Πώς θα ανακτηθεί η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στα φιλανθρωπικά ιδρύματα

Πρόσφατα προέκυψε το οικονομικό σκάνδαλο με τη φιλανθρωπική οργάνωση “Ο Άλλος Άνθρωπος”, που σύμφωνα με το εισαγγελικό πόρισμα ο διαχειριστής της έπαιζε τα χρήματα της οργάνωσης σε ΠΡΟ-ΠΟ. Επίσης, τις προηγούμενες ημέρες, αποκαλύφθηκε η κατάχρηση χρημάτων από το διευθύνοντα της φιλανθρωπικής οργάνωσης  “Αλυσίδα ελπίδας – Chain of hopes”.  Επειδή οι παραπάνω υποθέσεις και η περίπτωση της “Κιβωτού του Κόσμου” διερευνώνται από τη Δικαιοσύνη δε θα τις σχολιάσω για λόγους αρχής.

Φθίνουσα αποδρομή

Σαφώς, στην περίπτωση της κ. Αθηνάς Λινού, εναντίον της οποίας διατυπωθήκαν καταγγελίες που δεν κατέληγαν σε διαπιστωμένες παρανομίες και αφορούσαν τις χορηγίες – επιδοτήσεις στο Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντολογικής και Εργασιακής Ιατρικής “Prolepsis” (του οποίου είναι ιδρύτρια), μπορούμε να πούμε ότι οι καταγγελίες είναι τελείως αόριστες επειδή αναφέρονται μόνο στο ύψος των χορηγιών χωρίς συγκεκριμένες αιτιάσεις. Εξάλλου, όπως από πρώτη άποψη φαίνεται αποτελούν “συντροφικά μαχαιρώματα” για λόγους πολιτικούς.

Η κ. Λινού υπόβαλε στον Πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ υπόμνημα εξηγήσεων 499 σελίδων, τις οποίες ο κ. Κασσελάκης έκρινε ανεπαρκείς. Δεν γνωρίζω το περιεχόμενο του υπομνήματος και συνεπώς ούτε τη δυνατότητα ελέγχου. Φοβάμαι, ότι εάν συνεχιστεί  η αποκάλυψη σκανδάλων σε βάρος φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, εθελοντικών οργανώσεων και ΜΚΟ, τουλάχιστον αυτών που έχουν την έδρα τους στη χώρα μας και διέπονται από την ελληνική νομοθεσία, αυτό θα αποτελέσει πλήγμα στη φιλανθρωπία και τον εθελοντισμό, κυρίως από το μέσο άνθρωπο, που θέλει να προσφέρει στη κοινωνία και στον συνάνθρωπο.

Σαφώς οι θεσμοί αυτοί, που κάποτε προσέφεραν στην κοινωνία και το έθνος σημαντικό έργο, βρίσκονται διαχρονικά σε φθίνουσα αποδρομή, όχι μόνο λόγω των σκανδάλων, αλλά και γιατί η Πολιτεία δε θέσπισε την κατάλληλη νομοθεσία και η Δικαιοσύνη με τη βραδύτητα απονομής της και τις αποφάσεις της δεν επέδειξαν τη δέουσα προσοχή για την επιλογή καταλλήλων προσώπων για τη διοίκησή τους και τον αποτελεσματικό έλεγχο της οικονομικής διαχείρισης των σωματείων. Συμπεριλαμβάνω και τις ΜΚΟ στην παρούσα επισκόπηση, γιατί ναι μεν κάποιες ασκούν με επιτυχία ανθρωπιστικό έργο, άλλες όμως ψευδεπίγραφα, αφού μέχρι και ο Πρόεδρος της Αρχής για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος Χ. Βουρλιώτης κατάγγειλε, ότι «φιλανθρωπικά ιδρύματα και ΜΚΟ ξεπλένουν μαύρο χρήμα».

Μηδενική εμπιστοσύνη

Είναι γεγονός ότι κατά το μέγιστο ποσοστό η κοινή γνώμη εκφράζει πλήρη έλλειψη εμπιστοσύνης για τον τρόπο που λειτουργεί η φιλανθρωπία σήμερα, για την οικονομική διαχείριση των πόρων της, την οικογενειοκρατία που επικρατεί στη στελέχωσή της και για το έργο που παράγει. Σαφώς η δυσπιστία για τη θεσμική φιλανθρωπία δικαιολογείται από τα διάφορα σκάνδαλα, που κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας  και της έκτασης που τους δίνουν τα ΜΜΕ, εκτός του ότι πολλοί έχουν ιδία αντίληψη του τρόπου διαχείρισης της περιουσίας των ιδρυμάτων για ίδιο όφελος από τις διοικήσεις τους.

Είναι επίσης γεγονός, ότι δεν υπάρχει πραγματικός αλλά μόνο εικονικός έλεγχος της διαχείρισης των ιδρυμάτων και οι σπάνιες καταδίκες μελών της ηγεσίας για απιστία οφείλεται σε προσωπικό και μακροχρόνιο αγώνα με ίδιο κίνδυνο κάποιων τακτικών μελών του σωματείου. Η θολή αυτή κατάσταση έχει δημιουργήσει τόσες δυσμενείς εντυπώσεις για τη φιλανθρωπία στη χώρα μας, που αποτρέπουν τις χορηγίες και κληροδοσίες σε ευαγή ιδρύματα, γιατί έχει επικρατήσει η πεποίθηση ότι  “θα τα φάνε οι επιτήδειοι”, αιτία που συνεχώς επιβεβαιώνεται από τα διάφορα σκάνδαλα που αποκαλύπτονται.

Συνήθως τα φιλανθρωπικά ιδρύματα λειτουργούν υπό τη μορφή του σωματείου έχοντας ως μέλη άτομα που θέλουν να προσφέρουν, αλλά μια διοίκηση που -σε πολλές περιπτώσεις- θέλει να διατηρήσει την εξουσία και εγγράφει ως μέλη άτομα άσχετα με το εγχείρημα του σωματείου μόνο και μόνο για να εξασφαλίσει την ψήφο τους. Σύμφωνα με το άρθρο 12 του Συντάγματος, τα σωματεία λειτουργούν με βάση το καταστατικό τους και είναι αυτοδιοίκητα, γιατί τα μέλη εκλέγουν μαζί με τις διοικήσεις τους την εξελεγκτική επιτροπή, που ελέγχει την οικονομική διαχείριση, συνήθως όχι αξιόπιστα, γιατί προτείνονται από τη διοίκηση.

Τα φιλανθρωπικά σωματεία ελέγχονται για τη τήρηση της  νομιμότητας από τους ΟΤΑ της περιφέρειας στην οποία έχουν την έδρα τους, αλλά συνήθως ο έλεγχος είναι μη αποτελεσματικός λόγω εμπλοκής της μικροπολιτικής και της ατελούς νομοθεσίας. Για την ενίσχυση λοιπόν του ελέγχου, χρήσιμο θα είναι να διορίζεται στο ΔΣ -τουλάχιστον των μεγάλων ιδρυμάτων- ένας επίτροπος. Για τις φιλανθρωπικές οργανώσεις, που δεν έχουν τη μορφή του σωματείου, αλλά είναι ενώσεις προσώπων ή αστικές εταιρείες ή ΜΚΟ δεν προβλέπεται έλεγχος παρά μόνο σε περίπτωση ποινικού αδικήματος. Το κενό αυτό πρέπει να καλυφθεί νομοθετικά.

Θεσμοί και εμπιστοσύνη

Επομένως, η Πολιτεία πρέπει να διασφαλίσει με τη λήψη και νομοθετικά κατάλληλων μέτρων την ομαλή λειτουργία των θεσμών και δομών της φιλανθρωπίας, όπως το να υπάρχει αξιόπιστος έλεγχος της οικονομικής διαχείρισης από την εξελεγκτική επιτροπή. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εκλογή αντιπολιτευόμενων μελών και το δικαστήριο να διορίζει κατά το άρθρο 69ΑΚ προσωρινή διοίκηση του σωματείου μόνο από τα μέλη του και όχι τρίτους.

Παράλληλα, πρέπει οι ΟΤΑ να ασκούν ακυρωτικό έλεγχο στις αποφάσεις των ΔΣ των φιλανθρωπικών σωματείων και να προβλέπεται μεγαλύτερη διαφάνεια κατά τη διαχείριση των δημόσιων επιχορηγήσεων και των “ιερών” χρημάτων με έλεγχο από ανεξάρτητους ελεγκτές. Έχω όμως ενδοιασμούς για την αποτελεσματικότητα των ελέγχων, εάν αυτοί απλώς επικυρώνονται από δικαστές. Ανάλογους ενδοιασμούς διατηρώ και λόγω των υπέρμετρων καθυστερήσεων στη διενέργεια των ελέγχων.

Φυσικά, η λύση των δυσλειτουργιών των φιλανθρωπικών σωματείων δεν επιτυγχάνεται με την ποινική καταδίκη κάποιων μελών της ηγεσίας των ιδρυμάτων ή την αντικατάσταση κάποιων διοικήσεων από ημετέρους, επειδή στο επίπεδο αυτό παίζονται μικροπολιτικά παιχνίδια. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να τηρείται η νομιμότητα πραγματικά και όχι ψευδεπίγραφα, να υπάρχει αξιόπιστος έλεγχος και να στελεχωθούν οι διοικήσεις των ιδρυμάτων από άτομα με πραγματική διάθεση προσφοράς και όχι από επαγγελματίες φιλάνθρωπους. Μόνον έτσι θα υπάρξει αναζωπύρωση του αισθήματος της φιλανθρωπίας και του εθελοντισμού και θα λειτουργήσει ξανά η αλυσίδα των χορηγιών-κληροδοσιών.