“Το όριο της ιατρικής είναι η φτώχεια”

Το φάντασμα της φτώχειας εξακολουθεί να πλανιέται και να επεκτείνεται στο σύνολο των χωρών του βιομηχανικού κόσμου. Στις δε αναπτυσσόμενες χώρες αποτελεί ενδημικό φαινόμενο. Οι πύλες εισόδου στην “κοινωνία των φτωχών” είναι πολλαπλές. Παρά ταύτα, τα κοινά χαρακτηριστικά των σχετικών αναλύσεων, συνοψίζονται στα εξής:

• Πρώτον, η φτώχεια θεωρείται αποτέλεσμα μειζόνων κοινωνικών κινδύνων, οι οποίοι εμποδίζουν την πραγματοποίηση εισοδήματος. Τέτοιοι παράγοντες είναι τα γηρατειά, η αναπηρία, η απώλεια της υγείας και η ανεργία, ή συνδυασμός αυτών.
• Δεύτερον, η φτώχεια αποτελεί αίτιο ή/και αιτιατό, κοινωνικής και πολιτισμικής δυσπροσαρμογής και κατ’ ακολουθία ανάληψη υψηλού κοινωνικού κινδύνου.

Σε κάθε περίπτωση έχει τεκμηριωθεί ότι η φτώχεια, ως σύνθετο κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό φαινόμενο, εστιάζεται κυρίως σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι υπερήλικες, οι γυναίκες, τα παιδιά, οι άνεργοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι χρονίως πάσχοντες και οι εθνικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές μειονότητες.

Έχει, επίσης, βεβαιωθεί ότι η υγεία και η αρρώστια είναι ένα σύνθετο κοινωνικό και οικολογικό φαινόμενο. Στη διαμόρφωσή του ασκούν καταλυτική επίδραση οι οικονομικές και πολιτισμικές παράμετροι, είτε ευθέως είτε ως συνιστώσες του τρόπου ζωής και του οικολογικού πλαισίου, τα οποία παράγονται από τον τύπο της κοινωνικής οργάνωσης. Η επισήμανση αυτή βασίζεται επιπροσθέτως σε μια ποικιλία ευρημάτων της διεθνούς εμπειρίας και έρευνας.

Σύμφωνα με αυτές, η πρόωρη θνησιμότητα και η νοσηρότητα –από ορισμένες τουλάχιστον αιτίες– αποτελούν χαρακτηριστικά των φτωχών. Για παράδειγμα, το προσδόκιμο επιβίωσης στους φτωχούς και στις μειονότητες υπολείπεται σημαντικά από το αντίστοιχο των άλλων κοινωνικών στρωμάτων. Το αντίστροφο ισχύει για τη βρεφική θνησιμότητα. Η ισχαιμική καρδιοπάθεια, οι ψυχώσεις και διάφορες άτυπες ψυχοσωματικές συνδρομές έχουν μεγαλύτερη επίπτωση στους φτωχούς, στους ανέργους και στις μειονότητες.

Ο φτωχός είναι ευάλωτος

Η ακολουθία ανάλογων διαπιστώσεων καθίσταται ατέρμονη. Ο τρόπος ζωής υψηλού κινδύνου, ο οποίος συνοδεύεται συνήθως από κατάχρηση καπνού και οινοπνεύματος, καθώς και από κακή διατροφή, σε συνδυασμό με τις υποβαθμισμένες κοινωνικές και οικολογικές συνθήκες του, αποτελούν, επίσης, χαρακτηριστικά της φτώχειας.

Η διεθνής βιβλιογραφία έχει εντοπίσει τις παραμέτρους, οι οποίες συνδέουν την επίπτωση της παθολογίας των φτωχών με το εισόδημα, την ασφάλεια της εργασίας, το επίπεδο της εκπαίδευσης και την ικανοποίηση από την ζωή. Πρόσφατα έχει διαπιστωθεί η συσχέτιση του “ψυχρού” οικονομικού κλίματος με την ισχαιμική καρδιοπάθεια, την κατάθλιψη και άλλες παθολογικές καταστάσεις.

Η αλήθεια και η εγκυρότητα αυτής της σύστασης συνάπτεται με τη δυνατότητα εφαρμογής της στις ομάδες πληθυσμού υψηλού κινδύνου, όπως είναι οι φτωχοί. Η διατύπωση αυτή έχει πρόσθετη σημασία, δεδομένου ότι οι ομάδες αυτές έχουν περιορισμένες δυνατότητες προσπέλασης στο υγειονομικό σύστημα, εξαιτίας της ύπαρξης άμεσων και έμμεσων εμποδίων.

Τα φαινόμενα αυτά συνοδεύονται συνηθέστατα με αρνητικές κοινωνικές στάσεις για την υγεία και τις υπηρεσίες υγείας. Με την έννοια αυτή, ο φαύλος κύκλος διευρύνεται και αναπαράγεται. Η σύγχρονη ιατρική αδυνατεί να δώσει απαντήσεις στα ζητήματα αυτά δεδομένου ότι –όπως έχει σημειώσει ο αείμνηστος Σπύρος Δοξιάδης– «το όριο της ιατρικής είναι η φτώχεια».