Πως εισάγεται ο θρησκευτικός φανατισμός στην Αλβανία

Ἀπό τό 1991, μετά τήν ἐγκαθίδρυση τῆς δημοκρατίας στήν Ἀλβανία, ἔχει ἀρχίσει μιά νέα, ἕκτη κατά σειρά περίοδος συμβιώσεως τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων, πού ἐπιβάλλεται νά την προσδιορίσουμε λίγο ἐκτενέστερα. Ἡ σημερινή θρησκευτική μορφολογία τῆς Ἀλβανίας εἶναι πιο σύνθετη ἀπ᾽ ὅ,τι στό παρελθόν. Στατιστικές δέν ὑπάρχουν, καίτοι συχνά ἀναφέρονται, κατά συνθήκη, τά παλαιά ποσοστά.

Οι Μουσουλμάνοι υπολογίζονται σχεδόν σε 70% (55% Σουννίτες καί 15% Μπεκτασί) και οι Χριστιανοί ὑπέρ τό 30% (20% Ὀρθόδοξοι καί 10% Ρωμαιοκαθολικοί). Πρίν ἀπό τήν ἔναρξη τοῦ διωγμοῦ τῆς θρησκείας (1942), σύμφωνα μέ στατιστικές τῶν ἰταλικῶν ἀρχῶν, σέ σύνολο 1.106.610 Ἀλβανῶν οἱ Μουσουλμάνοι ἦταν 763.723 (68,9%), ἀπό τούς ὁποίους 599.524 (54,17%) Σουννίτες καί 164.199 (14,83%) Μπεκτασῆδες. Οἱ Ὀρθόδοξοι ἦταν 229.080 (20,7%) καί οἱ Ρωμαιοκαθολικοί 113.807 (10,3%). Μερικοί ἐκτιμοῦν ὅτι σήμερα οἱ Ὀρθόδοξοι κυμαίνονται γύρω στό 23% καί οἱ Ρωμαιοκαθολικοί στό 12%.

Αὐτοί ὅμως οἱ ἀριθμοί δηλώνουν σήμερα μᾶλλον πολιτιστική καταγωγή παρά θρησκευτική ἔνταξη. Παράλληλα μέ τις παραδοσιακές κοινότητες, οἱ ὁποῖες ἀνασυγκροτήθηκαν, δημιουργοῦνται καί νέοι πυρῆνες ἀπό διάφορες ἀκραῖες προτεσταντικές ὁμάδες ἐνθουσιαστικῶν τάσεων −πού ἔχουν φθάσει τίς 70− μέ ἐνίσχυση ἀπό την Ἀμερική καί τίς σκανδιναβικές χῶρες, ἀλλά καί ἀπό νέες θρησκεῖες, ὅπως οἱ Μπαχάι. Μετά τό μεγάλο κενό πού προκάλεσε το προηγούμενο καθεστώς, ἡ θρησκευτική ἀναζήτηση ἔχει δημιουργήσει μία ἰδιότυπη θρησκευτική ἐλεύθερη ἀγορά, στήν ὁποία ποικίλες ὁμάδες ἐπιχειροῦν ἐπενδύσεις.

Ἀλλ᾽ ἀκόμη, σημαντικό ποσοστό τῶν Ἀλβανῶν παραμένουν πιστοί στήν παλαιά μαρξιστική κοσμοθεωρία, δηλώνουν ἁπλῶς ἄθεοι, ἤ εἶναι ἀπρόθυμοι νά ἐνταχθοῦν σέ κάποια θρησκευτική κοινότητα. Στό θέμα σχέσεων κράτους καί θρησκείας, ἡ σύγχρονη πολιτική ἡγεσία τῆς Ἀλβανίας ἔχει ἀνεπιφύλακτα υἱοθετήσει τήν ἐπιλογή τοῦ «λαϊκοῦ κράτους», πού δέν διατηρεῖ δεσμό με κάποια θρησκεία.

Διάσταση νόμων-πραγματικότητας

Στις συγκεκριμένες ὅμως ἐφαρμογές τῶν σχέσεων κράτους καί θρησκευτικῶν κοινοτήτων πλανᾶται ἀκόμη κάποια σύγχυση καί ἀσάφεια, πού δικαιολογεῖται ἀπό τήν ἀνεπαρκῆ γνώση τῶν ἰδιοτυπιῶν τῆς κάθε θρησκευτικῆς κοινότητος, καί ἀκόμη ἡ ἀνησυχία, μήπως ἡ θρησκεία γίνει δίαυλος ἀλλοτρίων πολιτικῶν και ἐθνικῶν ἐπιδιώξεων. Στά ἐπίσημα κείμενα καί τίς διακηρύξεις τῆς σύγχρονης Δημοκρατίας τῆς Ἀλβανίας ἡ θρησκευτική ἐλευθερία διασφαλίζεται νομοθετικά.

Στόν νόμο 506 πού ψηφίσθηκε τό 1993, «Θεμελιώδεις ἐλευθερίες και ἀνθρώπινα δικαιώματα», τό ἄρθρο 18 ἀναφέρει: «Ἡ ἐλευθερία σκέψεως, συνειδήσεως καί θρησκείας δεν ἐπιτρέπεται νά παραβιάζεται. Καθένας μπορεῖ ἐλεύθερα νά ἀλλάζει τή θρησκεία του ἤ τίς πεποιθήσεις του καί νά τίς ἐκδηλώνει, ἀτομικῶς ἤ ὁμαδικῶς, στη δημόσια ἤ ἰδιωτική ζωή, μέ λατρεία, διδασκαλία ἤ τελετουργικές πράξεις καί συμπεριφορά».

Εἶναι προφανές ὅτι ὁ νόμος υἱοθέτησε τή διατύπωση τῆς «Οἰκουμενικῆς Διακηρύξεως περί ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων» τοῦ ΟΗΕ. Σ᾽ αὐτήν τή γραμμή κινοῦνται ἐπίσης οἱ ὁμιλίες καί οἱ δημόσιες δηλώσεις τῆς πολιτικῆς ἡγεσίας. Βεβαίως, ἀνάμεσα στούς γραπτούς νόμους καί στήν πραγματικότητα παρατηρεῖται συνήθως μεγάλη ἀπόσταση· ἐλπίζουμε ὅμως ὅτι θά περιορίζεται μέ σύντομους ρυθμούς.

Από τον ἀνεδαφικό κολλεκτιβισμό στον ἐγωκεντρικό καπιταλισμό

Ἡ θρησκευτική πίστη καί ἀναζήτηση ἀναδύονται στή μετακομμουνιστική ἀλβανική κοινωνία μέσα ἀπό πλῆθος πολιτικῶν ζυμώσεων, κοινωνικῶν προβλημάτων, ἐθνικῶν πόθων, ἀλλά και οὐσιαστικῆς κρίσεως. Ἡ φοβερή κάμψη τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου, ἡ οἰκονομική καθίζηση, ἀλλά καί μιά προσπάθεια γιά ριζικές ἀλλαγές εἶναι εὐδιάκριτα στόν γυμνό ὀφθαλμό τοῦ παρατηρητῆ. Τό κομμουνιστικό καθεστώς ἔχει ἀφήσει πίσω του ὄχι μόνο διοικητικούς μηχανισμούς ἡμιπαράλυτους, ἀλλά κυρίως διέβρωσε τή νοοτροπία.

Ὅλα αὐτά συμπαρασύρουν στήν ἀνέχεια καί στέρηση πολλούς ἄλλους τομεῖς, ἰδιαίτερα τες ὑγείας καί τῆς ἐκπαιδεύσεως, ἐνῶ προσφέρουν γόνιμο ἔδαφος γιά τη σπορά διαφόρων θρησκευτικῶν ἰδεῶν καί τήν ἀνάπτυξη νέων θρησκευτικῶν ὁμάδων. Τήν ποικιλία θρησκευτικοῦ προσανατολισμοῦ ἐπηρεάζει καί ὁ σύγχρονος ἐξωτερικός προσανατολισμός τῆς χώρας: ἡ ἔνταξη τῆς Ἀλβανίας στήν Ἰσλαμική Διάσκεψη ἀφενός, ἀφετέρου δέ ἡ προσήλωση στίς ΗΠΑ, η ἔνταξη στό ΝΑΤΟ καί ἡ ἐπίμονη ἀναζήτηση τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης.

Στή μεταβατική αὐτήν περίοδο παρουσιάζεται μια γενικότερη κρίση στό σύστημα ἀξιῶν στην ἀλβανική κοινωνία. Κρίση ἐμπιστοσύνης πρός διάφορες μορφές ἐξουσίας, ἀβεβαιότητα γιά τό τι εἶναι αὐθεντικό. Ἐνῶ παλαιότερα δέσποζαν τά συνθήματα ἑνός ἀνεδαφικοῦ κολλεκτιβισμοῦ, σήμερα οἱ νέοι βομβαρδίζονται μέ συνθήματα ἑνός ἐγωκεντρικοῦ καπιταλισμοῦ. Μιά ἰδιότυπη ἐπιφυλακτικότητα δεσπόζει, ἡ ὁποία ἄλλοτε ἐκφράζεται ὡς ἀπάθεια καί ἀδιαφορία, ἄλλοτε ὡς σύνδρομο φυγῆς.

Σ᾽ αὐτό τό πνευματικό κενό, ὑπάρχει ἡ ἐλπίδα ὅτι οἱ θρησκευτικές κοινότητες στήν Ἀλβανία, καλλιεργώντας τήν πίστη στόν Θεό καί ἀνοίγοντας νέους πνευματικούς ὁρίζοντες, θα μπορέσουν νά ἐνισχύσουν τά ἠθικά ἰδεώδη, τήν ἐσωτερική πειθαρχία, τόν ἀλληλοσεβασμό, την ὀρθή κοινωνικότητα καί νά τονώσουν τήν ἀντοχή και δημιουργικότητα τοῦ λαοῦ. Ἀλλά, βεβαίως, ὑπό την προϋπόθεση ὅτι θά συμβιώσουν ἁρμονικά.

Καλλιέργεια θρησκευτικού φανατισμού

Στό πλαίσιο τῆς δυναμικῆς πού διαμορφώνεται μποροῦν νά ὑπάρξουν ἐνδεχομένως οἱ ἀκόλουθες ἐξελίξεις. Πρῶτον, καλλιέργεια θρησκευτικοῦ φανατισμοῦ. Κυρίως μέ τήν εἰσαγωγή ἀπό το ἐξωτερικό ἀκραίων φανατικῶν τάσεων. Ἤδη παρατηρήθηκαν μερικά τέτοια κρούσματα εἰσαγόμενου φονταμενταλισμοῦ. Στόν σύντομο πρόλογο τοῦ Κορανίου μέ μετάφραση καί σχόλια στήν ἀλβανική, πού ἔφθασε ἀπό το ἐξωτερικό σέ ἕνα ἑκατομμύριο ἀντίτυπα, καί ὑπογράφεται ἀπό τόν Ahmed Raif (Κάιρο, 20 Ἰουλίου 1992), ἀναφέρεται:

«Ἡ Ἀλβανία ἐλευθερώθηκε ἀπό τή φωτιά τοῦ κομμουνισμοῦ· αὐτή εἶναι ἡ κεφαλή τοῦ ἰσλαμικοῦ τριγώνου στην Εὐρώπη, τό ὁποῖο ἀποτελεῖται ἀπό τήν Ἀλβανία, τό Κοσσυφοπέδιο καί τη Βοσνία-Ἐρζεγοβίνη. Ὁ κομμουνισμός προσπάθησε να καταστρέψει καθετί πού σχετίζεται μέ τό Ἰσλάμ σ᾽ αὐτό τό ὡραῖο τρίγωνο… Οἱ Ἀλβανοί κατάφεραν να ἐκδιώξουν τόν κομμουνισμό, ὅταν ἀργότερα πρόβαλε στή σκηνή ὁ καταραμένος διάβολος − ὁ διάβολος τοῦ εὐαγγελισμοῦ στόν Χριστιανισμό. Χρειάζεται ὁπωσδήποτε νά ἀντισταθοῦμε καί νά κάνουμε μιά σοβαρή προσπάθεια μέ τούς ἀδελφούς μας τοῦ μουσουλμανικοῦ αὐτοῦ λαοῦ».

Ὁ ἐν λόγῳ πρόλογος τοῦ Ahmet Raif δημοσιεύεται στα ἀλβανικά (σ. 1) καί ἀραβικά (σ. 907). Ἡ πολυτελής αὐτή ἔκδοση τοῦ Κορανίου πραγματοποιήθηκε μέ προσωπική χρηματοδότηση τοῦ Πρίγκιπα El Velijd bin Tabal bin Abdulaziz Al Saud, ὁ ὁποῖος «ἔδωσε ἐντολή γιά τή δημοσίευση αὐτῆς τῆς μεταφράσεως μέ χρέωση τοῦ δικοῦ του προσωπικοῦ λογαριασμοῦ, δῶρο στά ἀδέλφια του, στούς μουσουλμάνους τες Ἀλβανίας. Ὁ Ἀλλάχ νά τόν γεμίζει πλούσια μέ τήν ἀμοιβή του και νά τόν ὁδηγεῖ σ᾽ ἐκεῖνο πού Αὐτός θέλει».

Αντιχριστιανικά φυλλάδια

Ἐπίσης ὁ σύλλογος «Rinia dhe Kultura Islame» (Νεολαία καί ἰσλαμικός πολιτισμός) κυκλοφόρησε, σέ δεκάδες χιλιάδες ἀντίτυπα, ἀντιχριστιανικά φυλλάδια ξένων συγγραφέων ἀκραίων ἰσλαμικῶν τάσεων. Ἐκτός ἀπό τόν σύλλογο Rinia dhe Kultura Islame, πού ἐξέδωσε τά ἀνωτέρω φυλλάδια, και ἄλλες μουσουλμανικές ὁμάδες κυκλοφόρησαν παρόμοια βιβλιάρια. Ἐλπιδοφόρο εἶναι ὅτι ὑπῆρξε ἄμεση ἡ ἀντίδραση τῶν ἁρμοδίων, τόσο τῆς μουσουλμανικῆς ἡγεσίας, ὅσο καί τῆς πολιτικῆς, γιά τήν καταστολή αὐτῶν τῶν κρουσμάτων. Στήν ἐμφάνιση ἑνός ἀναλόγου μικροῦ πυρετοῦ χριστιανικῆς προελεύσεως φάνηκε νά συμβάλλουν ὁρισμένες ἀπό τίς ἀκραῖες προτεσταντικές ὁμάδες. Μιά εἰσαγόμενη, λοιπόν, φανατική ροπή παραμένει ἕνα ἐνδεχόμενο.

Ἡ δεύτερη πιθανότητα εἶναι ἡ καλλιέργεια μιᾶς συνειδητῆς ἀντιπαλότητος μέ σιωπηρή ἀντιπαράθεση. Χαρακτηριστικότερη ἔκφραση αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἀποτελεῖ ὁ προσηλυτισμός με χρησιμοποίηση διαφόρων μορφῶν ἐξουσίας καί δελεασμοῦ ἤ ἡ δημιουργία τεχνικῶν ἐξωτερικῶν ἐμποδίων στήν ἀνάπτυξη μιᾶς πολιτικῶς ἀσθενέστερης θρησκευτικῆς κοινότητος. Ὑπάρχουν πάντοτε παράγοντες πού, μέ βάση τά δικά τους ἐνδιαφέροντα καί τόν ἐθνικό ἤ διεθνή προσανατολισμό τους, ἀντιμετωπίζουν τή θρησκεία μόνον ὡς πολιτικο-κοινωνικό μέγεθος και τήν ἐκμεταλλεύονται.

Τό τρίτο ἐνδεχόμενο εἶναι ἡ σταθεροποίηση μιᾶς ἀνεξιθρησκείας, ἡ δημιουργία κλίματος ἀποδοχῆς τῶν ἄλλων· ἡ ἐξασφάλιση τῆς εἰρηνικῆς συμβιώσεως με καλλιέργεια τῶν θετικῶν στοιχείων κάθε θρησκευτικῆς κοινότητος στή διαμορφούμενη ἀλβανική κοινωνία. Πρός αὐτή την κατεύθυνση κινεῖται ἡ Ὀρθόδοξος Αὐτοκέφαλος Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας μετά την ἀνασυγκρότησή της, πού πραγματοποιήθηκε μέ πρωτοβουλία τοῦ Σεπτοῦ Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.