Ταξίδια: Από την πυξίδα στα τσάρτερ

Στην ουσία, από τα αρχαία χρόνια και μέχρι την ανακάλυψη της πυξίδας τα ταξίδια γίνονταν περίπου με τον ίδιο τρόπο. Η πυξίδα έφερε τις ανακαλύψεις των νέων κόσμων, καθώς επέτρεψε στους εξερευνητές να ανοιχτούν πέρα από τις καιρικές συνθήκες προς το άγνωστο. Οι μεγάλες αυτές αλλαγές στο ταξίδι, οι ανακαλύψεις, η παράκαμψη του “δρόμου του μεταξιού”, οι νέοι ήπειροι προκάλεσαν τεράστιες πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις.

Οι ανακαλύψεις σηματοδοτούν το τέλος του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης. Η δεύτερη μεγάλη επανάσταση στο ταξίδι συντελείται τον 19ο αιώνα με το ατμόπλοιο και το τρένο και η τρίτη, με την είσοδο στον 20ο αιώνα, με το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο. Οι δυνατότητες που έδωσαν τα νέα μέσα μεταφοράς έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην εκμετάλλευση των νέων χωρών και στην εδραίωση της αποικιοκρατίας.

Στη δεκαετία του 1960 συνέβη, ωστόσο, μια μεγάλη αλλαγή στη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο: από τη μια, η οικονομική ανάπτυξη και η αλματώδης πρόοδος στις μεταφορές έδωσε τη δυνατότητα σε όλο και περισσότερους ανθρώπους να ταξιδέψουν μακριά απ’ τον τόπο τους και το ταξίδι, που ήταν κάποτε προνόμιο των λίγων, μεταλλάχτηκε σε τουρισμό και σε sight-seeing προσιτό σχεδόν στους πάντες. Από την άλλη, η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, τα περιοδικά και η εκπαίδευση έφεραν εικόνες και πληροφορίες απ’ όλο τον κόσμο μέσα σε κάθε ανθρώπου το σπίτι.

Η διάθεση και η ανάγκη για απόδραση δεν έλειψε βέβαια ποτέ. Ο Μισέλ Ουελμπέκ γράφει σχετικά: «Με το που βρίσκουν λίγες μέρες ελεύθερες, οι κάτοικοι της δυτικής Ευρώπης βιάζονται να βρεθούν στην άλλη άκρη του κόσμου, διασχίζουν αεροπορικώς τον μισό πλανήτη και συμπεριφέρονται σαν δραπέτες». Δημιουργήθηκε, όμως, η εντύπωση πως, αφού όλα είναι ήδη γνωστά, λίγα πράγματα έχει πια να προσφέρει η ταξιδιωτική λογοτεχνία στον σημερινό αναγνώστη.

Οι μεγάλες αλλαγές που επέφερε η παγκοσμιοποίηση μετά την πτώση του Τείχους στην διεθνή οικονομία, στην φιλελευθεροποίηση του εμπορίου και το άνοιγμα των αγορών, αλλά και των “απαγορευμένων” χωρών, προκάλεσαν ένα νέο παγκόσμιο τσουνάμι ταξιδιωτών, στελέχη επιχειρήσεων, businessmen, τραπεζίτες, χρηματιστές, ποδοσφαιριστές, φίλαθλοι, καλλιτέχνες, φοιτητές, δημοσιογράφοι, επιστήμονες, τουρίστες ταξιδεύουν ακατάπαυστα. Κινέζοι, Ινδοί, Κορεάτες τουρίστες υποκαθιστούν τους δυτικούς που τους είχε τσακίσει η χρηματο-οικονομική κρίση του 2008.

Κοινωνίες σε κίνηση

Υπολογίζεται ότι προ κορονοϊού καθημερινά τρία και πλέον εκατομμύρια άνθρωποι επιβιβάζονταν πάνω σε ένα αεροπλάνο για να πάνε σ΄ ένα κοντινό ή μακρινό προορισμό. Δηλαδή, 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι μετακινούνται με αεροπλάνο το χρόνο. Μόνο στις ΗΠΑ υπολογίζονταν 700 εκατομμύρια επιβάτες τον χρόνο (εσωτερικού και εξωτερικού). Η πανδημία και τα lockdown αποδείχτηκαν πως προσωρινά ανέκοψαν την τάση του κόσμου να ταξιδεύει, αφού τα τουριστικά ρεύματα επέστρεψαν στην μετά lockdown εποχή. Ενδεχομένως κάποιοι να έχουν δει την ταινία με τον Τζορτζ Κλούνι “Up in the air” που υποδύεται ένα στέλεχος επιχειρήσεων, το οποίο δεν έχει διαμέρισμα γιατί ταξιδεύει συνεχώς.

Οι χώρες και οι πόλεις ανταγωνίζονται σκληρά για να κερδίσουν την προτίμηση των ταξιδιωτών, για business, για ψυχαγωγία, για τουρισμό, για κουζίνα, για night life. Το Λονδίνο κοιμίζει έστω και για μια βραδιά 27 εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο. Η τουριστική βιομηχανία και οι μεταφορές αλλάζουν εξελίσσονται και παρέχουν υπηρεσίες όλο και πιο φθηνές για τους πολλούς. Όλη αυτή η κίνηση δημιουργεί τζίρους δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στις ΗΠΑ είναι της τάξεως των 300 δισεκατομμυρίων το χρόνο και 100 εκατομμύρια θέσεις εργασίας συνδέονται με δουλειές που σχετίζονται με το ταξίδι.

Σήμερα, λοιπόν, το ταξίδι είναι φθηνό. Ακόμη και πιο απρόσιτος προορισμός, αν είναι όνειρο ζωής, είναι εφικτός για όλο και περισσότερους ανθρώπους. Ζούμε στην εποχή του μαζικού τουρισμού και του all inclusive με τουρίστες που κάνουν διακοπές σε κλειστά συστήματα, με αποτέλεσμα να τους διαφεύγει η χώρα που επισκέπτονται. Ή επιτελούν μικρές αποδράσεις (long weekends) σε μια προσπάθεια να αποφορτιστούν από την ένταση της πόλης.

Το ταξίδι για τον ταξιδευτή

Υπάρχει και μια άλλη διάσταση του σύγχρονου τουρισμού. Η αρνητική οικολογική επίπτωση του τουρισμού είναι ανησυχητική. Όπως άλλωστε και η αρνητική επίδρασή του πάνω σε παραδοσιακές κοινωνίες. Η διαφθορά, η πορνεία, η πορνεία των ανηλίκων, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ αποσαθρώνουν παραδοσιακές κοινωνίες που ακόμη λίγες δεκαετίες πριν είχαν διατηρήσει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, που κατέλυσε η “επιδρομή” των τουριστών (Αλάσκα, Αφρική, Ειρηνικός, Ινδονησία, Φιλιππίνες κ.ά.).

Το ταξίδι για τον ταξιδευτή είναι κάτι πιο περίπλοκο από τις διακοπές και την αναψυχή. Είναι αναζήτηση και ανακάλυψη. Το ταξίδι είναι με τα πόδια, με άλογο, με μοτοσικλέτα, με αεροπλάνο, με αυτοκίνητο, με τρένο, με καράβι, με βάρκα, με οτιδήποτε και οπουδήποτε. Είναι ανακάλυψη των τόπων, των ανθρώπων, των πόλεων, της φύσης, των καταστάσεων, των ορίων, του εαυτού του.

Στο ταξίδι ανακαλύπτεις φυλές, γλώσσες, ήθη, έθιμα, μουσικές, κουζίνες. Το ταξίδι είναι πληροφορία, είναι ιστορία, είναι γεωγραφία, είναι ο καιρός, είναι οργάνωση, είναι λαογραφία, είναι ζώα, βουνά, ποτάμια, θάλασσες, μουσεία. Είναι βίωμα, είναι νοσταλγία, είναι ταξίδι προς τους τόπους της φαντασίας. Το ταξίδι είναι τα πάντα, είναι η ίδια η ζωή στην πιο ζωηρή και περιπετειώδη έκφανσή της.