Τα ψυχικά τραύματα που θα μας αφήσει ο Covid-19

Οι επιπτώσεις της πανδημίας δεν είναι μόνο οικονομικές και κοινωνικές. Ο φονικός ιός ευθέως και εμμέσως λόγω του lockdown, πλήττει καίρια και την ψυχολογία των πολιτών. Προκαλεί ένα συλλογικό τραύμα και διαμορφώνει ένα είδος νέου “πολεμικού” τοπίου. Όπως έχει επιβεβαιωθεί από τη ζωή, μετά από πολέμους και καταστροφές, η ψυχική υγεία είναι το τελευταίο που αποκαθίσταται.

Τα κτίρια ανοικοδομούνται, η οικονομία αναπτύσσεται, οι σωματικές πληγές επουλώνονται. Τί γίνεται, όμως, με τις ψυχικές; Οι άνθρωποι αναπτύσσουν ψυχολογικές διαταραχές κατά τη διάρκεια στρεσογόνων καταστάσεων, όπως είναι η τρέχουσα φονική πανδημία. Για κάθε  άτομο που αναπτύσσει ψυχολογική διαταραχή κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας, αυξάνεται η πιθανότητα ανάπτυξης μελλοντικής ψυχικής διαταραχής.

Έτσι, αν το 2% του πληθυσμού εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης την περίοδο αυτή, ένα ακόμα 2% του πληθυσμού είναι πιθανό να υποτροπιάσει τα επόμενα χρόνια. Δημιουργείται δηλαδή κάτι σαν ομάδα υψηλού κινδύνου. Ήδη, παγκόσμιες έρευνες κάνουν λόγο για κλιμάκωση των διαταραχών ύπνου, του επιπέδου στρες και κατάθλιψης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναφέρει ότι το μέγεθος των ψυχικών επιπτώσεων που θα αφήσει η πανδημία θα είναι ακόμη μεγαλύτερο και από εκείνο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ η επίδρασή τους θα είναι αισθητή για χρόνια. Η λήξη, δηλαδή, της υγειονομικής κρίσης θα αφήσει ένα βαθύ ψυχολογικό αποτύπωμα στην ανθρωπότητα.

Η μεγάλη πλειονότητα θα επιστρέψει στην πρότερη ψυχική της κατάσταση, καθώς θα υποχωρήσει ο φόβος για την ασθένεια, η ανασφάλεια για το μέλλον, το αίσθημα απώλειας και η διατάραξη της καθημερινότητας. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μία μειονότητα που θα βρεθεί αντιμέτωπη με τις ψυχολογικές παρενέργειες της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης.

Κατάθλιψη και μετατραυματικό στρες

Αυτές ενδέχεται να διαρκέσουν για παραπάνω από μία δεκαετία. Πολλοί θα είναι εκείνοι που θα πορευτούν εν αγνοία των “πληγών” που κουβαλάνε. Οι ψυχίατροι κάνουν λόγο για ένα τσουνάμι μετατραυματικού στρες, το οποίο θα εμφανιστεί με διάφορες μορφές. Μία ειδική ομάδα που θα το βιώσει έντονα και παρατεταμένα είναι οι υγειονομικοί. Η συνεχής πίεση υπερβαίνει τα όρια αντοχής, όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχικά.

Οι διαταραχές στη διατροφή προβλέπεται ότι δυστυχώς θα είναι ένα ακόμα πεδίο προβλημάτων. Έρευνες στη Βρετανία κατέδειξαν αύξηση του αριθμού των ατόμων που πάσχουν ή από ανορεξία, ή από βουλιμία κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο πρόεδρος της Σχολής Διατροφικών Διαταραχών στο Royal College of Psychiatrists Άγκνες Άϊτον Agnes Ayton δήλωσε ότι ο αριθμός των ατόμων που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους προβλήματα είχε αυξηθεί κατακόρυφα. Για πολλά άτομα αυτό σημαίνει ότι και μετά τη λήξη του συναγερμού θα έχουν να παλέψουν με χρόνιες διατροφικές διαταραχές. Αυξήθηκε αισθητά και ο αριθμός νέων που αναζήτησαν βοήθεια για διατροφικές διαταραχές την περίοδο αυτή.

Η γνωστή ψυχολόγος και συγγραφέας Τζούλι υποστηρίζει ότι η πανδημία θα αλλάξει τις απαιτήσεις των μελλοντικών εργαζόμενων. «Σε πέντε έως δέκα χρόνια νομίζω ότι κάθε εργοδότης θα έχει αναγκαστεί να καλύπτει το κόστος της ψυχικής υγείας των υπαλλήλων του. Οι Millennials και οι Gen Z πρόκειται να το απαιτήσουν. Πριν από την πανδημία ένας στους δύο 18χρονους είχε διαγνωστεί με κάτι που σχετιζόταν με την ψυχική υγεία του.

Μετά την πανδημία το ποσοστό αυτό θα έχει αυξηθεί, ενώ οι σημερινοί νέοι θα εισέλθουν σταδιακά στην αγορά εργασίας, με τα όποια προβλήματα και τραύματα έχουν μεταφερθεί στην ενήλική ζωή τους». Προβλέπει, μάλιστα, ότι οι 40 ώρες εργασίας την εβδομάδα και οι 50 εβδομάδες του χρόνου δεν θα παραμείνουν ως έχουν. Το εργασιακό περιβάλλον και πρόγραμμα θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί σ΄ έναν πληθυσμό που θα ταλανίζεται περισσότερο από όσο πριν από κατάθλιψη και εξουθενωτικό άγχος.

Επώδυνος ο αντίκτυπος στους νέους

Σύμφωνα με μελέτες, η πανδημία έχει επιβαρύνει περισσότερο ψυχολογικά τους νέους ηλικίας 18-24 ετών. Σε πρόσφατη έρευνα που διενήργησαν τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, το 63% των ηλικίας 18-24 ετών ανέφεραν συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης, με το 25% να αναφέρει αυξημένη χρήση ουσιών για να αντιμετωπίσει αυτό το άγχος και σε 25% να παραδέχονται ότι διακατέχονται από σοβαρές αυτοκτονικές τάσεις.

«Ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία είναι πολύ μεγαλύτερος για τους νεότερους ενήλικες», δήλωσε ο καθηγητής Δημόσιας Υγείας στο Χάρβαρντ Σεκάρ Σαξένα. Τα μέχρι τώρα στοιχεία από την άλλη άκρη του Ατλαντικού δείχνουν ότι σχεδόν τα δύο τρίτα των νέων ενηλίκων έχουν κάποια συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης ή άλλων ψυχολογικών προβλημάτων.

Ακόμα και όταν η κρίση του Covid-19 τελειώσει, ο Σαξένα εξηγεί ότι το 10% αυτών των ενηλίκων θα έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία. Περίπου το ένα τρίτο των νέων μπορεί στην πραγματικότητα να έχει ένα πρόβλημα που είναι αρκετά σοβαρό, το οποίο θα επηρεάσει την μετέπειτα ζωή τους από την άποψη της απόδοσης στην εργασιακή και προσωπική ζωή.

Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας έχουν προβλέψει δύο πιθανά σενάρια για το πώς η πανδημία θα μπορούσε να επηρεάσει τη μελλοντική ψυχική υγεία των εφήβων. Το πρώτο είναι να βρεθούν αντιμέτωποι με πρωτοφανή επίπεδα κατάθλιψης. Μέσα στην πανδημία η κατάθλιψη και το άγχος έχει πλήξει ιδιαίτερα την ηλικιακή αυτή ομάδα. Απομονωμένοι, δίχως φίλους και την τόσο σημαντική για την εξέλιξή τους κοινωνική ζωή, νιώθουν όλο και πιο χαμένοι.

Οι μελέτες δείχνουν ότι όσο νωρίτερα κάποιος βιώσει το πρώτο επεισόδιο κατάθλιψης, τόσο πιθανότερο είναι η κατάθλιψη να επανέλθει αργότερα στη ζωή του. Υπάρχει, όμως, και ένα δεύτερο και πιο αισιόδοξο σενάριο. Αυτό αποτυπώνεται στη λαϊκή ρήση: «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό». Οι έφηβοι θα αποκτήσουν ανθεκτικότητα μέσω της εμπειρίας της πανδημίας.

Το αισιόδοξο σενάριο

Αν ισχύσει αυτό, τα μελλοντικά επίπεδα κατάθλιψης θα μειωθούν αισθητά. Εντέλει, το πιο από τα δύο σενάρια επικρατήσει έχει να κάνει και με την εν γένει μετά τον Covid-19 ζωή. Θα βγει η ανθρωπότητα σοφότερη μετά από τη δοκιμασία αυτή; Θα εκτιμήσει την συντροφικότητα και όσα είχε μέχρι πρότινος δεδομένα και τα οποία απείλησε να της στερήσει ο κορονοϊός;

Οι ειδικοί υπενθυμίζουν την προσαρμοστικότητα και την ανθεκτικότητα που πολλές φορές οπλίζει τους ανθρώπους μία σοβαρή κοινωνική κρίση. Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα ατομικά τραύματα (για παράδειγμα σεξουαλική κακοποίηση) είναι πολύ πιο βλαβερά στο ψυχικό επίπεδο από συλλογικά τραύματα, όπως οι φυσικές καταστροφές. Αυτό συμβαίνει τουλάχιστον εν μέρει, επειδή οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί προστατεύουν τους ανθρώπους από το άγχος. Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, οι άνθρωποι συχνά ενώνονται για να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον. Δημιουργούν έτσι μια αίσθηση κοινότητας.

Όπως και να έχει, η συντριπτική πλειονότητα των ειδικών προτείνουν να αλλάξει ριζικά μετά την πανδημία η δημόσια και θεσμική προσέγγιση έναντι της ψυχικής υγείας. Όπως, ακριβώς δημιουργήθηκαν νοσοκομεία και κλινικές για να θεραπεύσουν ασθένειες την ώρα που αυτές εκδηλώνονται, προτείνουν να δημιουργηθεί το ίδιο είδος υποδομής για την ψυχική υγεία.

Αυτό απαιτεί ευέλικτη χρηματοδότηση, ώστε οι διαχειριστές της ψυχικής υγείας να μπορούν να ξοδεύουν χρήματα εκτός από την ψυχοθεραπεία και τη φαρμακολογία. Όπως ακριβώς αντιμετωπίζεται ο καρκίνος: φάρμακα και ακτινοβολία. Στήριξη, φάρμακα και όχι περιορισμός των συμπτωμάτων, αλλά επιθετική πάταξη της κατάθλιψης, του άγχους και άλλων διαταραχών.