Που οδηγούν το “παιδί-βασιλιάς” και το νεανικό lifestyle

Τα σημερινά παιδιά, όπως και όλα τα άτομα, δεν ζουν σε κοινωνικό κενό, συνεπώς επηρεάζονται. Πολλές φορές μάλιστα, καθορίζεται η ταυτότητα και η συμπεριφορά τους, όχι μόνο από τα οικεία πρόσωπα με τα οποία αλληλεπιδρούν άμεσα, αλλά από τις ευρύτερες κοινωνιοπολιτικές συνθήκες, μέσα στις οποίες αυτά τα παιδιά διαπαιδαγωγούνται και εκπαιδεύονται. Για τον λόγο αυτό, δεν μπορεί να διαχωριστεί το ζήτημα των διαδικασιών της συμμοριοποίησης της κοινωνίας, των νέων ανθρώπων – και τελικά, των ίδιων των εφήβων και των παιδιών από το κλίμα εποχής (zeitgeist), μέσα στο οποίο αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν.

Πιο συγκεκριμένα, δεν μπορεί η αύξηση της βίας (έμπρακτης και συμβολικής) να απομονωθεί από την “μαφιοποίηση” της κοινωνίας γενικότερα, από την εξοικείωση με το σκάνδαλο, την “αρπαχτή” και τον εύκολο πλουτισμό, από την κουλτούρα της άκοπης ευημερίας, από τον κατακερματισμό της κοινωνίας σε μειονότητες, από την καλλιέργεια μιας νοοτροπίας διάχυτου κυνισμού, από τον εμποτισμό της σκέψης των ανηλίκων με την ιδέα πως “έχουν το δικαίωμα να …”, πως είναι δηλαδή αυτομάτως, ως ανθρώπινα άτομα, πριν και πάνω από όλα δικαιωματούχοι χωρίς υποχρεώσεις, άρα νομιμοποιούνται συνειδησιακά να “χτυπούν κάτω τα πόδια τους” με πεισματάρικη διάθεση, αντιδρώντας βίαια κάθε φορά που οι αντικειμενικές συνθήκες (κοινωνικές, ιστορικές, οικονομικές, πολιτικές κλπ.) παρεμποδίζουν την πραγμάτωση των επιθυμιών τους ή το κοινωνικό περιβάλλον (γονείς, εκπαιδευτικοί, συνομήλικοι κλπ.) αρνούνται να υλοποιήσουν ένα αίτημά τους.

Ως γνωστό, μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρατηρήθηκε μια προοδευτική αλλαγή στους τρόπους διαπαιδαγώγησης των παιδιών, ενώ παράλληλα αναδείχθηκε εμφατικά η έννοια του “παιδιού – βασιλιά” ως του πρώτου νομικού δικαιωματούχου, μεγαλύτερου και σπουδαιότερου ίσως και από τον “πελάτη – βασιλιά”, του οποίου τα γούστα και τις επιλογές διαμορφώνει και εγχαράσσει το κατάλληλο μάρκετινγκ (και τα καπρίτσια του οποίου οφείλει βεβαίως να σέβεται κάθε αξιόλογος πωλητής εμπορευμάτων).

Παράλληλα άλλωστε, όπως γνωρίζουμε από την κλινική μας εμπειρία, αλλά και από την ευρύτερη παρατήρηση του κοινωνικού πεδίου, τα σημερινά παιδιά μπολιάζονται από πολύ μικρή ηλικία με πρότυπα και χρηστοήθειες κοινωνικού δαρβινισμού, με ακραία φιλελεύθερα ανταγωνιστικά ιδεώδη, καθώς επίσης βομβαρδίζονται συστηματικά από γυαλιστερές εικόνες καταναλωτικής ευημερίας κάποιων προνομιούχων που ζουν πολυτελώς, που “κάνουν πάντα αυτό που θέλουν”, που αγοράζουν κάθε φορά ό,τι επιτάσσει η ομάδα, που επιδεικνύουν τα καταναλωτικά τους αγαθά, τα ταξίδια, τα gadget, τα ακριβά τους ρούχα, ή τις μάρκες των παπουτσιών και των αυτοκινήτων τους.

Ήδη από το 2000 περίπου, μεγάλωσε σε όλο το δυτικό κόσμο μια ολόκληρη γενιά από τέτοιες “χιονονιφάδες” (snowflakes): νέοι άνθρωποι, επιπόλαιοι και ανάλαφροι μέσα στην γενικευμένη τους ημιμάθεια, άριστοι χειριστές πληκτρολογίων, ανιστόρητοι και μάλλον ακαλλιέργητοι από την άποψη της γενικής τους παιδείας, προϊόντα μιας υπό διάλυση αντικοινωνικής κοινωνίας και ενός εκπαιδευτικού συστήματος, που όπως έγραφε ο Μισεά «καλλιεργεί την άγνοια και την αμάθεια». Μια νέα γενιά πολιτισμικά εξαμερικανισμένων “τρομερών παιδιών”, που πιστεύουν ότι ο κόσμος τους ανήκει και η κοινωνία τους “χρωστάει τα πάντα”, ενώ οι ίδιοι, όπως πιστεύουν, είναι “φρέσκιοι”, καινοτόμοι και ριζοσπάστες.

Η αμερικανική κουλτούρα 

Συμπληρωματικά, ένα σημαντικό κομμάτι των ανθρώπων της νέας γενιάς αισθάνεται μάλιστα, δικαίως ή αδίκως, περιθωριοποιημένο. Μεγαλώνει συχνά με πρότυπα και αξίες, όχι μόνο ξένα προς τα ήθη και τα έθιμα μιας χώρας, όπως η Ελλάδα, αλλά και με νοοτροπίες που εγχαράσσονται κυρίως από τα διάφορα πολιτισμικά υποπροϊόντα της αμερικανικής κουλτούρας, τα σκουπίδια της οποίας διαχέονται συστηματικά από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και το διαδίκτυο. Ο κυνισμός, η γενικευμένη αποϊεροποίηση και ο αδίστακτος χαρακτήρας του προφίλ του πετυχημένου ανθρώπου, διευκολύνει την μαφιοποίηση των νοοτροπιών των παιδιών και των εφήβων των πιο λαϊκών και στερημένων στρωμάτων του δυτικού κόσμου.

Η κοινωνική αναγνώριση, η διάκριση, ο εύκολος και γρήγορος πλουτισμός γίνονται βασικές φιλοδοξίες των παιδιών ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Άλλωστε, οι ινφλουένσερ και οι τράπερ, τους οποίους σε μεγάλο βαθμό μιμούνται οι υπό συμμοριοποίηση ανήλικοι, λανσάρουν ως μοντέλο διάκρισης τον λούμπεν εξαμερικανισμό τους, καθώς επίσης εγκαθιδρύουν ως μόδα τον τρόπο ομιλίας και συμπεριφοράς των νεαρών κατοίκων των δυτικοευρωπαϊκών γκέτο, ενώ η αισθητική του μαφιόζου αναδεικνύεται σε lifestyle κοινωνικής διάκρισης. Σε μια τέτοια περιρρέουσα ατμόσφαιρα φτάνουμε στο σημείο να διαπιστώνουμε πως πολλά από τα σημερινά παιδιά μαθαίνουν να ντρέπονται για τον εργαζόμενο γονιό τους, που βγάζει με δυσκολία τα χρήματα διαβίωσης του μήνα και να τον θεωρούν “looser”.

Μαθαίνουν πως “για να είσαι μάγκας πρέπει να πατάς επί πτωμάτων”, να “εκμεταλλεύεσαι ό,τι και όποιον μπορείς για να πετύχεις τον σκοπό σου”, πως “μόνο οι φτωχοί και οι βλάκες δουλεύουν, οι ξύπνιοι καθαρίζουν αλλιώς”, ότι “τα λεφτά πρέπει να βγαίνουν εύκολα και γρήγορα”, ότι το “socializing” γίνεται μόνο μέσα από το κινητό τηλέφωνο, ότι είναι “cool να δοκιμάζεις ναρκωτικά και pills για να είσαι happy”, ότι είναι “chill να πειραματίζεσαι με την σεξουαλικότητά σου και να συλλέγεις εμπειρίες”, ότι “πρέπει να απαιτείς από τους άλλους respect”, όπως καλείται ο σεβασμός στη μαφιόζικη διάλεκτο κλπ.

Το πρότυπο της επιτυχίας 

Κλείνοντας, τίθεται το ερώτημα πως θα μπορούσε να διαχειριστεί το σύγχρονο μεταμοντερνίζον κοινωνικό περιβάλλον και εκπαιδευτικό σύστημα την «λύσσα που αισθάνεται το παιδί ενάντια σε όλους όσους δεν ικανοποιούν τις ανάγκες του», για να χρησιμοποιήσουμε μια χαρακτηριστική φράση του Κρίστοφερ Λας, ο οποίος ως κοινωνιολόγος ασχολήθηκε πολύ με τις παθογένειες και τις δυσλειτουργίες της αμερικανικής οικογένειας;

Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να διαφωνήσει με τον Μισεά, στις σχετικές παρατηρήσεις που διατυπώνει στο βιβλίο του “Η Αυτοκρατορία του Μικρότερου Κακού”, ότι η εκπαίδευση όπως και η διαπαιδαγώγηση ως στόχο έχουν να προσφέρουν στο παιδί τα μέσα να ξεπεράσει τον αρχικό του εγωκεντρισμό και να κατακτήσει σταδιακά την σημασία των Άλλων. Η “σημασία” αυτή αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα το σημάδι και την συνθήκη κάθε πραγματικής αυτονομίας του παιδιού, η οποία συνιστά βάση και απαραίτητη προϋπόθεση της προοδευτικής ψυχολογικής του ωρίμανσης.

Το άτομο για να μπορέσει να ενηλικιωθεί, να γίνει αυτόνομο και ανεξάρτητο, πρέπει προηγουμένως να έχει ενταχθεί στις κοινωνικοποιητικές αλληλουχίες της δωρεάς και της αμοιβαιότητας. Εάν λοιπόν ο γονεϊκός (μητρικός και πατρικός) ρόλος, καθώς επίσης και η εκπαίδευση, δεν επιτρέψουν αυτή την εξελικτική διαδικασία της προοδευτικής αυτονόμησης, το νεαρό άτομο θα βρεθεί αναπόφευκτα εγκλωβισμένο στην αρχική επιθυμία της παντοδυναμίας και συνεπώς, θα στερηθεί όχι μόνον τη δυνατότητα να “μεγαλώσει”, αλλά και να οικοδομήσει μια ισορροπημένη σχέση με τον εαυτό και τους άλλους.