Τα αμαρτωλά τρίγωνα στο φάρμακο

Ξέσπασε σε παγκόσμια κλίμακα εδώ και αρκετούς μήνες το σκάνδαλο Novartis. Το σκάνδαλο δεν άργησε να χτυπήσει και την πόρτα μας, καθώς η εταιρεία έχει πολύ ισχυρή παρουσία στην ελληνική αγορά. Η εμπειρία έχει δείξει ότι εταιρείες που εφαρμόζουν παράνομες πρακτικές χειραγώγησης τιμών και αγοράς στην Ελλάδα έχουν να επιδείξουν αξιοζήλευτες επιδόσεις.

Προφανώς, το σκάνδαλο δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ. Όλος ο ιατρικός κόσμος γνωρίζει εδώ και δεκαετίες τις πρακτικές όλων των μεγάλων πολυεθνικών φαρμακευτικών εταιρειών ανά τον κόσμο. Η πολιτική όψη του σκανδάλου είναι βεβαίως το πρώτο, απαραίτητο επίπεδο εξέτασης, σίγουρα αυτό με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στα δημόσια πράγματα. Υποβαθμίζεται, όμως, εδώ το συνολικό κοινωνικό αποτύπωμα του σκανδάλου, η συνολική πληγή που αφήνει πίσω του στο κοινωνικό σώμα. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου σκανδάλου, όπως και κάθε μεγάλου σκανδάλου φαρμάκου.

Εδώ δεν εστιάζουμε στην πολιτική ουσία του σκανδάλου με την στενή έννοια του όρου. Το ποιοι πολιτικοί ενεπλάκησαν ή χρηματίστηκαν μένει να αποδειχθεί, αν ποτέ αποδειχθεί. Οι εξελίξεις δεν επιτρέπουν ιδιαίτερη αισιοδοξία. Οι χειρισμοί που έγιναν από την κυβέρνηση περισσότερο στόχο είχαν την πολιτική της επιβίωση μέσα στη δύσκολη συγκυρία των συλλαλητηρίων και λιγότερο τη διαλεύκανση της υπόθεσης. Ο μεγάλος κίνδυνος από τον κυβερνητικό χειρισμό είναι η εκ νέου απαξίωση της δικαιοσύνης και το ξέπλυμα του ίδιου του σκανδάλου. Διότι σκάνδαλο υπάρχει, είναι διαχρονικό και τεραστίων διαστάσεων.

Αυτή είναι, όμως, η μία πλευρά του σκανδάλου, η στενά πολιτική και πολυσυζητημένη. Η άλλη είναι η ευρύτερα πολιτική, με την έννοια ότι δεν εμπλέκει κατ’ ανάγκη ευθέως ανώτερους κρατικούς αξιωματούχους, αλλά ένα πολύ μεγάλο πλήθος παραγόντων και λειτουργών υγείας. Κι αυτό είναι που διαφοροποιεί ποιοτικά το συγκεκριμένο σκάνδαλο, όπως και τα ανάλογα σκάνδαλα φαρμάκου, από όλα τα υπόλοιπα. Είναι η συστημικότητά του.

Το γεγονός δηλαδή ότι εμπλέκει ένα τεράστιο μέρος μιας μεγάλης επαγγελματικής ομάδας, των ιατρών. Ότι διαχέει τη διαφθορά μέσα στην κοινωνία. Και ότι τα τελικά του αποτελέσματα προβάλλονται άμεσα σε όλη την κοινωνία, αφού επηρεάζει άμεσα την υγεία της και τα οικονομικά της. Και αυτό είναι που καθιστά το κοινωνικό φορτίο του σκανδάλου ιδιαίτερα βαρύ.

Τα αμαρτωλά τρίγωνα

Εδώ και δεκαετίες στο χώρο του φαρμάκου συνυπάρχουν δύο παράλληλα αμαρτωλά τρίγωνα: φαρμακευτικές εταιρείες, εταιρείες ιατρικών συνεδρίων, και ιατροί στο ένα. Φαρμακευτικές εταιρείες, επιστημονικές ιατρικές εταιρείες και ιατροί στο άλλο. Είναι κάτι ανάλογο με το αμαρτωλό τρίγωνο των δημόσιων έργων, που περιλαμβάνει δημόσιους προμηθευτές, πολιτικούς και ΜΜΕ. Επί χρόνια, ιατροί όλων σχεδόν των ειδικοτήτων χρηματίζονται από τις φαρμακευτικές, είτε άμεσα με απευθείας χρηματισμό είτε, κυρίως, έμμεσα με δωράκια για συμμετοχή σε συνέδρια, διακοπές, αγορές εξοπλισμού ιατρείου.

Ο ρόλος των εταιρειών ιατρικών συνεδρίων είναι κομβικός. Δέχονται υπό συγκεκαλυμμένη μορφή χορηγίας ουσιαστικά μεγάλο μέρος των συνδρομών των συνέδρων από τις ίδιες τις φαρμακευτικές. Τα τελευταία χρόνια υπήρξε προσπάθεια για περιορισμό αυτών των συνεδριακών χορηγιών, αλλά ήταν μάλλον με αστερίσκους και «παράθυρα», που άφηναν περιθώρια δράσης. Ακόμα πιο κομβικός είναι ο ρόλος των επιστημονικών ιατρικών εταιρειών, υπό την αιγίδα των οποίων διεξάγονται τα όποια συνέδρια.

Δεν είναι μόνο ότι καλύπτουν τις όποιες «χορηγίες» σε ιατρούς-μέλη τους. Αλλά κυρίως ότι εξέχοντα μέλη των διοικητικών τους συμβουλίων, συνήθως επιφανείς ιατροί και καθηγητές ιατρικής, διαμορφωτές γνώμης στον ιατρικό χώρο, αναλαμβάνουν το ρόλο του «πρεσβευτή» σκευασμάτων στα μέλη των επιστημονικών εταιρειών που διοικούν, ώστε αυτά τα σκευάσματα να τύχουν προνομιακής μεταχείρισης. Οι ιατροί, σε ανταπόδοση, συνταγογραφούν μαζικά συγκεκριμένα σκευάσματα των χορηγών τους, ακόμα και αν αυτά είναι πολύ πιο ακριβά από άλλα εξίσου αποτελεσματικά.

Η μαζική συνταγογράφηση και τα υπερκέρδη των φαρμακευτικών εταιρειών δεν έχουν μόνο επιπτώσεις στα δημόσια οικονομικά και στα οικονομικά όλων των ασφαλισμένων, αλλά και στη δημόσια υγεία. Και, ακόμα, απαξιώνουν το κορυφαίο επάγγελμα, το ιατρικό, και χιλιάδες ιατρών αμέτοχων σε αυτή την αμαρτωλή σχέση, που τίμια και με πλήρη επαγγελματική συνείδηση επιτελούν το λειτούργημά τους. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τελικά δεν πρόκειται για σκάνδαλο που αφορά λίγους κυβερνητικούς αξιωματούχους και απλά διασπάθιση δημοσίου χρήματος.

Είναι σκάνδαλο που αφορά ολόκληρη, πολυπληθή επαγγελματική ομάδα και την επαγγελματική της υπόληψη, με αποτελέσματα που διαχέονται άμεσα σε όλη την κοινωνία. Πρόκειται δηλαδή για τη χαρακτηριστικότερη ίσως περίπτωση διάχυσης διαφθοράς στο κοινωνικό σώμα. Κι αυτή είναι η πιο βαθιά συνέπεια του συγκεκριμένου σκανδάλου που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Η πρόθεση της όποιας εξουσίας (εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαστικής, Τύπου) να σπάσει το απόστημα δεν θα φανεί μόνο από το πώς θα χειριστεί το στενά πολιτικό μέρος του σκανδάλου, αλλά και το ευρύτερο.