Τι μας διδάσκει η περίπτωση Μαζωνάκη για την ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, η εισαγγελική εντολή για την ψυχιατρική του εκτίμηση εκδόθηκε κατόπιν αιτήματος από μέλη της οικογένειάς του, που υποστήριξαν ότι η ψυχική του κατάσταση έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του και δρομολόγησε την ακούσια εισαγωγή του καλλιτέχνη στο εφημερεύον ψυχιατρικό νοσοκομείο και στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών.

Εκεί κρίθηκε ότι απαιτείται νοσηλεία προκειμένου να διασφαλιστεί η ψυχική του ισορροπία και έτσι εισήχθη στο Δρομοκαΐτειο, από όπου έξι μέρες μετά, την 21η Αυγούστου, έλαβε και τυπικά εξιτήριο, κατόπιν απόφασης της θεραπευτικής ομάδας που παρακολουθούσε την πορεία της υγείας του και η οποία έκρινε ότι δεν υπάρχουν λόγοι που να συνηγορούν στη συνέχιση της νοσηλείας του.

Η είδηση προκάλεσε αίσθηση, καθώς ο τραγουδιστής δήλωσε μέσω του δικηγόρου του ότι ο εγκλεισμός του έγινε εν αγνοία του, χωρίς τη συγκατάθεσή του και χωρίς να πάσχει από κανένα ψυχικό νόσημα. Σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, ο εγκλεισμός του δεν ήταν τυχαίος, αλλά αποτέλεσε μέρος μιας οργανωμένης ενέργειας από στενούς συγγενείς του, με στόχο να μπλοκάρουν τις κινήσεις του. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο δικηγόρος του, «τον τύλιξαν σε μια κόλλα χαρτί… Όλο αυτό που έγινε οφείλεται στη δικαστική διένεξη που έχει με την οικογένειά του, μία διένεξη που θα είχε εξέλιξη αρχές Σεπτεμβρίου με την κατάθεση μήνυσης για σοβαρά ποινικά αδικήματα εις βάρος τους, οικονομικής φύσεως. Αδικήματα που προσεγγίζουν τα κακουργήματα, όχι απλά πλημμελήματα».

Είναι ενδεικτικό, μάλιστα, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο καλλιτέχνης, ότι «η μεθόδευση και η κατασκευή της εις βάρος του διαμορφωμένης κατάστασης» έγινε παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, με την επόμενη ημέρα να είναι αργία και να μεσολαβεί Σαββατοκύριακο, με όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες είτε να μην λειτουργούν, είτε οπωσδήποτε να υπολειτουργούν, με αποτέλεσμα να παραμείνει στην ψυχιατρική κλινική, από την οποία έλαβε εξιτήριο έξι ημέρες μετά.

Ο γνωστός τραγουδιστής εμφανίστηκε αποφασισμένος να κινηθεί δικαστικά κατά συγγενικών του προσώπων, τα οποία θεωρεί υπεύθυνα για τον εγκλεισμό του. Με το δε viral διαδικτυακό #oso_zo_mazo εκφράστηκε το κύμα συμπαράστασης προς το γνωστό καλλιτέχνη, ενώ το γεγονός, όπως ήταν φυσικό, αναζωπύρωσε το δημόσιο διάλογο σχετικά με το θεσμό της ακούσιας νοσηλείας.

Ο θεσμός της ακούσιας νοσηλείας

Ως ακούσια νοσηλεία ορίζεται η χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενή εισαγωγή και η παραμονή του, για θεραπεία, σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας. Ο θεσμός ρυθμίζεται στον Αστικό Κώδικα και κυρίως στο Ν. 2071/1992, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα. Προϋποθέσεις για τη θέση οποιουδήποτε προσώπου σε ακούσια νοσηλεία είναι, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 95 παρ. 2 του Ν. 2071/1992, οι εξής:

• Ο ασθενής να πάσχει από ψυχική διαταραχή.
• Να μην είναι ικανός να κρίνει για το συμφέρον της υγείας του.
• Η έλλειψη νοσηλείας να έχει ως συνέπεια είτε να επιδεινωθεί η κατάσταση της υγείας του ή η νοσηλεία του ασθενή που πάσχει από ψυχική διαταραχή να είναι απαραίτητη για να αποτραπούν πράξεις βίας κατά του ίδιου ή τρίτου.

Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις την ακούσια νοσηλεία του φερομένου στην αίτηση ως ασθενή, μπορεί να ζητήσει με αίτησή του ένα μόνον από τα εξής άτομα: O σύζυγός του ή οποιοσδήποτε συγγενής σε ευθεία γραμμή απεριόριστα, ή συγγενής εκ πλαγίου μέχρι και το δεύτερο βαθμό ή όποιος έχει την επιμέλεια του προσώπου του. Εάν δεν υπάρχει κανένα από τα πρόσωπα αυτά, σε επείγουσα περίπτωση, την ακούσια νοσηλεία μπορεί να ζητήσει και αυτεπάγγελτα ο εισαγγελέας πρωτοδικών του τόπου κατοικίας ή διαμονής του ασθενή.

Η αίτηση για την ακούσια νοσηλεία απευθύνεται στον αρμόδιο εισαγγελέα πρωτοδικών και, σύμφωνα με τη νόμιμη διαδικασία, πρέπει να συνοδεύεται από αιτιολογημένες γραπτές γνωματεύσεις δύο ψυχιάτρων ή σε περίπτωση αδυναμίας εξευρέσης δύο ψυχιάτρων, ενός ψυχιάτρου και ενός ιατρού παρεμφερούς ειδικότητας. Ωστόσο, εάν στην αίτηση αναφέρεται ότι ήταν ανέφικτη η εξέταση του ασθενή, λόγω άρνησής του να εξετασθεί, ο εισαγγελέας πρωτοδικών δικαιούται να διατάξει τη μεταφορά του ασθενή για εξέταση και σύνταξη των γνωματεύσεων, σε δημόσια ψυχιατρική κλινική. Στη περίπτωση αυτή, η παραμονή του ασθενή εκεί για τις αναγκαίες εξετάσεις δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 48 ώρες

Η διαδικασία

Ο εισαγγελέας, αφού διαπιστώσει τη συνδρομή των τυπικών προϋποθέσεων και εφόσον και οι δύο ιατρικές γνωματεύσεις συμφωνούν για την ανάγκη ακούσιας νοσηλείας, διατάσσει τη μεταφορά του ασθενή σε κατάλληλη μονάδα ψυχικής υγείας. Στη συνέχεια, οφείλει μέσα σε τρεις ημέρες να υποβάλει αίτηµα προς το αρµόδιο Πρωτοδικείο, προκειµένου το τελευταίο να επιληφθεί της υπόθεσης και το οποίο συνεδριάζει εντός 10 ημερών.

Στη συνεδρίαση αυτή παρουσιάζονται και κρίνονται όλα τα ιατρικά στοιχεία, ενώ είναι το πρώτο σημείο χρονικά, που καλείται και ο φερόμενος ως ασθενής, ο οποίος παρίσταται αυτοπροσώπως ή δια συνηγόρου, διότι έως εδώ δεν υπάρχει δικονομική δυνατότητα ακρόασής του, γεγονός που αποτελεί μελανό σημείο. Έτσι, η παραμονή και αναγκαστική νοσηλεία πέραν των 13 ημερών, δε μπορεί να γίνει νόμιμα, χωρίς σχετική ειδικά αιτιολογημένη δικαστική απόφαση.

Η διάρκεια της ακούσιας νοσηλείας δεν μπορεί να υπερβεί τους έξι μήνες. Μετά την πάροδο των τριών πρώτων μηνών, ο επιστημονικός διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής και άλλος ένας ψυχίατρος του τομέα ψυχικής υγείας, υποβάλλουν έκθεση στον εισαγγελέα για την κατάσταση της υγείας του ασθενή, την οποία ο εισαγγελέας διαβιβάζει με αίτησή
του στο Πρωτοδικείο για να συνεχιστεί ή να διακοπεί η ακούσια νοσηλεία.

Ο ασθενής ή συγγενείς του ή ο επίτροπός του δικαιούνται επίσης με αίτησή τους προς τον εισαγγελέα, να ζητήσουν να διακοπεί η ακούσια νοσηλεία. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες πρέπει να παραταθεί η νοσηλεία του ασθενή πέραν των 6 μηνών, αυτό είναι δυνατό μόνο μετά από σύμφωνη γνώμη επιτροπής εκ τριών ψυχιάτρων, εκ των οποίων ένας είναι ο θεράπων ιατρός και οι έτεροι δύο ορίζονται από τον εισαγγελέα.

Τα ηθικά και νομικά ζητήματα 

Ο εν λόγω θεσμός της ακούσιας νοσηλείας βρίσκεται αντιμέτωπος με σοβαρά ηθικά και νομικά ζητήματα, τα οποία συνίστανται κυρίως στην στέρηση της ελευθερίας του προσώπου και στην άνευ συναίνεσής του υποβολή του σε ιατρικές πράξεις. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει η κρίση και παραπομπή από το αρμόδιο όργανο να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή και υπό αυξημένες εγγυήσεις, ώστε να αποφεύγεται η καταστρατήγηση του θεσμού. Ενδεικτικά, ως “παραθυράκια” στο νόμο μπορούν να λειτουργήσουν η μη ακρόαση του φερόμενου ως ασθενούς κατά το στάδιο της εισαγγελικής παραγγελίας.

Βεβαίως, κανένας δικαστικός λειτουργούς δεν είναι σε θέση να κρίνει τη ψυχική κατάσταση του φερόμενου ως ασθενούς, ωστόσο δικονομικά θα μπορούσε με την ακρόασή του να τεθεί εκουσίως σε ψυχιατρική εκτίμηση, αποφεύγοντας τη βάναυση διαδικασία του ακούσιου εγκλεισμού και το στιγματισμό του. Περαιτέρω, μία αίτηση ενός συγγενικού προσώπου, δύναται να κριθεί αρκετή, χωρίς να απαιτούνται επιπλέον στοιχεία, είτε με την προσθήκη ενός επιπλέον ατόμου ως μάρτυρα, είτε με την προσκόμιση επιπλέον ισχυρών αποδεικτικών, που να συνεπικουρούν το αίτημα, είτε ενδεχομένως με την αυθημερόν εισαγωγή της αίτησης προς εκδίκαση και έκδοση ειδικώς αιτιολογημένης απόφασης.

Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλούν τα ποσοστά ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα, τα οποία είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη – παρά τα κατά λοιπά αυξημένα ποσοστά ψυχικών νοσημάτων των πολιτών της ΕΕ. Από τα στοιχεία που παρουσιάζονται, 6 στις 10 ψυχιατρικές εισαγωγές στην Ελλάδα είναι ακούσιες, με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά ποσοστά να διαμορφώνονται σε 1 στις 10!

Έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου, που δημοσιεύτηκε το 2023, με τίτλο “Involuntary psychiatric hospitalizations in Greece: Contemporary research and policy implications”, δείχνει ότι στην Αθήνα το 57% και στη Θεσσαλονίκη το 53% των ψυχιατρικών εισαγωγών, γίνεται ακούσια. Δηλαδή, ένας στους δύο εισάγεται παρά τη θέληση του σε ψυχιατρική κλινική. Στο άλλο άκρο, βρίσκεται η λοιπή Ευρώπη, σύμφωνα με στοιχεία έρευνας “Epidemiology of involuntary placement of mentally ill people across European Union”, όπου στην Πορτογαλία το ποσοστό των ακούσιων εισαγωγών σε ψυχιατρείο είναι 3,2%, στην Ιταλία 12% και 11% στην Ιρλανδία. Τα στοιχεία αυτά, αναδεικνύουν ότι στην Ευρώπη η ακούσια νοσηλεία αποτελεί εξαίρεση, ενώ στην Ελλάδα θλιβερό κανόνα.

Στο μικροσκόπιο ο θεσμός

Έτσι, ο θεσμός της ακούσιας νοσηλείας και ειδικότερα οι δυσχέρειες στην εφαρμογή του νομικού πλαισίου έχουν βρεθεί στο επίκεντρο τόσο του Συνηγόρου του Πολίτη, όσο και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, με συστάσεις, αλλά καταδικαστικές για τη χώρα μας αποφάσεις (Βένιος κατά Ελλάδας και Καραμανώφ κατά Ελλάδας). Ενδεικτικές είναι οι περιπτώσεις παραβίασης των αυστηρών προϋποθέσεων που προβλέπει ο νόμος, δηλαδή 48 ώρες για την εξέταση και τη σύνταξη των ιατρικών γνωματεύσεων ύστερα από παραγγελία του εισαγγελέα, τρεις ημέρες για την αίτηση του εισαγγελέα προς το Μονομελές Πρωτοδικείο και 10 ημέρες για την εκδίκαση της υπόθεσης από το δικαστήριο.

Πλείστες δε φορές έχει προκαλέσει παρέμβαση της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου με μορφή γενικών οδηγιών ή γνωμοδοτήσεων, με πιο πρόσφατη αυτή της διπλής ανθρωποκτονίας στη Μακρυνίτσα Μαγνησίας το 2021, όπου για τον κατηγορούμενο άνδρα εκκρεμούσε διαδικασία ακούσιας νοσηλείας, με εμφανή βραδύτητα στην ολοκλήρωσή της.

Σίγουρα, η καθ’ εαυτή ύπαρξη του θεσμού είναι χρήσιμη έως και απαραίτητη, ωστόσο η ακούσια νοσηλεία θα πρέπει να διατάσσεται με φειδώ, αλλά και ιδιαίτερη προσοχή, το δε τιθέμενο νομικό πλαίσιο θα πρέπει να τηρείται απαρεγκλίτως, παρά τις όποιες δυσκολίες. Και επειδή, όπως κάθε τι στην Ελλάδα του σήμερα, μέχρι να βγει στην επιφάνεια και να περάσει από τη βάσανο των ΜΜΕ και των social media παραμένει στα αζήτητα, μήπως είναι η κατάλληλη στιγμή για μία γενναία αναμόρφωση του θεσμού της ακούσιας νοσηλείας, λαμβάνοντας υπόψιν τα όποια “λάθη” του παρελθόντος, ώστε να μην μπορεί να γίνει εργαλείο στα χέρια κανενός, αλλά και να παρέχει τέτοιες δικλείδες ασφαλείας και διαδικαστικές εγγυήσεις, που να λειτουργεί ορθά και αποκλειστικά τόσο προς το συμφέρον του ασθενούς, όσο και της κοινωνίας;

 

---

 

Η Εύα Γιαλίδη είναι δικηγόρος.