Τι λείπει από τα Κίτρινα Γιλέκα και το Black Lives Matter

«Δεν ενέχω καμία ασφάλεια.
Είμαι η ψευδαίσθηση
και μεταλλάσσομαι,
αιχμαλωτισμένος μύστης του δέους»

Σάνγκο Μπακού (μετ. Κ. Ματσούκας)

Το Time επανέφερε πρόσφατα στο προσκήνιο έναν “τρελό” καθηγητή, τον Πίτερ Τούρτσιν που σήμερα διδάσκει πολιτιστική εξέλιξη στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ και ο οποίος το 2010 είχε κάνει την εκτίμηση πως εκτεταμένες αναταραχές θα σαρώνουν τις ΗΠΑ το 2020, στηριζόμενος στην ανάλυση ιστορικών κύκλων αστάθειας της χώρας από το 1780 έως το 2010.

Είχε φτιάξει ένα μοντέλο με οικονομικές τάσεις, όπως η μείωση των μισθών, η ανισότητα του πλούτου, η έκρηξη του εθνικού χρέους και άλλες κοινωνικές πιέσεις που επηρεάζουν την εθνική σταθερότητα. Ο Τούρτσιν δικαιώθηκε. Πριν λίγες μέρες, σε μια ιστορική ψηφοφορία στη Βουλή των Αντιπροσώπων –όπου την πλειοψηφία έχουν οι Δημοκρατικοί– με 232 ψήφους υπέρ έναντι 180 κατά, η Ουάσινγκτον, που ανήκει στην Περιφέρεια της Κολούμπια, έκανε το πρώτο βήμα για να γίνει η 51η Πολιτεία των ΗΠΑ! Στη Γερουσία που ελέγχουν οι Ρεπουμπλικάνοι, δεν θα εξετάσουν καν την πρόταση.

Ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης Μπιλ ντε Μπλάζιο αποφάσισε να αποσύρει τον έφιππο ανδριάντα του προέδρου Θίοντορ Ρούζβελτ, που βρίσκεται μπροστά από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, επειδή εμφανίζεται μαζί με έναν Ινδιάνο και έναν Αφρικανό. Πρόσφατα είχαμε την “εκτέλεση” του Ελληνοαμερικανού στη Νέα Υόρκη, ενώ στην συνοικία Σίρακιους ένας έφηβος, που είχε δεχτεί βλήμα στο κεφάλι, νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση. Στις ΗΠΑ γίνεται χαμός!

Πυροβολισμοί στη Μινεάπολη των ΗΠΑ με έναν νεκρό και 11 τραυματίες. Στο Σιάτλ, ένας έφηβος σκοτώθηκε και ένας άλλος άνδρας νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση έπειτα από ανταλλαγή πυροβολισμών στην λεγόμενη “αυτόνομη ζώνη”, την οποία έχουν δημιουργήσει διαδηλωτές στη συνοικία Κάπιτολ Χιλ, όπου δεν δέχονται αστυνομική παρουσία και υποστηρίζουν ότι εφαρμόζουν ένα κοινωνικό πείραμα!… Μα τι γίνεται άραγε στην Αμερική;

Άτομα και μάζες

Άτομα και μάζες ήταν ανέκαθεν πρωταγωνιστές στην ιστορία. Τα άτομα ως ηγέτες, αρχηγοί, στρατηγοί, πολιτικοί, επιστήμονες-τεχνολόγοι, θύματα και ήρωες. Οι μάζες πάνε στον πόλεμο και στις επαναστάσεις ως πρωτοπορία, ως ισχύς, ως αναλώσιμο υλικό… με άγνοια κινδύνου, συνήθως και με άγνοια σκοπού.

Τώρα, ο πόλεμος αλλάζει μαζί με την τεχνολογία, είναι χειρουργικός και επί τους εδάφους τη δύσκολη δουλειά την κάνουν οι μισθοφόροι ή έχουμε τους πολέμους δι’ αντιπροσώπου (proxy war)… οι μάζες παίζουν δευτερεύοντα ρόλο, αλλά υφίστανται τις συνέπειες όπως πάντα άλλωστε. Αλλάζει όμως η ανοχή των μαζών. Η αρχή έγινε με τον πόλεμο του Βιετνάμ. Οι μάζες είναι δύσπιστες και επιφυλακτικές γιατί ξέρουν ότι οι πόλεμοι γίνονται για τα συμφέροντα άλλων. Αυτό δεν σημαίνει ότι βγαίνουν από την πρωτοπορία της ιστορίας, αλλά μάλλον αλλάζει ο τρόπος εμπλοκής τους στο ιστορικό γίγνεσθαι. Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα.

Όλοι, εξ αιτίας της επικοινωνιακής επανάστασης ξέρουν περισσότερα. Η συμμετοχή ατόμων και μαζών είναι πιο ενσυνείδητη, λιγότερο χειραγωγήσιμη, πιο δύσκολη πολιτικά. Αυτή είναι μια εξέλιξη που ακόμη δεν έχει σταθμιστεί, αλλά εκδηλώνεται πια αρκετά συχνά σε διαφορετικά επίπεδα έντασης, σε διαφορετικά πεδία αντιπαράθεσης.

Η μεταφυσική της εξέγερσης

Από τον Κινέζο απλό άνθρωπο που γύριζε στο σπίτι με τη σακούλα με τα ψώνια που στάθηκε μπροστά στο τανκ στην Πλατεία Τιεν Ανμέν, μέχρι τα “κίτρινα γιλέκα” που δήλωσαν την ύπαρξή τους, έως τους εξεγερμένους του black lives matter … «η εξέγερση γεννιέται αντίθετα με την τρέχουσα κοινή γνώμη και παρ’ όλο που γεννιέται μέσα σε ότι πιο ατομικό έχει ο άνθρωπος, αμφισβητεί την ίδια την έννοια του ατόμου» γράφει ο Αλμπέρ Καμύ στον “Επαναστατημένο άνθρωπο” και εξηγεί: «κάθε πράξη εξέγερσης εξελίσσεται σε κάτι που ξεπερνά το άτομο αφού το βγάζει από την υποθετική μοναξιά του και του δίνει μια αφορμή δράσης».

Αυτά που συμβαίνουν στις ΗΠΑ, μπορεί να ξεκίνησαν σαν μια τυφλή εξέγερση, ως συνήθως, αλλά είναι όμως έτσι; Η διάρκεια των αναταραχών δεν ήταν μικρή κι αν δεν ήταν η νέα έξαρση του κορονοϊού μπορεί να είχε κρατήσει. Από την άλλη τα 30+ εκατ. νέων ανέργων είναι μια δεξαμενή οργής που αργά ή γρήγορα θα εκφραστεί. Είναι και οι προεδρικές εκλογές σε πέντε μήνες. Η κοινωνική πίεση που θα δεχθεί όποιος εκλεγεί θα φέρει δομικές αλλαγές στις ΗΠΑ. Να δούμε και οι συνήθως καθυστερημένοι Ευρωπαίοι εάν θα προλάβουν την έκρηξη της κοινωνικής δυσφορίας για τις συνθήκες που διαμόρφωσε το lockdown, αν θα ενεργοποιηθούν εγκαίρως τα δισεκατομμύρια πριν έρθει η πείνα.

Ο Καμύ είναι πάντα επίκαιρος, καθώς επισημαίνει ότι η εξέγερση δεν προέρχεται μόνο από την καταπίεση, αλλά και από “το θέαμα της καταπίεσης” κάποιου άλλου. Κι αυτό το “θέαμα” είναι πια κοινό για όλους… Εκεί, σε αυτή την ταύτιση, ο Καμύ ανοίγει τη “μεταφυσική της εξέγερσης”, δηλαδή την εξέγερση του προσώπου όχι μόνο ενάντια στην κατάστασή του, αλλά και “σ΄ ολόκληρη τη δημιουργία”. Εκεί όμως εκ των πραγμάτων ελλοχεύει ο ο μαξιμαλισμός (ή όλα ή τίποτε) που στην ουσία κρύβει τον μηδενισμό, αφού λείπει ο στρατηγικός σκοπός. Η απόκριση στο ερώτημα “γιατί;” ο Νίτσε απαντάει “γιατί οι ανώτερες αξίες ξεπέφτουν”.

Οι εξεγέρσεις και τα κινήματα των τελευταίων τριάντα ετών δεν είχαν ούτε ξεκάθαρο σκοπό και κυρίως ούτε οργανωτική ηγεσία. Καθώς δεν υπάρχει λειτουργική αντιπρόταση για τον καπιταλισμό-καζίνο, τα κινήματα μένουν στην απλή καταγγελία του και κάποιοι ρεαλιστές νοσταλγούν τον καπιταλισμό της μεταπολεμικής περιόδου ως αριστερό παράδεισο. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί να υπάρξει αναστήλωση των αξιών, ούτε αναθεώρησή τους. Η ελπίδα είναι να προκύψουν νέες αξίες, παντελώς νέες, αφού είναι μάλλον γενική πεποίθηση πως βρισκόμαστε σε κάποιο μεταίχμιο της ανθρώπινης πορείας στο χρόνο.