Τέμπη: Βήμα-βήμα το σκάνδαλο της συγκάλυψης

Αφενός, το δυστύχημα στα Τέμπη εξαέρωσε κάθε κυβερνητική αξιοπιστία περί ασφαλών σιδηροδρόμων, όπως ομολογήθηκε εμμέσως και από την παραίτηση Καραμανλή – είχε άλλωστε την ατυχία να ισχυρισθεί ότι «διασφάλιζε την ασφάλεια» των σιδηροδρόμων, μόλις οκτώ μέρες πριν την τραγωδία.

Ο κατοπινός χείμαρρος αποκαλύψεων κακοδιαχείρισης άρχισε να δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό του δυστυχήματος ως «εγκλήματος» και οδήγησε την κα Καρυστιανού και άλλους συγγενείς να εισηγηθούν να υπερισχύσει το ενωσιακό δίκαιο επί του άρθρου 86 του Συντάγματος περί Ευθύνης Υπουργών, καθώς και να αλλάξει ο σχετικός νόμος. Το σχετικό ψήφισμα που είχε ξεκινήσει η ίδια στις 23/3/2023, είχε συγκεντρώσει ένα συγκλονιστικό 1,3 εκ. υπογραφών, σε λιγότερο από ένα έτος.

Ομολογώ ότι ήμουν αρκετά σκεπτικός όταν άκουσα τις σχετικές εισηγήσεις, παρά την αγαθή τους πρόθεση. Δύο χρόνια πριν το δυστύχημα, η τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας κα Σακελλαροπούλου, είχε την ατυχή έμπνευση να δημοσιεύσει άρθρο-μανιφέστο στην ΕφΣυν περί «κράτους δικαίου», «τυραννίας της πλειοψηφίας» και «ορίων στη λαϊκή κυριαρχία και την κρατική εξουσία». Το άρθρο είχα σχολιάσει, θεωρώντας ότι παρέπεμπε επικίνδυνα σε «δικαστικό ακτιβισμό», ή σε «κράτος των δικαστών» – όπως μετέφρασε ο Νικόλαος Ανδρουλάκης το «gouvernement des juges».

Πράγματι, μια ανεπιθύμητη συνέπεια μιας τέτοιας πρωτοβουλίας θα μπορούσε να είναι η δίωξη πολιτικών, όχι για πραγματικά εγκλήματα, αλλά για πολιτικές που ψήφισε ο λαός στην κάλπη, και στις οποίες ο δικαστικός κόσμος ήταν ιδεολογικά αντίθετος. Παρέπεμπα στον Ματέο Σαλβίνι, ο οποίος το 2019, ως υπουργός Εσωτερικών, είχε προσπαθήσει να αποτρέψει την αποβίβαση λαθρομεταναστών σε ιταλικό έδαφος και διώχθηκε για… παράνομη κράτηση. Αναφερόμενος στην τουρκική υβριδική επίθεση του 2020 ρωτούσα: «Φανταζόμαστε άραγε την Εισαγγελέα Ορεστιάδας να ανοίγει έρευνα εναντίου του υπουργού Άμυνας για… παρακώλυση κυκλοφορίας κατά την απόκρουση της εισβολής στον Έβρο;»

Αν μπορεί να εργαλειοποιηθεί ένας νομικά ανύπαρκτος όρος, όπως το “pushback” για να ποινικοποιήσει την προστασία του εθνικού συμφέροντος, δεν τολμούσα φανταστώ τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει μια τέτοια πρωτοβουλία, όπως της κας Καρυστιανού.

Τέμπη: Το “μετά” της τραγωδίας

Συν τω χρόνω όμως άρχισαν να αναδεικνύονται και τα κενά στην εγκληματολογική και ιατροδικαστική διερεύνηση του δυστυχήματος. Δηλαδή στο μετά της τραγωδίας:

1. Εντός τριών ημερών, 300 κ.μ. χώματος διατάχθηκε να εκχερσωθούν (“ξεμπάζωμα”). Αφύλακτα και εκτεθειμένα στα στοιχεία της φύσης, βρέθηκαν στην θέση “Πηγάδια”, έναν χρόνο αργότερα από τους συγγενείς, οι οποίοι μέσα στο πένθος τους τελούσαν και χρέη ντετέκτιβ.
2. Στις 6 Μαρτίου, ήταν ήδη προχωρημένες οι εργασίες τσιμεντώματος (“μπάζωμα”) ενώ μέχρι πρότινος ο χώρος περιστοιχιζόταν από δένδρα. Δεν επρόκειτο περί αποκατάστασης.
3. Σχεδόν αμέσως τα βαγόνια μεταφέρθηκαν στο Κουλούρι όπου έμειναν επίσης εκτεθειμένα στα φυσικά στοιχεία για δύο χρόνια προτού αποφασίσει να τα εξετάσει ο ανακριτής.
4. Η απομάκρυνση χωμάτων και βαγονιών έγινε τόσο βιαστικά, που αυτά περιείχαν ακόμα ανθρώπινα μέλη, όπως διαπιστώθηκε έξι μήνες μετά στα βαγόνια και 14 μήνες μετά στα χώματα.
5. Εντός 40 ημερών διατάχθηκε να καταστραφούν τα φιαλίδια με βιολογικό υλικό των 57 θυμάτων.
6. Με μοναδική ίσως εξαίρεση τεσσάρων μη κατονομαζόμενων μαρτύρων (τριών ενστόλων), οι επιζήσαντες στην πλειοψηφία τους κλήθηκαν να καταθέσουν στον ανακριτή μόνον μετά από δύο χρόνια.
7. Τα ελάχιστα βίντεο που διασώθηκαν από την φόρτωση και διαδρομή της εμπορικής αμαξοστοιχίας 63503, έμειναν αρχικώς εξαφανισμένα και όταν βρέθηκαν ήταν λειψά:
   1. Αρχικώς ο ΟΣΕ παρέδωσε στην ΕΛΑΣ μόνον τα βίντεο της επιβατικής Inter City 62 και όχι της εμπορικής.
   2. Τον Νοέμβριο του 2024, μετά από 21 μήνες, ο ανακριτής Μπακαΐμης διέταξε την κατάσχεση των 15 (επανεγγράψιμων) σκληρών δίσκων. Στο διάστημα αυτό το μεγαλύτερο μέρος του υλικού είχε διαγραφεί. 
   3. Στις 8/2/2025, σχεδόν δύο χρόνια μετά το δυστύχημα, εμφανίσθηκε το μοναδικό βίντεο της εμπορικής αμαξοστοιχίας, το οποίο μέχρι τότε βρισκόταν σε… κάδο απορριμμάτων υπολογιστή. Τα μεταδεδομένα του αρχείου έδειχναν “8/2/2025”, ρίχνοντας αμφιβολίες στην γνησιότητά του μοναδικού αυτού βίντεο.
8. Το ηχητικό υλικό από το καταγραφικό της Λάρισας κατασχέθηκε από τον ανακριτή μόνον τον Νοέμβριο του 2024, 21 μήνες μετά, κατόπιν πίεσης της οικογένειας του μηχανοδηγού και με σκοπό να διερευνηθεί η 11λεπτη σιωπή ακριβώς πριν την σύγκρουση.
9. Οι οικογένειες καταγγέλλουν ότι λείπουν περίπου 680 χιλιάδες ηχητικά αρχεία από την δικογραφία.

Ανικανότητα;

Κανένα από τα παραπάνω σημεία δεν γνωρίζω να αμφισβητείται. Επιπλέον, δεν προβαίνω σε καμία ερμηνεία όσου υλικού κατάφερε τελικώς να δημοσιευθεί. Αναδεικνύω μόνον την διαδικασία συλλογής του. Η προκύπτουσα τάση είναι σπουδή στην απόρριψη, κωλυσιεργία στην αναζήτηση.

Το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ αναφέρει ότι «δεν υπήρχαν καταγραφές ιχνών, αποδεικτικών στοιχείων ή στοιχείων αναγνώρισης από τον τόπο του ατυχήματος […] Ο τόπος του ατυχήματος δεν αντιμετωπίστηκε ως να περιείχε πολύτιμα αποδεικτικά στοιχεία, δεν συλλέχθηκαν δείγματα […] Τα αίτια της πυρόσφαιρας και της πυρκαγιάς δεν διερευνήθηκαν μέχρι την 29 Μαρτίου…» (παρ. 4.6.1) και αυτό έγινε «μόνο μετά από πιέσεις των οικογενειών των θυμάτων (π.χ. η δειγματοληψία και η χημική ανάλυση έγιναν 29 ημέρες μετά το δυστύχημα)» (παρ. 2.3). Για να καταλήξει: «Αιτία όλων αυτών είναι η γενική έλλειψη γνώσης σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής της διερεύνησης ενός τόσο σοβαρού σιδηροδρομικού ατυχήματος» (παρ. 4.6.1).

Στο σημείο αυτό έχω τις ενστάσεις μου. Αν ο κρατικός μηχανισμός ήταν απλώς ανίκανος και έκανε τα πάντα στην τύχη, περίπου οι μισές διαδικασίες θα είχαν διαφυλάξει τα ιατροδικαστικά και εγκληματολογικά στοιχεία… κατά τύχη. Όμως όλες, όλες, τα κατέστρεφαν με συστηματικότητα. Στατιστικώς, μια τέτοια κανονικότητα δεν ερμηνεύεται με τυχαιότητα, αλλά με αιτιότητα.

Η φράση: «δεν βρήκαμε στοιχεία που να υποδεικνύουν» το τάδε έχει δύο τρόπους να είναι αληθής. Ή πραγματικά να μην υπάρχουν τέτοια στοιχεία, ή να υπάρχουν, αλλά να μην να αναζητήσουμε. Τότε προφανώς και δεν θα τα βρούμε. Τυπικώς δεν ψευδόμαστε, αλλά δεν λέμε και την αλήθεια.

Αντιθέτως, η ταχύτατη έλευση πολιτικών προσώπων στον χώρο του δυστυχήματος έδειξε μια εμμονή με «την επόμενη μέρα». Η Πρόεδρος Σακελλαροπούλου βρέθηκε επί τόπου εντός ολίγων ωρών για ρίψη λουλουδιών, σηματοδοτώντας το πέρασμα από την διερεύνηση στο πένθος, κυριολεκτικώς όσο ακόμα οι διασώστες δούλευαν. Ο δε υφυπουργός Παρά τω Πρωθυπουργώ Χρήστος Τριαντόπουλος, σε συνέντευξη της 7/3/2023 στον Σκάι τόνιζε την σημασία που έδινε στο «να προχωρήσει η διαδικασία συλλογής και αποκατάστασης». Η διαφύλαξη του χώρου απασχολούσε κανέναν;

Αν η καχυποψία για τα αίτια της πυρκαγιάς θεριεύει είναι από την έλλειψη στοιχείων, τα οποία με συστηματικότητα ο κρατικός μηχανισμός κατέστρεψε ή άφησε να καταστραφούν. Αν η κυβέρνηση ένιωθε αθώα πάσης κατηγορίας και ήθελε να καθαρίσει την θέση της, έστω και στο “και πέντε”, θα είχε εκχωρήσει στους συγγενείς των θυμάτων το δικαίωμα εκταφής των σωρών για κάθε ιατροδικαστική εξέταση και όχι μόνον για ταυτοποίηση. Χωρίς να χρειαστεί η απεργία πείνας ενός χαροκαμμένου πατέρα…

Μπορεί η Δικαιοσύνη;

Πράγμα που μας επαναφέρει στην ανεξαρτησία της ελληνικής Δικαιοσύνης και στον κίνδυνο του «κράτους των δικαστών», και δει Ευρωπαίων. Αν και ένας τέτοιος κίνδυνος είναι θεωρητικά υπαρκτός, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και έναν άλλο, εκείνον της εκτελεστικής ασυδοσίας. Πράγματι, όπως σημείωνα το 2021, το πρωθυπουργοκεντρικό μοντέλο της ελληνικής διακυβέρνησης, ιδίως του «επιτελικού κράτους», δεν προσφέρει μεγάλα περιθώρια δικαστικού ακτιβισμού σε Έλληνες δικαστές.

Τα ευρωπαϊκά και διεθνή δικαστήρια είναι μια άλλη υπόθεση, όπως αναδεικνύει ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας στο ξεσκέπασμα του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ και οι τριγμοί από την έλευση Κοβέσι. Είναι λοιπόν το δίλημμα με τι σάλτσα θα φαγωθούμε; Κράτος δικαστών ή επιτελικό κράτος;

Αν κάτι κατάφερε η κυβερνητική διαχείριση αυτής της υπόθεσης, είναι να θρυμματίσει ό,τι βεβαιότητα είχα γύρω από το συγκεκριμένο δίλημμα. Μήπως πράγματι χρειαζόμαστε έξωθεν δικαστική παρέμβαση για την προστασία των Ελλήνων πολιτών, έστω κι αν αυτό ανοίγει άλλες κερκόπορτες;

Οι συγγενείς των θυμάτων ίσως έχουν χάσει κάθε εμπιστοσύνη στην ανεξαρτησία της ελληνικής Δικαιοσύνης και με όσα απαρίθμησα, δεν τους αδικώ. Μπορεί η ελληνική Δικαιοσύνη να κερδίσει αυτήν την χαμένη εμπιστοσύνη, έστω και την τελευταία στιγμή;