Τα θλιμμένα μάτια των παιδιών της μειονεξίας λόγω αναπηρίας

Είναι κάποιες φυσιογνωμίες που σημαδεύουν ανεξίτηλα τη ζωή σου μέσα στον χρόνο. Είναι κάποια μάτια πάντα θλιμμένα από τον πόνο, που δεν μπορεί να τον απαλύνει ούτε ο χρόνος. Είναι κάποια στόματα που τραυλίζουν την αγωνία τους, γιατί δεν μπορούν να αρθρώσουν ή να γράψουν τη λέξη που επιθυμούν να εκφράσουν. Τη σβήνουν και την ξαναγράφουν συλλαβιστά με νευρική βία στο μυαλό ή το γραπτό τους και ύστερα, πριν προλάβει αυτή να σχηματιστεί στη συνείδησή τους, την αφήνουν να βγει σκοντάφτοντας σαν μεθυσμένη.

Είναι κάποια παιδιά που αφήνουν το χέρι τους να σιγοτρέμει από ευτυχία μες στο δικό σου, γιατί κατέβηκες απ’ την έδρα μόνο γι’ αυτά. Έδειξες ενδιαφέρον κυρίως γι’ αυτά. Τα μίλησες τρυφερά και ενθαρρυντικά κάνοντάς τα να σκιρτήσουν από χαρά. Από χαρά και ευγνωμοσύνη. Είναι κάποια παιδιά που μοχθούν καθημερινά για την επιβίωσή τους και αγωνίζονται να αντικαταστήσουν το θαμπό και αδιόρατο μέλλον τους με ένα πιο ελπιδοφόρο. Είναι κάποια παιδιά που ψάχνουν να βρουν στο πρόσωπο του ‘δασκάλου’ τους τον ευσυνείδητο προστάτη και υποστηρικτή τους.

Είναι τα παιδιά της μειονεξίας λόγω αναπηρίας. Αναπηρίας νοητικής, αισθητηριακής ή κινητικής, ιάσιμης ή μη, που είτε ”συμβιώνει” με την αρτιμέλεια σε ”φυσικό” σχολικό περιβάλλον είτε εκπαιδεύεται σε ειδικό ανάλογα με τη βαρύτητα της μορφής της. Έτσι βλέπουμε να εντάσσονται στο μαθητικό δυναμικό των σχολείων και όσα παιδιά πάσχουν από χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα και διαταραχές ομιλίας-λόγου ή αντιμετωπίζουν ειδικές μαθησιακές δυσκολίες.

Στις τελευταίες εντάσσονται η δυσλεξία, η δυσαναγνωσία, η δυσορθογραφία, η δυσγραφία και η δυσαριθμησία, που δεν εμποδίζουν τα παιδιά να γίνουν αποδεκτά στα σχολεία και να συνεκπαιδεύονται με τα ”φυσιολογικά” παιδιά και εκείνα με υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), ελαφρά νοητική υστέρηση και διαχειρίσιμες ψυχικές και αναπτυξιακές διαταραχές οι οποίες παραπέμπουν σε αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας. Σε αυτισμό ικανό να ανταποκριθεί, σε κάποιο βαθμό, στις απαιτήσεις του δημόσιου σχολείου.

Ανάμεσα στα παιδιά με μειονεξία λόγω αναπηρίας ξεχωρίζουν για την ιδιαιτερότητά τους αυτά που αντιμετωπίζουν γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες οι οποίες οφείλονται σε γονεϊκή παραμέληση, εγκατάλειψη ή ενδοοικογενειακή βία. Αιτίες ικανές να τα οδηγήσουν σε παραβατική συμπεριφορά, αν δεν σταθεί αρωγός κοντά τους ο “δάσκαλος”, για να τα στηρίξει έχοντας κερδίσει προηγουμένως την εμπιστοσύνη τους.

Μία ράμπα για τη ζωή

«Στο σπίτι με αντιμετωπίζουν όλοι σαν άρρωστο», φτάνει στ’ αυτιά μου εξομολογητική η φωνή παλιού μαθητή μου με κινητικά προβλήματα, ο οποίος υπέφερε από υπερπροστασία. «Η μητέρα μου λέει ότι της κρύβω κάτι που αρνούμαι να της το πω και γι’ αυτό είμαι συνοφρυωμένος. Η αδελφή μου με φιλάει και με χαϊδεύει ξεκάρφωτα, σαν να είμαι ο ‘Άτλας’, το σκυλάκι της. Και ο πατέρας νομίζει πως με κούρασαν τα μαθήματα και γι’ αυτό είμαι στεναχωρημένος…».

-«Ενώ, στην πραγματικότητα, τι είναι αυτό που σε κάνει να μελαγχολείς και να είσαι στεναχωρημένος;», τον ρώτησα απαλά κοιτώντας τον ενθαρρυντικά.

-«Μου κάνει πολύ κακό, κυρία, να νιώθω το βλέμμα των συμμαθητών μου στυλωμένο επάνω μου χαμογελαστά, όταν τροχοδρομώ το αμαξίδιο στο σχολείο με δυσκολία, γιατί δεν έχουμε ράμπα…», ομολόγησε αφοπλιστικά.

-«Γι’ αυτό το τελευταίο θα επιληφθώ άμεσα και πιεστικά», βιάστηκα να τον καθησυχάσω καταπίνοντας την αγανάκτησή μου για τους υπαίτιους και πρόσθεσα: «Όσο για το πρώτο, θα δω πώς θα το αντιμετωπίσω…».

Απέφυγα να του ζητήσω τα ονόματα των συμμαθητών του που τον περιγελούσαν, για να μην τον φέρω σε δύσκολη θέση. Αλλά μέσα μου έβραζα από θυμό. Τα παιδιά είναι αδιάκριτα και μπορεί να γίνουν πολύ σκληρά, σκεφτόμουν και γύρισα να φύγω ταραγμένη δίνοντάς του την υπόσχεση ότι θα έκανα ό,τι περνούσε απ’ το χέρι μου, για να αλλάξουν πολλά…

Πέρασε καιρός από τότε. Η ράμπα φτιάχτηκε και ο σωματικός πόνος που ένιωθε ο μαθητής μου απ’ την προσπάθεια μετακίνησής του έπαψε να υπάρχει. Ωστόσο η συμπεριφορά των συμμαθητών του απέναντί του ελάχιστα άλλαξε, παρά τις προσπάθειές μου να τους ευαισθητοποιήσω. Έτσι δεν είχα την ευτυχία να δω ασυννέφιαστα τα μάτια του, φωτισμένα και με εξαφανισμένο τον φόβο.

Ο ρόλος της οικογένειας

«Η αγωγή ξεκινάει απ’ το σπίτι, χώνεψέ το», έλεγε η μητέρα μου για να με παρηγορήσει.
Μόνο που εγώ δεν παρηγοριόμουν με τίποτα και έριχνα την ευθύνη για την αποτυχία στον εαυτό μου, όσο έβλεπα το σύννεφο λύπης να σκιάζει το πρόσωπο του ευαίσθητου μαθητή μου.

Μέχρι το τέλος της χρονιάς δεν υπήρξε αισθητή αλλαγή στο θέμα αυτό. Στην καινούργια, εντωμεταξύ, άλλαξα σχολείο και έχασα κάθε επαφή μαζί του, μέχρι που συνέβη ένα ατυχές γεγονός λίγα χρόνια αργότερα… Αφορούσε την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων την οποία επιφύλαξε για τα άτομα με ειδικές ανάγκες ένας διαγωνισμός του ΑΣΕΠ (Φεβρουάριος 2000). Η άνιση αντιμετώπισής τους στον εν λόγω διαγωνισμό έγινε αφορμή για να ‘ρθει να με βρει -ως υποψήφιος που δεν ευδόκησε να διαγωνιστεί- ο παλιός μαθητής μου…

Ένας σύγχρονος ”Καιάδας” είχε ανοιχτεί τότε για τα άτομα με σωματικά ή άλλα χρόνια προβλήματα. Κι ο λόγος ήταν ότι ”δεν είχαν φυσική καταλληλότητα για την εκτέλεση των καθηκόντων τους”, όπως έλεγε η ρατσιστική ανακοίνωση του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού. Ανακοίνωση η οποία στερούσε τη δυνατότητα συμμετοχής πρόσληψης στο 8% των ανάπηρων υποψήφιων χωρίς διαγωνισμό και στο 3% με διαγωνισμό για τις θέσεις που είχαν προκηρυχθεί, όπως προβλέπει ο Νόμος 2643.

Οι προσπάθειες για ισονομία

Η προσφυγή της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (μεταξύ των οποίων και ο παλιός μαθητής μου) ήταν αναμενόμενη, καθώς ο Δημόσιος Οργανισμός είχε προσβάλει την αξιοπρέπειά τους κάνοντας δυσμενή ρατσιστική διάκριση η οποία παρέπεμπε σε ανάλογες αποφάσεις των δεκαετιών του ’50-60. Οι συνταγματικές αρχές περί σεβασμού και αξίας του ανθρώπου, ανάπτυξης της προσωπικότητας, ισονομίας και ισοπολιτείας του παραβιάζονταν, δυστυχώς, και στην αυγή του 21ου αιώνα, αν και απ’ το 1981 και εντεύθεν (Διεθνές Έτος των Μειονεκτικών Ατόμων) άρχισε να μπαίνει το νερό στο αυλάκι στο θέμα αυτό.

Η ενσωμάτωση των νέων ατόμων με μειονεκτήματα στο κανονικό εκπαιδευτικό σύστημα προχωρούσε γοργά με την υποστήριξη της κοινής γνώμης και αποτελεί έκτοτε προτεραιότητα για τα εθνικά εκπαιδευτικά προγράμματα στην Ελλάδα, όπως και στο εξωτερικό. Η αναμφισβήτητη αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφοράς απέναντι στα μειονεκτικά άτομα βοήθησε ασφαλώς την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία. Ενσωμάτωση που στηρίζεται στις αρχές της ισότητας και των ίσων ευκαιριών για εκπαίδευση και πλήρη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και την εθνική ανάπτυξη της χώρας μας.

Ωστόσο, δεν έπαψαν να υπάρχουν εξαιρέσεις και δείγματα οπισθοδρόμησης τα οποία περιορίζουν ή εμποδίζουν την εφαρμογή των νομοθετημάτων που στοχεύουν στην ενσωμάτωση των ευάλωτων αυτών συνανθρώπων μας στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό περιβάλλον. Δεν έπαψαν να υπάρχουν παραφωνίες, προσκόμματα (κοινωνικά, πολιτιστικά, υλικά) σε κάθε προσπάθεια άρσης του κοινωνικού αποκλεισμού των ατόμων με ειδικές ανάγκες, τα οποία υφίστανται ακόμα αδικίες λόγω της διαιώνισης των στερεοτύπων σε βάρος τους.

Να σπάσουν τα τελευταία στεγανά

Απόδειξη αυτού ήταν η ρατσιστική απόφαση του ΑΣΕΠ για τους ΑμΕΑ υποψήφιους του διαγωνισμού Τραπεζών το 2000, όπως προείπα, που είχε σαν αποτέλεσμα την παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, όπως η ισονομία και η ισοπολιτεία. Τέτοιες αποφάσεις όμως βάλλουν ευθέως στην καρδιά της δημοκρατίας, που είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα καθολικά, αδιαίρετα και αναπαλλοτρίωτα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία αποτελούν βασικό στοιχείο της δημοκρατικής έννομης τάξης. Ως εκ τούτου ακυρώνεται η δημοκρατία, όταν η Πολιτεία επιτρέπει να δοκιμάζονται με τον πιο σκληρό και άδικο τρόπο τα ατομικά δικαιώματα στο πρόσωπο των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Όταν δεν τηρούνται οι νόμοι προστασίας τους.

Γι’ αυτό πρέπει να σπάσουν εδώ και τώρα τα εναπομείναντα στεγανά των διαφόρων Ιδρυμάτων και Οργανισμών, ώστε να κάνουν ευκολότερη τη ζωή και εκπαίδευση των ΑμΕΑ στην Ελλάδα. Εκπαίδευση που αναβαθμίζεται με τη στήριξη διεπιστημονικών εκπαιδευτικών ομάδων, τις οποίες υπέδειξε η UNESCO διακρατικά απ’ το ’81 ακόμα. Πρόταση που κατέληξε το 1994 στη Διακήρυξη της Σαλαμάνκα (Ισπανία) για την εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία.

---

ΑΦΙΕΡΩΣΗ: Στα παιδιά με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, που βρίσκονται στο έλεος του ”bullying” μέσα και έξω από το σχολείο.