Πότε θα ξαναγκαλιαστούμε; Ποια medically correct γλώσσα θα αναπληρώσει το κενό;

Ρεπορτάζ των Τάιμς της Νέας Υόρκης αναφέρει ότι οι συντάκτες του ρώτησαν  511 ιατρούς  πότε θα ξαναρχίσουμε να αγκαλιαζόμαστε και να δίνουμε το χέρι, και οι περισσότεροι απάντησαν “θα πάρει πάνω από ένα χρόνο” ενώ αρκετοί είπαν “μάλλον ποτέ, οι αγκαλιές και οι χειραψίες είναι παρελθόν”.

Οι δημοσιογράφοι έδωσαν στους ειδικούς ένα ερωτηματολόγιο με 20 ερωτήσεις για καθημερινές συνήθειες που μας λείπουν ή που πάντως τις συνηθίζαμε, όπως λ.χ. η συνεργασία μας με ανθρώπους από κοντά. Κάποιοι λοιμωξιολόγοι-ερευνητές  είπαν ότι “η δουλειά στο γραφείο είναι ό,τι πιο επικίνδυνο, θα δουλέψω από το σπίτι για τουλάχιστον ένα χρόνο”  και κάποιοι άλλοι (γιατροί, αλλά ευπαθείς και οι ίδιοι) είπαν “δεν θα ξαναδουλέψω  σε γραφείο με άλλους μέχρι να βρεθεί εμβόλιο ή αποτελεσματική θεραπεία”.

Οι περισσότεροι, σε αντίθεση με εμάς τους Έλληνες, αλλά και γενικά τους Ευρωπαίους, θεωρούν ότι για το ζήτημα της μάσκας έχουν δίκιο οι Ασιάτες και ότι θα είναι απαραίτητη (ή ότι πρέπει να είναι απαραίτητη) για τουλάχιστον ένα χρόνο. Για συναντήσεις με φίλους απάντησαν ότι θα προτιμούν τους ανοιχτούς χώρους και σε μικρό αριθμό ατόμων.

Όλοι συμφωνούν ότι μέχρι να βρεθεί εμβόλιο οι κλειστοί χώροι είναι εν δυνάμει εκκολαπτήρια. Το 42% των 511 ερωτηθέντων επιστημόνων δήλωσαν ότι θα κάνουν τουλάχιστον έναν χρόνο για να πάνε σε γάμο ή κηδεία, ενώ το 41% τρεις έως 12 μήνες και μόνο το 17% προτίθεται να το κάνει φέτος το καλοκαίρι. Το 42% δεν σκοπεύει να ανταλλάξει χειραψίες ή αγκαλιές με φίλους πριν περάσει τουλάχιστον ένας χρόνος, το 39% θα το κάνει μέσα στους επόμενους τρεις έως 12 μήνες, το 14% “άμεσα, αυτό το καλοκαίρι”  και το 6% “ποτέ ξανά στη ζωή του”

Περισσότεροι από τους μισούς (52%) θα συνεχίσουν να φοράνε συχνά μάσκα τουλάχιστον για άλλον έναν χρόνο και το 40% για τρεις έως 12 μήνες ακόμη. Σχεδόν δύο στους τρεις (64%) δεν έχουν σκοπό να πάνε σε αθλητικό αγώνα, συναυλία ή θεατρικό έργο πριν περάσει τουλάχιστον ένα έτος, το 32% πριν περάσουν τρεις έως 12 μήνες και μόνο το 3% θα το κάνει άμεσα, το τρέχον καλοκαίρι.

Σχεδόν ο ένας στους πέντε (18%) δεν προτίθεται να γυρίσει στο γραφείο του (που μοιράζεται με άλλους) πριν περάσει τουλάχιστον ένας χρόνος, το 54% πριν περάσουν τρεις έως 12 μήνες, το 27% θα γυρίσουν στη δουλειά τους φέτος το καλοκαίρι, ενώ το 1% δεν θέλει πια να δουλέψει ποτέ ξανά στο γραφείο. Το 37% δεν θα ταξιδέψει ξανά με αεροπλάνο πριν περάσει τουλάχιστον ένας χρόνος, το 44% πριν περάσουν τρεις έως 12 μήνες και μόνο το 20% θα το κάνουν φέτος το καλοκαίρι.

Το 39% δεν θα επισκεφθούν ηλικιωμένο συγγενή ή φίλο στο σπίτι του πριν περάσουν τουλάχιστον 12 μήνες, το 41% πριν περάσουν τρεις έως 12 μήνες και  το 20% θα το κάνει φέτος το καλοκαίρι. Το 28% δεν θα φάνε έξω σε εστιατόριο πριν περάσει τουλάχιστον ένας χρόνος, το 56% πριν περάσουν τρεις έως 12 μήνες και το 16% θα  το κάνει φέτος το καλοκαίρι.

Το 19% δεν θα πάνε σε κουρείο ή κομμωτήριο πριν περάσει ένα έτος (λόγω της κοντινής επαφής πρόσωπο με πρόσωπο), το 39% πριν περάσουν τρεις έως 12 μήνες και το 41% θα το κάνουν το καλοκαίρι. Το 11% θα αποφύγουν να πάνε επίσκεψη σε γιατρό (αν δεν είναι επείγον) πριν περάσουν 12 μήνες, το 29% πριν περάσουν τρεις έως 12 μήνες, ενώ το 60% θα το κάνουν μέσα στο επόμενο τρίμηνο.

Το άγγιγμα: μια γλώσσα με τη δική της γραμματική και συντακτικό

Θα αλλάξει ο ιός μάλλον και τον τρόπο με τον οποίο εκφράζουμε τα συναισθήματά μας καθώς οι αποστάσεις μπαίνουν πια στη ζωή μας -κάτι “δαπανηρό” όχι μόνον στις μεσογειακές χώρες, μα σε όλο τον κόσμο. Αυτή η αλλαγή δεν είναι τόσο απλή όσο ακούγεται, λένε οι ειδικοί. Το άγγιγμα είναι μια κανονική γλώσσα, με πλούσιο μάλιστα λεξιλόγιο,  με το ερμηνευτικό της λεξικό να μεταφράζει κατ΄ευθείαν στο αυτί της ψυχής μας. Αποκλείοντας  αυτή τη γλώσσα, πρέπει να βρούμε συνώνυμα σε κάποια άλλη. Και όσες λέξεις και αν προστεθούν, ο λόγος έχει πάντα μια ψυχρότητα έναντι της αφής.

Έχει δε το άγγιγμα την δικη του  γραμματική του και το συντακτικό και τους κανόνες του, όπως λέει ο αναπληρωτής καθηγητής Ψυχολογίας δρ Mathew Hertenstein. Και όλα αυτά τα σύνεργα αφής με τα οποία συνομιλούμε χιλιάδες χρόνια τώρα, θα πρέπει να αντικατασταθούν από  μια άλλη γλώσσα -προφανώς τον προφορικό λόγο κατά κανόνα και συχνά, απλώς τον γραπτό.

Δεν θα λείψουν μόνον οι αγκαλιές και τα φιλιά και οι χαιρετισμοί. Με τις αποστάσεις (π.χ. την διαδικτυακή εργασία ή συνεργασία) θα λείψουν και τα βλέμματα και τα νοήματα, δηλαδή “λέξεις-μη λέξεις” που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να κοσμήσουν, να ξεκαθαρίσουν, να εκτονώσουν ή απεναντίας να φορτίσουν το μήνυμα που θέλουν να μεταδώσουν. Όμως ακόμα κι αν αυτά επανέλθουν σταδιακά για την πλειοψηφία, το άγγιγμα με τους σιωπηρούς κανόνες του θα εκλείψει για πολλούς.  Και όλα αυτά που εκφράζαμε με τους κανόνες “σύνταξης” της αφής, θα πρέπει να μεταγλωττισθούν ή να εκλείψουν.

Ο πλούτος της σωματικής επαφής σε ένταση και με συνοδά χαρακτηριστικά (βλέμμα, άλλες κινήσεις του σώματος, ήχους, λέξεις κ.λπ.) είναι μεγάλος. Η εγκάρδια χειραψία είναι διακριτή από την ψυχρή ή και από την κάπως συγκρατημένη, ο πραγματικά ζεστός χαιρετισμός είναι διακριτός όμως και από εκείνον που κρύβει τάσεις επιβολής, ο χαλαρός χαιρετισμός είναι διακριτός από το “κρύο” χέρι ενός εσωστρεφούς ή από το παγερό χέρι ενός που ατόμου που διακριτικά μας δηλώνει την αντιπάθεια ή την πλήρη αδιαφορία του, ο τυπικός χαιρετισμός είναι επίσης σαφώς διαφορετικός (δηλώνει ότι είμαι ευγενής ή υποχρεωμένος να χαιρετήσω, αλλά δεν σε γνωρίζω, δεν έχουμε κοινά σημεία, κάνουμε απλά αυτό που προβλέπεται).

Τα λόγια που δεν ηχούν και το medically correct

Το παρηγορητικό χέρι του άλλου επάνω μας, το τρυφερό χάδι του φίλου ή του παιδιού μας σε μια δύσκολη στιγμή “λέει” μυριάδες λόγια που δεν ηχούν, μα ζεσταίνουν την καρδιά,  η χαρά στο σφιχταγκάλιασμα ενός φίλου που είχαμε να δούμε χρόνια, “μιλάει” περισσότερο και σαφέστερα και ειλικρινέστερα από άπειρες λέξεις ή νεύματα. Με τι θα αναπληρωθεί αυτό το κενό είτε για όσους ανήκουν στο 10% των ευπαθών είτε για όσους συζούν με ευπαθή;

Ερευνητές διαπιστώνουν ότι ακόμα και η έκφραση του προσώπου κοροϊδεύει εύκολα τους άλλους ή τους παραπλανά, ενώ το άγγιγμα είναι πιο ξεκάθαρο στις προθέσεις εκείνου που αγγίζει τον άλλον. Το άγγιγμα δεν είναι απλά τμήμα της “γλώσσας του σώματος” (όπως οι χειρονομίες και η στάση του σώματος) αλλά ένα αυτόνομο κεφάλαιο επικοινωνίας από μόνο του. Επίσης αυξάνει την ταχύτητα του μηνύματος που θέλει κάποιος να μεταφέρει στον άλλο, είτε θετικά είτε αρνητικά. Είναι δε αναντικατάστατο στο να δείξει αστραπιαία πόσο κοντά του νιώθει ο ένας τον άλλο, φίλο, γείτονα ή συνεργάτη. Πώς μπορεί να έχεις να δεις κάποιον δέκα χρόνια και να τον χαιρετήσεις με τον αγκώνα σου;

Έχει δε και οφέλη για το ανοσοποιητικό η ανθρώπινη επαφή. Ερευνητές από το Τμήμα Ψυχιατρικής και Συμπεριφορικών Επιστημών του  Cedars-Sinai (Λος Αντζελες) διαπίστωσαν (το 2012) βελτίωση των ανοσολογικών δεικτών μετά από 45λεπτο ήπιο μασάζ (σαν χάδι) και 45λεπτο κανονικό, δυνατό μασάζ. Τα αποτελέσματα του κανονικού μασάζ ήταν πολύ καλύτερα, όμως και το ήπιο μασάζ/χάδι βελτίωσε τους ανοσολογικους δείκτες.

Εικάζεται ότι στη δεύτερη περίπτωση εκείνο που  έπαιξε τον βασικό ρόλο ήταν η χαλάρωση, η οποία “άφησε χώρο” και δυνάμεις για να τονωθεί το ζωτικό κομμάτι της ανοσίας. Βεβαίως η στιγμιαία επαφή δεν μπορεί να συγκριθεί με χάδια διαρκείας ή με μασάζ, όμως πυροδοτεί κατά κανόνα στην πλειοψηφία των ανθρώπων έναν χαλαρωτικό μηχανισμό -σαν να “λέει” στο σώμα, “κάνε κάτι καλύτερο τώρα, αυτή τη στιγμή δεν είσαι με εχθρό”. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι άμα πονάμε, αγγίζουμε αμέσως το σημείο που πάσχει.

Εκ γενετής

Το άγγιγμα και η επαφή είναι εγγεγραμμένο στον ανθρώπινο κωδικό πριν από τη γέννησή του -από τότε που αισθάνεται τις δονήσεις από τους κτύπους της μητρικής καρδιάς ή τις δονήσεις από τις κινήσεις της μητέρας στο χώρο. Στον τυφλό κόσμο του εμβρύου, το δέρμα μεταφέρει όλα τα ζωτικά μηνύματα από τον έξω κόσμο. Και εν συνεχεία, όταν γεννιόμαστε, το μητρικό άγγιγμα ή αγκαλιά, είναι η μεγαλύτερη πάροχος ασφαλείας στον κόσμο, όπως λέει και ο καθηγητής Ψυχολογίας Peter Andersen.

“Ακόμα κι όταν μεγαλύτεροι πάμε για εμβόλια ή για μια εξέταση αίματος, το άγγιγμα ενός οικείου ή της νοσηλεύτριας, μπορεί να μειώσει ακόμη και τον πόνο” λέει ο ίδιος. Το χάδι και το θετικό άγγιγμα συνεχίζει να μας καθησυχάζει και να μας χαλαρώνει μέχρι τα βαθιά γεράματά μας, ενώ μας κάνει και πολύ πιο κοινωνικούς και ανεκτικούς με τους άλλους ανθρώπους.

Λιγότερα ρούχα, περισσότερο άγγιγμα

Όσο μεγαλώνουμε το άγγιγμα περιορίζεται (και κάποιους φτάνει και να τους ενοχλεί, ειδικά σε χώρες με άλλες κουλτούρες, όμως στις περισσότερες συνεχίζει να σημαίνει την οικειότητα). Στα κάπως θερμά κλίματα είμαστε πιο διαχυτικοί για πολλούς λόγους. Ένας πρακτικός λόγος είναι ότι λόγω του κλίματος, το δέρμα μας είναι πολύ συχνά εκτεθειμένο και έχουμε συνηθίσει να έχουμε ακάλυπτη και (προσφερόμενη ουσιαστικά) μεγαλύτερη επιφάνεια του σώματός μας.

Στα βόρεια κλίματα το δέρμα  είναι μονίμως προστατευμένο (ως απειλούμενο από το κρύο). Ο βόρειος δεν εκθέτει εύκολα το δέρμα του στο άγγιγμα, γιατί ενστικτωδώς το προστατεύει διαρκώς. Παίζει ρόλο και η θετική επίδραση της ηλιοφάνειας στην ανθρώπινη διάθεση -το άτομο γίνεται πιο θετικό και πιο εξωστρεφές. Επίσης το κλίμα καθιστά τον κάτοικο πιο εξωστρεφή εκ των πραγμάτων, ενώ στα ψυχρά κλίματα οι άνθρωποι απομονώνονται πολύ περισσότερο και μένουν για μεγαλύτερα διαστήματα σε εσωτερικούς χώρους με περιορισμένη ανθρώπινη επαφή. Ένας δρόμος στη Φινλανδία το χειμώνα ποτέ δεν είναι πήχτρα στον κόσμο όπως ένας δρόμος την ίδια εποχή στη Νάπολη ή στην Αθήνα.

Ανεξάρτητα από τα αίτια, πάντως, στις ζεστές χώρες η ανθρώπινη αφή και επαφή παίζει πιο έντονο ρόλο στον ψυχισμό και κανείς δεν ξέρει πώς θα αναπληρωθεί τόσο ατομικά (στον ψυχισμό) όσο και  κοινωνικά, σαν μια γλώσσα λιγότερη στην επικοινωνία με τους άλλους. Οι υλιστές κατά κανόνα είναι σύμφωνα με τον προαναφερόμενο ειδικό πιο φιλικοί προς το άγγιγμα από τους θρήσκους, ίσως επειδή πιστεύουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να στηρίζεται μόνον σε ό,τι έχει σάρκα και οστά, στον διπλανό του. Δεν περιμένει τίποτα από τον αόρατο, ανέγγιχτο κόσμο.

Ποιοί αγαπούν τα χάδια

Σε μια παλιότερη έρευνα του 1976 είχαν διαπιστώσει ότι όταν άγγιζαν φιλικά τους σπουδαστές στη βιβλιοθήκη όταν τους επέστρεφαν την κάρτα τους, δημιουργούνταν πιο θετικοί δεσμοί. Αυτό βέβαια ειδικά στην Αμερική τα τελευταία χρόνια είναι ζήτημα μέγα, καθώς το άγγιγμα μπορεί να θεωρηθεί πλέον ως σεξουαλική παρενόχληση, αλλά στις περισσότερες χώρες οι άνθρωποι δεν έχουν φτάσει στο σημείο να θεωρούν κάθε ανθρώπινη επαφή ως ενόχληση ή και ύποπτη. Μια ανάλογη έρευνα φέτος στις ΗΠΑ θα έδινε σίγουρα πολύ διαφορετικά αποτελέσματα.

Στις αστικές οικογένειες και γενικά “στους αστούς” το άγγιγμα είχε πάντα άλλη “μετάφραση” μια που έπρεπε να τηρούνται αποστάσεις. Εκεί η φιλοσοφία του αγγίγματος ερμηνεύει διαφορετικά την ανθρώπινη επαφή μεταξύ μη συγγενών ή πολύ οικείων. Όμως -ως γνωστόν- οι πλούσιοι κάθε άλλο παρά την πλειοψηφία αποτελούν. Πολλές φορές το άγγιγμα δεν είναι καν αισθητό συνειδητά, όμως το έχει αντιληφθεί το υποσυνείδητό μας. Η πωλήτρια που θα αγγίξει την πελάτισσα όταν ψωνίζει, έρχεται πιο κοντά της. Μπορεί η πελάτισσα να μην θυμάται ότι την άγγιξαν, όμως νιώθει να συνδέεται με την πωλήτρια χωρίς να ξέρει το λόγο. Το άγγιγμα σημαίνει “είμαι φίλος”.

Αν και σε πολλές κοινωνίες το άγγιγμα εξοστρακίζεται εδώ και καιρό, παραμένει πολύ σημαντικό μεταξύ γνωρίμων καθώς έρευνες δείχνουν ότι ειδικά το χάδι μειώνει τις ορμόνες του στρες (κορτιζόλη, αδρεναλίνη),  μειώνει την ταχυπαλμία ή και λειτουργεί παυσίπονα. Ακόμα κι αν κάποιος αγγίζει μόνος του μια πληγή για παράδειγμα ή ένα σημείο που τον πονάει, νιώθει καλύτερα έστω και κατά τι.  Παράδειγμα, όταν χτυπάμε κάπου ενστικτωδώς πιάνουμε το σημείο, ή όταν έχουμε κουραστεί τρίβουμε λίγο τον αυχένα μας. Το μασάζ εκτός του ότι “παράγει” τοπική θερμότητα, θεωρείται ότι βοηθάει και μόνον επειδή προϋποθέτει άγγιγμα -έστω και του εαυτού μας.

Φυσικά το άγγιγμα είναι αναντικατάστατο και στο φλερτ, όπου μετά την ανταλλαγή βλεμμάτων και κάποια συζήτηση, το υποψήφιο ζευγάρι ενστικτωδώς αρχίζει να αγγίζει ο ένας τον άλλον. Επειδή σε αυτό το άγγιγμα το ερωτικό στοιχείο είναι το ισχυρότερο, όμως, δεν περιλαμβάνεται τόσο πολύ στο “κοινωνικό” άγγιγμα που έχει μέσα του φιλία, τρυφερότητα, εκτίμηση, έγνοια -στοιχεία που απεναντίας δεν ενυπάρχουν απαραιτήτως στο ερωτικό άγγιγμα.

Δεν είναι πάντα αγάπη

Το άγγιγμα παίζει “ρυθμιστικό ρόλο” και στην οικειότητα αλλά και στην εξουσία. Σε μια χειραψία για παράδειγμα, το χλιαρό σφίξιμο μπορεί να  δείχνει ή ανασφάλεια ή  αντιπάθεια  ή και τα δύο-συχνά δείχνει απλώς έναν εσωστρεφή άνθρωπο.  Απεναντίας μια πολύ δυνατή χειραψία και με τα δύο χέρια μπορεί κάλλιστα να σημαίνει τάση επιβολής και ελέγχου -όχι απαραιτήτως δηλαδή κάτι θετικό.

Οι γιατροί που αγγίζουν τους ασθενείς έχουν λιγοστέψει πολύ την τελευταία τριακονταετία και ο λόγος είναι ο προσανατολισμός της επιστήμης πλέον προς το τεχνικό σκέλος -περισσότερα τεστ, εξετάσεις, προφορικό ιστορικό,  λιγότερες επαφές, μεγαλύτερη αποστασιοποίηση. Ομως οι γιατροί που αγγίζουν τους ασθενείς και όχι μόνον για κλινική εξέταση (π.χ. στον ώμο) είναι καθησυχαστικοί και αυτό εκτιμάται ως θετικό εν γένει από τον άρρωστο.

Επίσης ο κώδικας είναι να αγγίζουμε κάποιον στην πλάτη (όχι όμως προτού μας δει, γιατί συνιστά απειλή), στους ώμους και στο χέρι γενικά. Σε άλλα σημεία, μπορεί να παρεμηνευθεί εύκολα. Όπως παρεξηγήσιμο είναι πια να χαϊδεύει ένας γέροντας ένα παιδάκι -κάτι απόλυτα ανθρώπινο, μια που το βλέπει σαν εγγονάκι του, μπορεί να εκληφθεί καιρό τώρα ως παιδοφιλία. Η μόνη περίπτωση στην οποία το χάδι είναι 100% ακόμα και σήμερα μη παρεξηγήσιμο, είναι σε καταστάσεις που ο άλλος χρειάζεται παρηγοριά ή όταν εγκρίνεται απο το έθιμο -κηδείες, γάμοι, βαφτίσια, γεννητούρια, συγχαρητήρια για μια μεγάλη επιτυχία, εκεί  όπου η κοινωνία θεωρούσε πάντα ότι ο ένας πρέπει να μετέχει στον πόνο ή στην χαρά του άλλου.

Όσο αναπτύσσεται βεβαία ο λόγος -λένε οι ψυχροί άνθρωποι- τόσο μειώνεται η ανάγκη του αγγίζειν. Τα παιδιά (που με τον κορονοϊό κατηγορήθηκαν ως φάμπρικες ιικού φορτίου) αγγίζουν με μανία τα πάντα, τα βάζουν στο στόμα κ.λπ. Τα παιδιά σπρώχνονται, πασπατεύονται, περιεργάζονται τα πάντα, πιάνουν με μανία το ένα το άλλο. Η φυσική επαφή μειώνεται όσο ενηλικιωνόμαστε και αποκωδικοποιούμε με άλλα μέσα τους άλλους και πια ξέρουμε αρκετά για αυτούς. Όμως ποιος γέροντας δεν θέλει ένα χάδι στα μαλλιά ή στο χεράκι; Το άγγιγμα μπορεί να πρωταγωνιστεί στο δημοτικό, αλλά είναι απαιτητό και στο γηροκομείο.

Με τι θα αντικατασταθεί αυτή η πλούσια γλώσσα  λοιπόν προσωρινά ή για πολύ, τώρα που δεν είναι  medically correct; Μια σκέψη είναι με τα κατοικίδια. Αφού οι ψυχολόγοι λένε ότι το χάδι λειτουργεί θετικά και για εκείνον που χαϊδεύει κανείς, αλλά και για εκείνον που ενεργεί ως υποκείμενο. Οπότε ίσως -αν η πανδημία συνεχιστεί και δεν βρεθεί φάρμακο ή εμβόλιο-  να αφιερώνουμε τα χάδια μας στα κατοικίδια ζώα ή και στον εαυτό μας, με την δικαιολογία του μασάζ. Και όσον αφορά την επικοινωνία με τους άλλους, ή θα στερηθούμε την ζεστασιά της οικειότητας ή θα πρέπει να αναπτύξουμε βλέμματα και λεξιλόγια, που δεν θα εκπέμπτουν όμως ποτέ την τρυφερότητα ενός χαδιού στο μάγουλο ή έστω στα μαλλιά.