“Φονιάδες των χοντρών διαιτολόγοι” – Το επεισόδιο Λατινοπούλου-Μπάρκα

Η πρόσφατη αντιπαράθεση δύο γυναικών (μιας παρουσιάστριας της πρωινής ζώνης, της Δανάης Μπάρκας και μιας υποψήφιας βουλευτού του κυβερνώντος κόμματος, της Αφροδίτης Λατινοπούλου), θα άξιζε να διερευνηθεί ως μια περίπτωση μελέτης κοινωνικού πεδίου γύρω από την εικόνα του σώματος και τη δημόσια προβολή του μέσα από τα social media και την τηλεόραση. Ας μελετήσουμε την περίπτωση, το “δόλωμα”: Η πρωινή ζώνη ενός γνωστού τηλεοπτικού καναλιού αποφασίζει να εντάξει στις παρουσιάστριες της πρωινής ζώνης μια εύσωμη γυναίκα.

Θα μπορούσε βέβαια να αναρωτηθεί κανείς πως αποφάσισε το κανάλι να συμπεριλάβει ξαφνικά μια πιο εύσωμη γυναίκα στο δυναμικό των παρουσιαστών του; Γιατί εύσωμες γυναίκες υπήρχαν πάντα – και ενδεχομένως πολλές από αυτές θα ήταν και ταλαντούχες παρουσιάστριες, αλλά η τηλεόραση φλόμωνε το τηλεοπτικό κοινό στην “ξανθιά”, με ωραίο πρόσωπο και σώμα. Μάλιστα πολλές από τις παρουσιάστριες της πρωινής ζώνης που μεγάλωσαν σε αυτή τη δουλειά καταδυναστεύονταν από τη δικτατορία της “πλαστικής ομορφιάς”, μην τολμώντας καν να γεράσουν.

Ας επανέλθουμε λοιπόν στο δόλωμα: Η εν λόγω τηλεπερσόνα της πρωινής ζώνης κάνει διακοπές στη Μύκονο. Εκτίθεται σε δημόσια θέα σε κοσμικές παραλίες, όπου η δικτατορία της “πλαστικής ομορφιάς” είναι ο απόλυτος κανόνας. Φωτογραφίζεται με μαγιό (“τα πάχη μου τα κάλλη μου”) και ανεβάζει τις φωτογραφίες στο Instagram, εισάγοντας τους όρους της “πολιτικά ορθής” επιζητούμενης ψευδούς αντιπαράθεσης. Κάτω από την ανάρτηση οι θαυμαστές της φαίνεται να επευφημούν την ομορφιά της.

Θα σημειώναμε, θυμίζοντας τη γνωστή φράση του Baudrillard, «η πρωτόγονη κοινωνία είχε τις μάσκες της, η αστική τους καθρέπτες της και εμείς τις εικόνες μας», πως η δυναστεία της εικόνας δεν γνωρίζει σύνορα εμφανισιακά, επαγγελματικά, ηλικιακά. Τα οπίσθια και οι γλουτοί είτε είναι “βραζιλιάνικων” προδιαγραφών, είτε υπερτροφικοί, είτε σμιλεμένοι στα γυμναστήρια, είτε κατασκευασμένοι στα ιατρεία των πλαστικών χειρούργων, είναι σήμερα βασικό συστατικό της τοποθέτησης του καθενός στο δημόσιο λόγο και βίο.

Το “ψάρι” Λατινοπούλου

Το δόλωμα λικνίζεται και διαφημίζεται. Δεν μπορεί. όλο και κάποιο “ψάρι” θα βρεθεί! Και πράγματι βρίσκεται ένα ευειδές ψάρι παραδοσιακής ελληνικής ομορφιάς: Μια υποψήφια βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος στην Α΄ Θεσσαλονίκης “τσιμπάει” και σχολιάζει αρνητικά τις προαναφερθείσες φωτογραφίες με μαγιό της εν λόγω παρουσιάστριας, αναφερόμενη στα λάθος πρότυπα υγείας που προβάλλονται για την προώθηση της “woke κουλτούρας” – και όχι σε θέματα αισθητικής, όπως η ίδια διευκρινίζει.

Το σκηνικό έχει στηθεί. Υπάρχει δόλωμα. Το ψάρι πιάστηκε. Η κοινωνία διαθέτει τετελεσμένο ψευδούς αντιπαράθεσης: Έχουμε ένα περιστατικό “ρατσιστικής” συμπεριφοράς (;) “hate speech” (;) “bodyshaming” (;) μήπως ακόμα κρυπτοναζιστικής αναζωπύρωσης των αρχαίων προτύπων ομορφιάς και κάλλους και στηλίτευσης όλων των άλλων σωματότυπων (;) από μια κυρία που θεωρείται (και μάλλον ομολογουμένως είναι) ευειδής και όμορφη;

Πρόκειται για ένα κοινωνικό υπόδειγμα αποπολιτικοποίησης του δημόσιου λόγου. Πολλοί ισχυρίστηκαν πως η υποψήφια βουλευτής επιδιώκει να γίνει διάσημη. Αν ισχύει κάτι τέτοιο (η γράφουσα δεν είναι σε θέση να το γνωρίζει), σε ποια ακριβώς κοινωνία θα γίνει διάσημη; Σε μια κοινωνία που κάνει πολιτική άποψη την κλινοσοφιστεία του καθενός, που αποτελεί αντικείμενο δημόσιου διαλόγου η εμφάνιση, τα κιλά, οι προσωπικές επιλογές ερωτικών συντρόφων, ο σεξουαλικός προσανατολισμός κλπ;

Η ιδιώτευση έχει υποκαταστήσει την πολιτική σε τέτοιο βαθμό που να θεωρείται το, έστω και πολιτισμένο, “ξεκατίνιασμα” παραγωγή κοινωνιοπολιτικού λόγου και από τις δύο πλευρές. Πλέον η “δεξιά και συντηρητική” ρητορική κονταροχτυπιέται με τις αριστερές ιδεολογίες του δικαιωματισμού σε μια επιθεώρηση επιπέδου: “Ποια πήγε κι άπλωσε τα ρούχα στην ταράτσα;” Η ευειδής καλοβαλμένη της γειτονιάς ή η εύσωμη που μένει απέναντι και φοράει τα κολλητά της ρούχα; Ή μήπως η παραδίπλα, που δεν ξυρίζει τις μασχάλες και τα πόδια της; Ή μήπως η “από κάτω”, που τα είχε φτιάξει για κάτι φεγγάρια με την θυρωρό της πολυκατοικίας και χώρισαν, αφού πρώτα η θυρωρός έγινε άντρας κάνοντας αλλαγή φύλου; Σκάνδαλο στη γειτονιά, βοά η κοινωνία, ψιθυρίζουν οι ένοικοι.

Απολιτικοποίηση της πολιτικής

Η πολιτική ιδιωτεύει. Η πολιτική αποπολιτικοποιείται. Η ιδιαιτερότητα της συμπεριφοράς, της εικόνας, των προσωπικών επιλογών αποτελεί στοιχείο “πολιτικού διαλόγου”. Η κοινωνία, ο λαός, οι ψηφοφόροι δεν φαίνεται να απαιτούν από τους πολιτικούς εν δυνάμει εκπροσώπους τους να τοποθετηθούν και να διευκρινίσουν τις απόψεις τους επί των καίριων και σοβαρών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων που ταλανίζουν τον πληθυσμό αυτής της χώρας.

Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς που είναι οι απορίες και τα σχόλια των ψηφοφόρων προς την υποψήφια βουλευτή π.χ. για το ξεπούλημα της Λάρκο, για την Συμφωνία των Πρεσπών, για τα μνημόνια, για το ξεπούλημα του ιδιωτικού και δημόσιου πλούτου των Ελλήνων, για τη διαχείριση της πανδημίας εκ μέρους του κυβερνώντος κόμματος, με το οποίο κατέβαινε μέχρι πρότινος και υποψήφια;

Η δε παρουσιάστρια απαντά στα υγειονομικού τύπου σχόλια της υποψήφιας βουλευτού μιλώντας επί προσωπικού και αναπαράγοντας τα στερεότυπα της θετικής σωματικότητας. Πιο αναλυτικά, ας επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε την εξέλιξη της μεταμοντερνίζουσας “ιδιαιτερότητας” και του “διαφορετικού”, όπως καταρχάς εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε στην Αμερική. Στην κουλτούρα woke, οι ακτιβιστές του αντιαρτιωτικού συστήματος στρέφονται εναντίον κάθε εκδήλωσης υγιεινισμού.

Έτσι, λόγου χάρη το “φυσικό μειονέκτημα” τείνει να αντιμετωπίζεται σαν μια πολιτισμική κατασκευή που έχει επιβάλλει το αρτιωτικό σύστημα με τα υποδειγματικά μοντέλα του. Με άλλα λόγια, τα ρεύματα αυτά (που συνυπάρχουν προφανώς με τα αντίθετά τους), τείνουν να πολιτικοποιήσουν το σωματικό μειονέκτημα. Για τους θεωρητικούς (όπως η Fiona Campbell) «ο αρτιωτισμός είναι μια μορφή κοινωνικών διακρίσεων τόσο συνήθης που κανένας πια δεν αναρωτιέται γιατί είναι προτιμότερο να είσαι σωματικά άρτιος παρά με κάποιο σωματικό έλλειμα ή μειονέκτημα» (Helen Pluckrose et James Lindsay, Le triomphe des impostures intellectuelles, H&O, 2021).

Το μειονέκτημα ως “ειδική ικανότητα”

Το σωματικό μειονέκτημα φαίνεται να αποτελεί πλέον τμήμα μιας ταυτοτικής υπερηφάνειας. Συνεπώς, διεκδικείται. Το να μεταστρέφω το μειονέκτημά σε “ειδική ικανότητα” είναι σαν να το μετατρέπω σε χαρακτηριστικό διάκρισης εκ των άνω (όπως επί παραδείγματι η πολιτική ορθότητα έχει επιβάλλει τα άτομα με αναπηρίες να μετονομαστούν σε άτομα με ειδικές ικανότητες). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατηγορίας είναι οι fat studies.

Το 1969 στις Ηνωμένες Πολιτείες ιδρύεται ο Εθνικός Σύνδεσμος για την Προώθηση της Αποδοχής των Παχύσαρκων (NAAFA). Είκοσι χρόνια αργότερα αναπτύσσονται κινήματα της θετικής σωματικότητας (body positivity) που έχουν ως στόχο να αναδείξουν την εικόνα των παχύσαρκων προσώπων. Οι εν λόγω ιδεολογίες φτάνουν έως το σημείο να έχουν μοντέλα παχύσαρκα ή ακραίως υπέρβαρα, ακυρώνοντας τις αντιρρήσεις που προέρχονται από τον χώρο της υγείας σχετικά με τους κινδύνους καρδιακών νοσημάτων, διαβήτη, αναπνευστικών δυσκολιών και διαφόρων μορφών καρκίνου.

Προωθούν προσεγγίσεις υπέρ της παχυσαρκίας που δεν είναι υποταγμένες στην επιστήμη και στην ιατρική και έτσι στρέφονται εναντίον του υγιεινισμού, που θεωρούν ότι είναι λόγος εξουσίας που επιβάλλει “η δικτατορία” των γιατρών και των διαιτολόγων. Όπως η αναπηρία, η έλλειψη αρτιμέλειας δεν θεωρείται ανεπιθύμητο μειονέκτημα. Κατά συνέπεια, οι “αντιχονδροφοβικοί” μεταμοντέρνοι κανόνες καθίστανται αλήθειες απολύτως αυτονόητες και ορίζουν ως εχθρό τους κάθε μορφή κανονικότητας ή “υγιεινισμού”.

Τα τελευταία χρόνια ένας πρακτικός μεταμοντερνισμός που φαίνεται να αγωνίζεται (στην προέκταση προφανώς του ατομικού δικαιωματισμού, που είναι το γενικό αξιακό του πλαίσιο), για έναν δικαιότερο κόσμο και για την κατάκτηση μιας κάποιας υποτιθέμενης κοινωνικής δικαιοσύνης εισάγεται και στην Ελλάδα με χρονοκαθυστέρηση. Πιο γενικά, ο μεταμοντερνισμός ως φιλοσοφικό ρεύμα σκέψης εκλαϊκεύεται και διαχέεται στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών, με πρωτοστατούσα προφανώς την αμερικάνικη κοινωνία.

Αναπόσπαστο τμήμα της μεταμοντέρνας ιδεολογίας είναι ότι μπορεί να ισχύουν ταυτόχρονα πολλά και αντιφατικά μεταξύ τους πράγματα, αρκεί να εξυπηρετούν αμφίπλευρα τις κουλτούρες του ατομικού νομικού δικαιωματισμού και την εφαρμοσμένη στην καθημερινή ζωή προσπάθεια του κάθε ατόμου να διακριθεί οπωσδήποτε εκ των άνω σε κάτι, να διαφέρει και να υπερέχει: Συνυπάρχουν συνεπώς παράλληλα και ταυτόχρονα:

• Οι “fat studies” με την “bigorexia”, δηλαδή την τάση που παρατηρείται κυρίως σε άντρες να ασχολούνται σε βαθμό δυσλειτουργικότητας με το σώμα τους και τη διατροφή τους, ώστε να κατασκευάσουν το μυώδες σώμα των τέλειων αναλογιών χωρίς ψεγάδια.
• Οι κατά συρροή πλαστικές με τα φουσκωμένα πρόσωπα και σώματα, ώστε να ανταποκρίνονται όπως υποτίθεται σε φαντασιώσεις ιδεώδους ομορφιάς και αέναης νεότητας με πλαστικές παραμόρφωσης που αντιστοιχούν σε εικόνες μεταβατικών και μετανθρώπινων μεταμορφώσεων (π.χ. πλαστική επέμβαση για να μοιάζει το δέρμα ότι έχει λέπια κλπ.).
• Η νευρική ανορεξία, ως η διαταραχή της εποχής και της μόδας με την βουλιμία και την παχυσαρκία ως το αντίπαλο δέος των ασθενειών της εποχής.

Ψευδεπίγραφες αντιπαραθέσεις 

Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι οι δημόσιοι διάλογοι (στα social media, αλλά και αλλού) γύρω από αυτά τα ζητήματα, μας θυμίζουν πόσο ψευδείς και ψευδεπίγραφες είναι όλες αυτές οι αντιπαραθέσεις μεταξύ “μεταμοντέρνων” συνειδήσεων. “Anything goes” στο πεδίο των εικονικών αντιπαραθέσεων μεταξύ κοινωνικά δικτυωμένων ιδιωτών με άποψη έστω και σε επίπεδο εικόνας του εαυτού, δημόσιων δηλώσεων ή ψυχοδιανοητικού lifestyle. Το βήμα και το γήπεδο όπου διεξάγονται αυτοί οι ρητορικοί αγώνες είναι στημένο εκ των άνω με πολύ πρόχειρα, μεταμοντέρνα υλικά.

Οι φαινομενικές διαφωνίες εξυπηρετούν την μεταμοντέρνα συνθήκη ζωής. Εξυπηρετούν δηλαδή το γνωστικό και ψυχοπολιτισμικό χάος. Κι όσο κι αν φαίνεται ότι όλες αυτές οι στάσεις ζωής αντιπαρατίθενται, τελικά μεθοδολογικά συμφωνούν. Καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα: να εξοστρακίζουν την “κοινή λογική”, να στιγματίζουν το μέτρο μετονομάζοντας το σε “μετριότητα” και να αφαιρούν από τα άτομα τη δυνατότητα να σκέφτονται και να ζουν με ισορροπία.

Ειδικότερα για την περίπτωση της ελληνικής κοινωνίας, οδηγούν τα άτομα να απωλέσουν την ίδια τη δυνατότητα να σαρκάζονται και να αυτοσαρκάζονται για τα ελαττώματα τους, τις ψυχικές και σωματικές αδυναμίες και να αστειεύονται ο ένας με τον άλλο χωρίς την στομφώδη σοβαροφάνεια κάποιου που “παίρνει τον εαυτό του πολύ στα σοβαρά”…

---

“O ΥΜΝΟΣ ΤΩΝ ΧΟΝΤΡΩΝ”

«Από μωρό σαν λουκουμάς
και γελαστός κι αφράτος
πάντα χοντρούλης ήμουνα
γλυκός καλοσυνάτος.
Γιατί είναι ωραίος ο χοντρός
και τα ξεχνάει όλα
άμα του βάλεις δίπλα του
μια ζουμερή μπριζόλα.
ΦΟΝΙΑΔΕΣ ΤΩΝ ΧΟΝΤΡΩΝ, ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΙ
Πικάντικα και καυτερά
ψητά, παστά και σούπες
μ’ αρέσουνε τα λαδερά
μ’ αρέσουν κι οι γαρδούμπες.
Για δίαιτες και διατροφές
δε θέλω να μου λέτε
και τη μακαρονάδα μου
την προτιμώ al dente.
ΦΟΝΙΑΔΕΣ ΤΩΝ ΧΟΝΤΡΩΝ, ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΙ
Την πόρτα της καρδούλας μου
αν θέλεις να ανοίξεις
ένα γαλακτομπούρεκο
αρκεί για να με ρίξεις.
Δε θέλω λόγια περιττά
για yoga και pilates
το μόνο μου ελάττωμα
είναι οι σοκολάτες.
ΦΟΝΙΑΔΕΣ ΤΩΝ ΧΟΝΤΡΩΝ, ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΙ
Κάτι στεγνοί λιπόσαρκοι
διαρκώς θα απορούνε
τα πιο ωραία θηλυκά
γιατί κυκλοφορούμε.
Και πάντα στων αδύνατων
θα μπαίνουμε το μάτι
είμαστε large και άνετοι
γιατί είμαστε χορτάτοι».
Λάκης Παπαδόπουλος, Αμπατζής Παντελής