είχε μέχρι πρότινος στο Πόρτο Χέλι. Εκεί μαζεύεται η οικογένεια, δίνουν συνεντεύξεις, παντρεύονται στις Σπέτσες, βαφτίζουν παιδιά και εγγόνια και συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή της χώρας.

Το 2015 εκδόθηκε η τρίτομη αυτοβιογραφία του με τίτλο “Βασιλεύς Κωνσταντίνος. Χωρίς Τίτλο”. Η βίλα του στο Πόρτο Χέλι πάντως πουλήθηκε πρόσφατα σε Βούλγαρο επιχειρηματία. Είχε μετακομίσει με τη σύζυγό του σ’ ένα διαμέρισμα στο Κολωνάκι. Εκεί γιόρτασε τα τελευταία γενέθλιά του σε στενό οικογενειακό κύκλο. Η υγεία του ήταν εξαιρετικά επιβαρυμένη τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή. Η τελευταία φορά που είχε κάνει επίσημη εμφάνιση ήταν στον γάμο του γιου του Φίλιππου με τη Νίνα Φλορ τον Οκτώβριο 2021. Ήταν καθηλωμένος σε αμαξίδιο, στο οποίο και παρέμεινε, όταν εθεάθη για τελευταία φορά με τη σύζυγό και τις αδελφές του στο κέντρο στα μέσα Οκτωβρίου.