Τι είναι το trauma porn και τα likes της φρίκης

Η τάση τρομολαγνείας κυριαρχεί στα λεγόμενα κοινωνικά δίκτυα εδώ και χρόνια, όπως εξάλλου και στα κλασικά μέσα ενημέρωσης, επειδή «η βία πουλάει» καθώς στοχεύει στο αίσθημα ανασφάλειας του μέσου αναγνώστη ή τηλεθεατή. Επίσης χρησιμοποιείται και για τον αποπροσανατολισμό του. Όμως η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης ή ΑΙ για την παραγωγή βίντεο απεχθούς περιεχομένου με ήρωα νεκρό παιδί και στόχο την συγκέντρωση likes (άρα και χρημάτων) έχει μεταφέρει το θέμα πλέον σε άλλη πίστα.

Το ζήτημα ανακινήθηκε από τους γονείς ενός αγοριού που έγινε “πρωταγωνιστής” σε ένα τέτοιο βίντεο -σε ένα trauma porn- και εμφανίζεται να εξιστορεί το ίδιο πώς το βασάνισαν όταν ήταν 2 ετών και με τι τρόπο το σκότωσαν στο Λίβερπουλ οι δύο 10χρονοι απαγωγείς του σε ένα φονικό που είχε συγκλονίσει την κοινή γνώμη το 1993.

Το trauma porn ή misery porn, το grief porn και τα ποικίλα υποσύνολα μπορούν να ενταχθούν στην γνωστή από παλιά τρομολαγνεία στην Ελλάδα, αν και επικεντρώνονται σε διαφορετικό στόχο το καθένα. Η τραυματολαγνεία ως όρος είναι αδόκιμος, όπως και η πενθολαγνεία, αλλά πρόκειται για παραγωγή άρθρων, αφιερωμάτων, ειδήσεων ή βίντεο που επιδιώκουν να θέλξουν με “όπλο” την εκμετάλλευση ενός βίαιου θέματος ή ενός θανάτου.

Με κίνητρο το κέρδος (τηλεθέαση, επισκεψιμότητα ή αναγνωσιμότητα και likes ή προβολές βίντεο) ακόμα και ο παραδοσιακός Τύπος προέβαλε πάντα ειδήσεις με βία, επειδή “αυτές ενδιαφέρουν”. Ουσιαστικά, με άλλοθι την προβολή του κινδύνου “για να είναι σε εγρήγορση ο κόσμος”, το μέσο ενημέρωσης ή η πλατφόρμα ή ο ιδιώτης επικεντρωνόταν στον αβάσταχτο πόνο των άλλων, για να θέλξει κοινό. Εν προκειμένω, χρησιμοποιήθηκε ένα νεκρό αγόρι που δολοφονήθηκε βασανιστικά.

Πρέπει πάντως εξαρχής να τονίσουμε ότι αυτά τα δεκάδες χιλιάδες likes που “επιβραβεύουν” βίντεο αναπαράστασης όπως της δολοφονίας του αγοριού, αντιπροσωπεύουν στην ουσία ως ποσοστό “φανς” μικρότερο και από το ένα άτομο τοις χιλίοις. Κάποιοι μάλιστα κάνουν και like επειδή θεωρούν ότι “στηρίζουν” το κίνημα κατά της παιδοφιλίας! Δεν υποδηλώνουν όλα αυτά τα likes ότι έχουμε κάποια μαζική στροφή στην “λαγνεία τραυματικών γεγονότων”.

Όσον αφορά τους πραγματικούς “φανς” του είδους, παλιά ο «τρελός του χωριού» καθόταν στη γωνιά του απομονωμένος και ελεγχόμενος, ενώ τώρα βρίσκει ομοίους του σε όλο τον πλανήτη και νομίζει πως φτιάχνει κόμμα. Δημιουργείται παράλληλα και η πλασματική εικόνα ότι “πήξαμε στους προβληματικούς”. Οι αρρωστημένοι άνθρωποι παραμένουν λίγοι, όμως φαίνονται πολλοί επειδή τους διευκολύνει το διαδίκτυο αλλά και επειδή είναι εκ φύσεως οι περισσότεροι πολύ πιο φασαριόζοι από τον μέσο άνθρωπο.

Παράλληλα όμως, αν και οι φυσιολογικοί άνθρωποι σπάνια κάνουν like σε τέτοια βίντεο, εντούτοις και αυτοί νιώθουν την ανάγκη να τα παρακολουθήσουν. ‘Ενας λόγος όπως εκτιμούν οι ψυχίατροι είναι η ανθρώπινη περιέργεια, ένας άλλος η ανάγκη να ξέρουμε τι είναι ικανό να κάνει το είδος μας, για να παίρνουμε τα μέτρα μας. Επίσης θεωρείται ότι επειδή παρακολουθώντας κάτι τέτοιο νιώθουμε συμπόνοια, αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτεροι άνθρωποι -ως ικανοί να συμπονέσουμε. Τέλος, όσο σκληρό κι αν είναι, βλέποντας ο άνθρωπος πόσο υπέφερε ένα άλλο πλάσμα, παρηγορείται για τα δικά του σοβαρά προβλήματα.

Πολλά βίντεο

Εν προκειμένω η ιστορία με το trauma porn και την άντληση ικανοποίησης από τον πόνο των ανθρώπων, ανακινήθηκε από ένα βίντεο που αναπαράχθηκε σε πολλές γλώσσεες και όπου το αγοράκι “ζωντανεύει” με την τεχνητή νοημοσύνη και μιλάει, περιγράφει πώς το χτύπησαν και πώς το βασάνισαν. Ένα από αυτά έδειχνε και το παιδί στις ράγες του τρένου όπου το έριξαν οι δράστες. Ουσιαστικά δεν πρόκειται μόνον για ένα βίντεο που νεκρανασταίνει με την τεχνητή νοημοσύνη το θύμα και το βάζει να μιλάει για μια ιδιαζόντως ειδεχθή δολοφονία -την δική του. Είναι δυστυχώς πολλά. Υπάρχουν βίντεο και για άλλα παιδάκια που έχουν απαχθεί και που αγνοείται η τύχη τους ή που έχουν βρεθεί δολοφονημένα.

Αν και δυστυχώς οι νεκροί δεν μπορούν να αντιδράσουν, τίθεται όχι μόνον ηθικό, αλλά και νομικό θέμα. Το να δημιουργεί κάποιος ένα ομοίωμα ή αβατάρ που μιλάει “εκπροσωπώντας” τον νεκρό απέχει νομικά και ηθικά παρασάγγες από το να γυρίσεις ένα ντοκιμαντέρ με ήρωα έναν ηθοποιό που μοιάζει έστω και σαν σωσίας στη συγκεκριμένη προσωπικότητα.

Οι δύο δράστες

Όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά, υπενθυμίζεται ότι  οι 10χρονοι  Ρόμπιν Τόμσον και Τζον Βέναμπλς, παιδιά ιδιαίτερα προβληματικών οικογενειών και οι ίδιοι, προσπάθησαν να απαγάγουν ένα κοριτσάκι από εμπορικό κέντρο στο Λίβερπουλ. Τους αντελήφθη η μητέρα και έφυγαν. Όταν η μητέρα του άτυχου Τζέιμς Μπάλτζερ άφησε το χεράκι του για να πληρώσει τον κρεοπώλη στο ταμείο, τον άρπαξαν αμέσως. Στη συνέχεια αυτός άρχισε να κλαίει και να τραβιέται, αλλά οι 10χρονοι δικαιολογούνταν στους περαστικούς ότι είναι ο μικρός τους αδελφός που δεν ήθελε να γυρίσει στο σπίτι, ενώ σε άλλους έλεγαν ότι «χάθηκε και τον πάνε στο αστυνομικό τμήμα».

Πήγαν το παιδάκι 4 χλμ. μακριά,  και στην πορεία συνάντησαν πάνω από 37 Βρετανούς που προσπάθησαν να καθησυχάσουν “τον μικρό τους αδελφό” και “πείσθηκαν ότι δεν επρόκειτο για κάτι κακό” ενώ το παιδάκι ήταν ήδη χτυπημένο και αυτό φαινόταν. Οι ίδιοι οι περαστικοί κατέθεσαν στην αστυνομία μετά ότι μετάνιωσαν που δεν παρενέβησαν, κρίνοντας τότε ότι επρόκειτο για συνήθεις καβγάδες ανάμεσα σε αδελφάκια. Οι δύο ανήλικοι δράστες, παιδιά και αυτοί, όταν πήγαν το παιδί σε ερημική περιοχή, το πέταξαν στο χώμα, το χτύπησαν με τούβλα, του έριξαν μπογιά στα μάτια και στο σώμα, το κλώτσησαν, το ποδοπάτησαν, του έβαλαν μπαταρίες στο στόμα, πιθανόν να το βίασαν και το άφησαν στις ράγες του τραίνου για να διαμελισθεί. Οι κάμερες και η μπογιά οδήγησε στη σύλληψή τους δυο ημέρες αργότερα.

Οι δράστες είναι τώρα 40άρηδες. Το 2001 ο Βέναμπλς βγήκε με αναστολή, αλλά το 2009 βρέθηκε στο σπίτι του υλικό παιδικής πορνογραφίας και ξαναφυλακίσθηκε. Αφέθηκε ελεύθερος και πάλι, όμως το 2017 ξαναβρέθηκε παιδικό πορνό στην κατοχή του και φυλακίσθηκε “επ΄αόριστον”. Ο Βέναμπλς πάντως πιθανόν να μείνει στη φυλακή ισοβίως παρότι φαίνεται πως ο “επικεφαλής” στην απίστευτα σκληρή δολοφονία, ήταν ο Τόμσον.

Ο Βέναμπλς όταν συνελήφθη έκλαιγε και έλεγε ότι «ο Ρόμπι ήθελε να τον σκοτώσουμε για να μη μαρτυρήσει όσα κάναμε, ήθελε να τον πνίξει αλλά ο μικρός δεν έπεφτε στο νερό όταν τον πήγαμε στο κανάλι. Τον χτυπούσε με τούβλα στο κεφάλι και όταν αυτός ξανασηκωνόταν, του έλεγε “κάτσε επιτέλους χάμω ****κέφαλε”. Μετά ο μικρός δεν ξανασηκώθηκε». Η σορός είχε τόσα τραύματα που ο ιατροδικαστής δεν μπόρεσε να προσδιορίσει την αιτία του θανάτου.

Ο Τόμσον αποφυλακίσθηκε το 2001 σε ηλικία 18 ετών και έκτοτε δεν έχει υποπέσει σε αδίκημα. Συζεί –έχοντας άλλα στοιχεία ταυτότητας– με έναν άνδρα που σύμφωνα με πληροφορίες γνωρίζει το πραγματικό παρελθόν του. Και οι δύο δράστες είχαν ακόμα και στη φυλακή πλασματικά ονοματεπώνυμα, επειδή διεθνώς στα κρατητήρια οι παιδόφιλοι δολοφονούνται, σύμφωνα με τον άγραφο νόμο των καταδίκων για συγκεκριμένα κακουργήματα.

Οι γονείς

Το βίντεο που είναι δημιουργία της Τεχνητής Νοημοσύνης αναστάτωσε τη μητέρα και τον πατέρα του αγοριού. «Το να παρουσιάζεις ένα νεκρό παιδί με σχεδόν τέλεια αντιγραφή του προσώπου του να μιλά για αυτά που του έκαναν είναι απολύτως απεχθές, είναι κάτι παραπάνω από ανήθικο και απάνθρωπο», είπε στη βρετανική εφημερίδα Mirror η μητέρα του αγοριού.

Ο σύζυγός της ζήτησε από τον αρχικό παραγωγό του βίντεο στις Φιλιππίνες να το αφαιρέσει από την πλατφόρμα και αυτός απάντησε στον χαροκαμένο πατέρα τα εξής: «Η πρόθεσή μας δεν ήταν να προσβάλουμε κανέναν, αλλά να διασφαλίσουμε ότι τέτοια περιστατικά δεν θα επαναληφθούν καθώς αυτά τα βίντεο συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού. Ο κόσμος πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει τη σελίδα μας».

Οι γονείς του (που χώρισαν λίγους μήνες μετά το φόνο) απευθύνθηκαν από κοινού στις αρχές για να σταματήσει η προβολή του βίντεο στο ΤικΤοκ. Απάντηση δεν έλαβαν και ενώ η εταιρεία δήλωσε σε δημοσιογράφους ότι κατεβάζει τέτοιου είδους βίντεο μόλις ενημερωθεί για το περιεχόμενό τους, μέχρι και χθες το βίντεο υπήρχε ακόμη στην πλατφόρμα. Σήμερα δεν το βρήκαμε, αλλά βρήκαμε παρόμοια βίντεο που έκαναν χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης και έχουν τον Μπάλτζερ “να μιλάει” για όσα υπέφερε.

Το εμπόριο της θλίψης και του πένθους

Το “grief porn” ή η έντονη έλξη για τη θλίψη, την απώλεια και το πένθος των άλλων, είναι μια υποτιμητική, νεολογική έκφραση που χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει όσα προβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης μετά από ένα ανθρώπινο δράμα. Είναι σαφώς διαφορετικό είδος από το schadenfreude ή την χαιρεκακία, γιατί  περιγράφει με αληθινή ή προσποιητή συμπάθεια ένα ατυχές γεγονός, ενώ η χαιρεκακία αποπνέει μια αίσθηση χαρά ή πάντως ικανοποίησης για την ατυχία των άλλων.

Ένας αρχισυντάκτης της εφημερίδας The Observer παρατήρησε το φαινόμενο  για πρώτη φορά μετά τον θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνα και τη φρενίτιδα που ακολούθησε στα μέσα ενημέρωσης, παρότι και παλιότερα είχαν σημειωθεί παρόμοιες αντιδράσεις στα μέσα σε πολλές χώρες. Αρθρογράφος των Times, σημείωσε ότι «αυτή η νέα και περίεργη λαγνεία της θλίψης αποκαλείται μερικές φορές “αφιέρωμα” σε γνωστές προσωπικότητες που απεβίωσαν ή σε θανάτους άσημων, που όμως συγκλόνισαν, όμως η ωμή αλήθεια είναι ότι η δήθεν θλίψη ή το ερζάτς πένθος, αποτελεί ένα νέο είδος πορνογραφίας».

Άλλοι δημοσιογράφοι είναι λιγότερο αυστηροί με τον εαυτό τους και θεωρούν ότι ασχολούνται επί μήνες π.χ. με την αγνοουμένη Madeleine McCann επειδή «οι περισσότεροι από εμάς νομίζουμε ότι είμαστε Πουαρό». Εντούτοις ένας δημοσιογράφος ερευνητής μπορεί να γίνει Πουαρό για χιλιάδες σκάνδαλα ή μυστηριώδεις θανάτους που δεν απασχολούν το ευρύ κοινό, και όμως προτιμά εκείνα τα θέματα που θέλγουν τον μέσο αναγνώστη ή τηλεθεατή. Κατά συνέπεια η επίμονη ενασχόληση με πρόσωπα που “ιντριγκάρουν” τον μέσο αναγνώστη δεν μπορεί να είναι τόσο αθώα “ντετεκτιβίστικη” όσο κάποιοι δημοσιογράφοι θέλουν να την παρουσιάζουν.

Το Misery porn είναι η ενασχόληση με την δυστυχία, τα σωματικά και ψυχικά τραύματα, την κακοποίηση και την εξαθλίωση ή άλλες δοκιμασίες που βασανίζουν συγκεκριμένα άτομα ή τον ίδιο τον συγγραφέα όταν αφορά σε αυτοβιογραφικά βιβλία. Ο συγγραφέας αυτής της κατηγορίας ισχυρίζεται ότι έχει υποστεί τα πάνδεινα και αυτά, αληθινά ή ψευδή, έχουν ανεβάσει πολλά βιβλία στην κορυφή των πωλήσεων.

Και φυσικά υπάρχει και το φαινόμενο των ταινιών που χαρακτηρίζαμε παλιότερα σπλας μουβις, επειδή είχαν αίμα με το κιλό, ή ταινίες τρόμου, όπου διαπιστώθηκε ότι η άκρα βιαιότητα αποτελεί κάτι ελκυστικό για τον θεατή. Αυτό αποδεικνύεται και από ταινίες όπως το Saw (Σε βλέπω) που είχε πάνω από εννέα σίκουελ ή το “Βλέπω το θάνατό σου”. Οι ταινίες αυτές έγιναν η απαρχή για την παραγωγή κυριολεκτικά εκατοντάδων ταινιών παρόμοιου περιεχομένου σε όλο τον κόσμο, με βασικό χαρακτηριστικό το ότι ο θεατής έβλεπε κάποιους να υποφέρουν και μάλιστα με πολύ βάρβαρο τρόπο. ‘Oμως η τρομολαγνεία αυτού του είδους είναι άλλο θέμα.