Σκύλοι-φύλακες: Εκπαίδευση ή κακοποίηση;

Γράφει Ειδικός Συνεργάτης

Στις 31 Ιουλίου ένα ροτβάιλερ έφαγε ένα παιδί. Δεν ήταν η πρώτη φορά που σκύλος, αντί να φυλάει, επιτίθεται σε ανθρώπους. Τέτοιες σκηνές ανακινούν το ερώτημα: Ποιος και πώς εκπαιδεύει ένα σκυλί; Με ποια μέθοδο και με ποιον σκοπό; Η εκπαίδευση ενός ζώου απαιτεί σεβασμό πρωτίστως προς αυτό. Το κείμενο αυτό είναι αντίδραση στην κακοποιητική προς το ζώο εκπαίδευση σκύλων για φύλακες από κάποιον “εκπαιδευτή”.

Είχα ακούσει για τη μέθοδό του και τα αποτελέσματά της, αλλά τα διαπίστωσα και ο ίδιος παραθερίζοντας στη Μεσσηνία. Σε επαρχιακό δρόμο κατοικεί ο εν λόγω που δηλώνει εκπαιδευτής σκυλιών για φύλακες. Μέχρι τώρα, τα σκυλιά που εκπαίδευσε δεν έφαγαν άνθρωπο. Όμως, ήδη δύο από αυτά έχασαν τη ζωή τους, εκδηλώνοντας συμπεριφορές που είχαν διδαχτεί… Άρα, η συγκεκριμένη περίπτωση έχει γενικότερη αξία.

Ρώτησα ειδικούς και έμαθα ότι τα σκυλιά εκπαιδεύονται για φύλακες με πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές. Έτσι, σε έναν ιστότοπο διαβάζουμε: «Άξονας του προγράμματος Εκπαίδευση Σκύλου Φύλακα είναι να διδάξει το σκύλο να αποτρέπει εγκληματικές ενέργειες εις βάρος σας και εις βάρος του προσωπικού σας χώρου. Κατά την διεξαγωγή του ο σκύλος αναπτύσσει δεξιότητες όπως:

• Να αναγνωρίζει τι αποτελεί πραγματική απειλή και τι όχι.
• Να προειδοποιεί για κίνδυνο μόλις αντιληφθεί κάτι ύποπτο (γάβγισμα συναγερμός)…».

Σ’ έναν δεύτερο ιστότοπο διαβάζουμε: «Ο σκύλος φύλακας είναι ένας σκύλος άμυνας και όχι ένας αγριεμένος και ανισόρροπος σκύλος… μαθαίνουμε στον τετράποδο φίλο σας να ξεχωρίζει πότε δεχόσαστε απειλητική ή επιθετική συμπεριφορά και πότε όχι. Ο σκύλος μαθαίνει να είναι πάντα ψύχραιμος… και να διενεργεί υπό τις εντολές σας και μόνο. Έτσι πετυχαίνουμε μια πλήρως ισορροπημένη και ελεγχόμενη συμπεριφορά του σκύλου σας προς τρίτους».

Κακοποίηση αντί για εκπαίδευση

Το κλειδί της εκπαίδευσης λοιπόν είναι ο σκύλος να κάνει σωστά τη διάκριση ανάμεσα στην ύπαρξη και την ανυπαρξία απειλής. Όπως διαπίστωσα, ο εν λόγω “εκπαιδευτής” δεν διδάσκει αυτό στα σκυλιά του, αλλά το ακριβώς αντίθετο: να γαυγίζουν όλη την ώρα, κατά κρίσεις ή κατά ριπάς που μπορεί να διαρκούν πολλή ώρα, με ακραία ένταση και επιθετικότητα, ορμώντας σε οτιδήποτε κινείται, ακόμη και αν δεν αντιπροσωπεύει καμία απειλή.

Γαυγίζουν κυρίως τη νύχτα (10 το βράδυ με 5 το χάραμα είναι η αγριότερη ώρα τους). Η βασική τεχνική φύλαξης που διδάσκονται αυτά τα δύσμοιρα ζώα είναι, λοιπόν, το προληπτικό απειλητικότατο, αδιαβάθμητο και αδιαφοροποίητο γάβγισμα, τυπικά με αίσθηση τελικής μάχης ζωής ή θανάτου, ακόμη και αν δεν υφίσταται καμία απειλή, όπως δείχνει το ότι κανένα από τα άλλα σκυλιά που βρίσκονται στην περιοχή δεν συμμετέχει στην ηχητική καταιγίδα τρόμου και έντασης που ανεπιγνώτως δημιουργούν.

Αυτό το μη-ρεαλιστικό “μαχητικό μένος” συνοδεύεται από συμπεριφορές έμπρακτης επίθεσης σε “στόχους” που δεν αντιπροσωπεύουν απειλή. Αποτέλεσμα: Τα σκυλιά γαυγίζουν σαν θηρία, εφορμώντας σε ανθρώπους που φτάνουν στο σπίτι τους, πολύ μακριά από την κατοικία του “εκπαιδευτή”. Ή προκαλούν τρόμο και ταραχή σε διερχόμενους οδηγούς, χυμώντας πάνω τους ουρλιάζοντας. Σε μια τέτοια σκηνή, αυτοκίνητο σκότωσε άθελα δύο σκυλιά που βρήκαν διέξοδο και όρμησαν πάνω του, τρελή θυσία στην αφροσύνη του “εκπαιδευτή” τους, που υποτίθεται θα τα είχε διδάξει ισορροπημένη και ελεγχόμενη συμπεριφορά και όμως τα καταδίκασε να φέρονται σαν άγρια και ανισόρροπα σκυλιά.

Εκπαίδευση τέτοιας λογής συνιστά ξεκάθαρη κακοποίηση του ζώου. Πράγματι, είναι κακοποίηση, όταν το σκυλί ντρεσάρεται να γαυγίζει ασταμάτητα οποιαδήποτε στιγμή μέρα νύχτα χωρίς με ρυθμό στερεότυπο, μηχανικό, σαν κασέτα, ή σαν ξεχασμένος συναγερμός, και όχι σαν ζωντανό πλάσμα που αντιδρά διαβαθμισμένα σε πραγματικές απειλές. Ο “εκπαιδευτής” δεν παρεμβαίνει ποτέ όταν τα ζώα συμπεριφέρονται έτσι. Δεν πηγαίνει ποτέ κοντά τους να εξακριβώσει γιατί γαυγίζουν.

Και, αν πρόκειται για πραγματική απειλή, να παρέμβει ώστε να αντιμετωπιστεί, χωρίς να εγκαταλείπει μόνα τους τα σκυλιά σ’ αυτό το έργο. Αν πάλι δεν πρόκειται για πραγματική απειλή, να σκύψει στοργικά επάνω τους, να κατανοήσει γιατί φέρονται έτσι, να τα ηρεμήσει και να τα εκπαιδεύσει,, ώστε να αντιδρούν έτσι μόνο σε περίπτωση πραγματικής απειλής. Προφανώς, το σκυλί αισθάνεται αυτή την παραμέληση και εγκατάλειψη και προσπαθεί να προκαλέσει κάποια επιβράβευσή του, γαυγίζοντας ακόμη πιο έντονα (αφού διδάχτηκε ότι μόνο αυτό έχει αξία ως συμπεριφορά). Αποτέλεσμα, το σκυλί εγκλωβίζεται σε μία νοσηρή κατάσταση κακοποιητική και φθοροποιό πρωτίστως για το ίδιο το ζώο που υποφέρει κατάμονο.

Η άποψη του ειδικού

Ρώτησα μία ζωοφιλική ένωση και έναν υψηλού επιπέδου ειδικό (Αντώνιος Στέφας, ψυχολόγος σκύλων, εκπαιδευτής εκπαιδευτών σκύλων) τί σημαίνει αυτή συμπεριφορά. Η απάντησή τους συμπίπτει: Κακοποίηση του ζώου. Παραθέτω την απάντηση του Α. Στέφα σε τρία ερωτήματά μου:

Πρώτον: Η συμπεριφορά αυτών των σκυλιών είναι υγιής; Όχι, η συμπεριφορά αυτή δεν είναι υγιής. Κάθε σκύλος (οργανισμός) θα πρέπει να έχει χρόνο να “επανέλθει” από μια στρεσογόνα κατάσταση. Εδώ έχουμε το χαρακτηριστικό πως κάποια ερεθίσματα προκαλούν την συγκεκριμένη/ες συμπεριφορά/ες (γαύγισμα, ουρλιαχτά…) και η συμπεριφορά αυτή επιφέρει “ανταμοιβή” που την συντηρεί. Κανείς δεν προσφέρει μια συμπεριφορά (και ο σκύλος το ίδιο) αν δεν υπάρχει  κάτι που να την ανταμείβει, οπότε σε βάθος χρόνου η συμπεριφορά αυτή γίνεται η “επιλεγμένη”. Αυτή η ανταμοιβή-επιβράβευση μπορεί να είναι “εξωτερική”, δηλαδή ο σκύλος να επιβραβεύεται που κατάφερε να διώξει αυτό που θεωρεί ως εισερχόμενη απειλή (π.χ. τροχοφόρο το οποίο σε κάθε περίπτωση θα έφευγε, αλλά ο σκύλος δεν το ξέρει αυτό) ή κάτι άλλο που μπορεί να μην είναι “αντιληπτή αφορμή”. Παράλληλα ίσως υπάρχει και “εσωτερική” ανταμοιβή, καθώς ο σκύλος επιβραβεύεται από την ανακούφιση που νοιώθει, καταφέρνοντας να μειώσει αυτό που τον φοβίζει. Σε κάθε περίπτωση, σκυλιά που συνεχώς νοιώθουν ότι πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση δεν ζουν μια φυσιολογική ζωή, καθώς ο μηχανισμός “φυγής-μάχης” είναι συνεχώς ΟΝ.

Δεύτερον: Η στάση του εκπαιδευτή έναντι των ζώων είναι σωστή; Κάθε κηδεμόνας σκύλου πρέπει να εξασφαλίζει ηρεμία και χαλάρωση των ζώων του. Το συνεχές στρες προκαλεί προβλήματα όχι μόνο στην συμπεριφορά του σκύλου, αλλά και στην υγεία του. Όταν στρεσάρεται ο σκύλος έχουμε ροή στρεσογόνων ορμονών, όπως: Αδρεναλίνη που προκαλεί αύξηση παλμών, αυξημένη καρδιακή λειτουργία, αύξηση της γλυκόζης στο αίμα, διαστολή των βρόγχων, διαστολή της κόρης των ματιών, αυξημένη ανάγκη για οξυγόνο. Κορτιζόλη που επηρεάζει θερμοκρασία, αφύπνιση, πίεση αίματος, αναπνοή, λήψη φαγητού, μεταβολισμό λίπους, ισορροπία νερού. Επηρεάζει επίσης το ανοσοποιητικό σύστημα.  Η κορτιζόλη σε 20 λεπτά πέφτει κατά 50%, όμως σε καταστάσεις στρες η επιστροφή της “πληροφορίας” παύει να λειτουργεί. Αλδοστερόνη που επιδρά στην ισορροπία νερού. Τεστοστερόνη που επιδρά καταλυτικά στη νοητική κατάσταση, ιδίως ενισχύοντας την επιθετικότητα. Συνεπώς το να έχεις ένα ζώο σε μια κατάσταση που δεν έχει την δυνατότητα να ανακάμψει από τον “συναγερμό” δεν είναι σωστή αντιμετώπιση του ρόλου του προστάτη του σκύλου.

Τρίτον: Μήπως τα συγκεκριμένα ζώα, που εκπαιδεύονται να συμπεριφέρονται με απρόσφορα επιθετικό και αντικοινωνικό τρόπο, υφίστανται και τα ίδια ψυχολογική κακοποίηση; Ένας σκύλος φύλακας πρέπει να είναι απόλυτα ισορροπημένος τόσο ο ίδιος όσο και ο χειριστής του, που οφείλει να συντηρεί την ηρεμία, ισορροπία και εκπαίδευση του σκύλου. Ένας σκύλος που αφηνιάζει ανεξέλεγκτα δεν είναι φύλακας, είναι επικίνδυνος. Για να γίνει κάτι με τα σκυλιά, θα πρέπει ο “κηδεμόνας” να αναγνωρίσει ότι κάτι δεν πάει καλά. Πολλά προβλήματα των σκυλιών λύνονται ή ελαττώνεται η ένταση του προβλήματος μόνο αν ο άνθρωπος εργαστεί γι’ αυτό. Νομίζω ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν “γνωρίζει”, ή ίσως ακόμα και να μην βλέπει το πρόβλημα. Κάθε σκύλος πρέπει να κοινωνικοποιείται θετικά, να βγαίνει βόλτα (ας έχουμε και 200 στρέμματα κτήμα), να είναι φιλικός με τους ανθρώπους και τα ζώα και να μπορεί να ηρεμεί. Οποιαδήποτε παρέκκλιση από αυτό δεν είναι φυσιολογική, άσχετα αν έχουμε πάρα πολλά σκυλιά που δεν ακολουθούν αυτόν τον κανόνα. Έχουμε βάλει το χεράκι μας εμείς οι άνθρωποι.

Υπάρχει νόμος

Αυτά μας λένε οι ειδικοί, η λογική και, πρωτίστως, η αγάπη μας για τα ζώα. Αγαπώ τον σκύλο μου σημαίνει τον εκπαιδεύω σωστά. Τον οδηγώ να γίνει όντως ο καλύτερος φίλος των ανθρώπων και όχι το αντίθετο. Δηλαδή, δεν τον μετατρέπω σε αυτοκαταστροφικό καταστροφέα της αρμονικής συμβίωσής τους. Γιατί σε κάτι τέτοιο μετατρέπει τα σκυλιά ο προαναφερθείς “εκπαιδευτής”. Προφανώς, φαντασιώνεται τα ζώα που έχει στα χέρια του σαν γιγάντιους αχαλίνωτους φαλλούς, που κακοποιούν και βιάζουν τους πάντες και τα πάντα γύρω τους.

Και έτσι τα καταδικάζει να φέρονται με τρόπο που τελικά στρέφει όλη αυτή την επιθετικότητα και αγριότητα ενάντια και στα ίδια τα άτυχα σκυλιά. Όχι μόνο επειδή αλλοιώνει τη συμπεριφορά τους, αλλά και επειδή βλάπτει συγκεκριμένα και χειροπιαστά την υγεία τους, οδηγώντας τα μάλιστα ενίοτε και σε ενέργειες που πλήττουν μοιραία τα ίδια, όπως δείχνει ο θάνατός τους όταν όρμησαν σε διερχόμενο όχημα.

Νόμοι κατά της φυσικής και ψυχολογικής κακοποίησης των ζώων υπάρχουν και είναι αυστηρότατοι. Οι ζωόφιλοι και ειδικά οι ζωοφιλικές ενώσεις οφείλουν να εντοπίσουν, να αναδείξουν και να αναφέρουν περιστατικά όπως αυτά που περιγράψαμε εδώ. Το ίδιο και κάθε σωστός εκπαιδευτής σκύλων, όπως και κάθε πολίτης και άνθρωπος που σέβεται την ύπαρξη κάθε έμψυχου όντος. Ο δε Εισαγγελέας Προστασίας Ζώων, θεσμός που μόλις θεσπίστηκε, αξίζει να ασχοληθεί προσεκτικά και στοργικά και με αυτή την ιδιαίτερη μορφή κακοποίησης των σκύλων υπό το πρόσχημα της εκπαίδευσής τους.