Τι μας δίδαξε η πανδημία για τη δημόσια υγεία

Μετά την δεκαετή (2009-2020) οικονομική κρίση-ύφεση και την όξυνση της κλιματικής αλλαγής, στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη τα συστήματα υγείας δοκιμάζονται από τους πρώτους μήνες του 2020 από τον κορονοϊό. Σύμφωνα με ειδικούς λοιμοξιολόγους αυτή την πανδημία «η ανθρωπότητα δεν την θα ξεχάσει ποτέ».

Κι αυτό γιατί κινδυνεύει η υγεία του πληθυσμού, η οποία σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) «δεν συνιστά μόνο απουσία της ασθένειας αλλά αποτελεί τη πλήρη φυσική, ψυχική και κοινωνική ισορροπία του ανθρώπου» με το ευρύτερο οικογενειακό, φυσικό, εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον. Με άλλα λόγια, η εννοιολογική αυτή θεώρηση της υγείας από την πλευρά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, προσδιορίζει, εκτός από το θεωρητικό περιεχόμενο της υγείας, τον ρόλο, τη θέση και τις σχέσεις της με την οικονομία και την αναπτυξιακή διαδικασία.

Η θεώρηση αυτή σημαίνει ότι η δημόσια υγεία ως θεμελιώδης συνιστώσα του κοινωνικού κράτους αποτελεί το υπαρξιακό κύτταρο της οικονομίας, της παραγωγής, της απασχόλησης κτλ. Σε τελευταία ανάλυση της σύστασης και της συνοχής του οικονομικού και κοινωνικού σχηματισμού μίας χώρας ή μίας ηπείρου. Έτσι, οι αναγκαίοι πόροι για την ανάπτυξη των συστημάτων υγείας και την βελτίωση της δημόσιας υγείας με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών υγείας που ανταποκρίνονται στην δυναμική ικανοποίηση των σχετικών αναγκών, ουσιαστικά αποτελούν, μεταξύ των άλλων, κινητήρια δύναμη της αναπαραγωγικής διαδικασίας των οικονομικών και κοινωνικών σχηματισμών.

Στην βάση αυτής της θεωρητικής και συστημικής αντίληψης, η οικονομική αρχή που εμπνέει και προσανατολίζει τις πολιτικές υγείας είναι η ουσιαστική ικανοποίηση των αναγκών υγείας, με λιγότερο ανθρώπινο κόστος. Κινείται στον αντίποδα της νεοφιλελεύθερης έμπνευσης αρχής του κόστους-οφέλους, της θεώρησης της υγείας “ως ένα παραγόμενο προϊόν”. Η ίδια αντίληψη αντιμετωπίζει τις δαπάνες υγείας σαν καταναλωτικές δαπάνες, σε βάρος της αύξησης των παραγωγικών δαπανών της οικονομίας και της εύρυθμης λειτουργίας των αγορών κεφαλαίου και χρήματος.

Οι μνημονιακές παρεμβάσεις στη δημόσια υγεία

Η εννοιολογική και μεθοδολογική κατάταξη των κοινωνικών δαπανών στην κατηγορία των καταναλωτικών δαπανών αποτελεί σοβαρό λάθος –μεταξύ των άλλων– της νεοφιλελεύθερης θεώρησης. Όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, η ροή των δαπανών υγείας προς τα δημόσια συστήματα υγείας για την βελτίωση του επιπέδου της δημόσιας υγείας, λειτουργεί και ως εισροή στην παραγωγική διαδικασία (αναπαραγωγικές δαπάνες). Αντίθετα, όμως, η αντίληψη και η στρατηγική που επικράτησε στις ασκούμενες οικονομικές πολιτικές και τις πολιτικές υγείας, ιδιαίτερα μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στην Ελλάδα και την Ευρώπη, ενίσχυσαν περισσότερο τη σχέση “Υγεία-Αγορά” σε βάρος της σχέσης “Υγεία-Κοινωνία”.

Ιδιαίτερα κατά την διάρκεια της μνημονιακής δεκαετίας 2010-2019 οι αποδεδειγμένα λανθασμένες και δογματικές παρεμβάσεις της ΕΕ και των δανειστών στα κράτη-μέλη έγιναν με όρους δημοσιονομικών περικοπών στις κοινωνικές δαπάνες και τις δαπάνες υγείας. Αυτές οδήγησαν τα δημόσια συστήματα υγείας και το επίπεδο της δημόσιας υγείας σε θεσμοποιημένη συρρίκνωση, ασφυκτική οικονομική και λειτουργικά δυσχερή κατάσταση, με την εφαρμογή διαφόρων μορφών ιδιωτικοποίησης τους.

Έτσι για παράδειγμα στην Ελλάδα οι μνημονιακές παρεμβάσεις των περικοπών και της λιτότητας οδήγησαν το σύστημα υγείας σε δύσκολη χρηματοδοτική και λειτουργική κατάσταση. Μείωσαν τις δημόσιες δαπάνες για την υγεία κατ’ άτομο από 1.388 ευρώ το 2009 σε 820 ευρώ το 2017. Ο προϋπολογισμός για την υγεία στην Ελλάδα το 2019 ανερχόταν σε 9,1 δισ ευρώ, λίγο πιο κάτω από 5% του ΑΕΠ, με αποτέλεσμα η δέσμευση των δαπανών υγείας από τους δημοσιονομικούς περιορισμούς να συμβάλλει, μεταξύ των άλλων, στην συνέχιση της αύξησης των ιδιωτικών δαπανών υγείας των νοικοκυριών.

Ανασυγκρότηση του κοινωνικού κράτους

Στις συνθήκες αυτές επιβάλλεται η διαρκής και αποτελεσματική αντιμετώπιση των συνεπειών του κορονοϊού (διάσωση της δημόσιας υγείας και της πραγματικής οικονομίας) τόσο στην Ελλάδα, όσο και στα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ. Όμως, μία τέτοια στρατηγική οικονομικής πολιτικής και πολιτικών υγείας προϋποθέτει την άμεση μετατόπιση του κέντρου βάρους στο παρόν και το μέλλον των πολιτικών της ΕΕ και των κρατών-μελών.

Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται η επιλογή προσανατολισμού προς την κατεύθυνση της κατάργησης των πολιτικών λιτότητας και της υλοποίησης επεκτατικών οικονομικών και αναπτυξιακών πολιτικών. Επίσης απαιτείται ανασυγκρότηση του κοινωνικού κράτους και των δημόσιων συστημάτων υγείας. Οι πολιτικές διάσωσης της υγείας και της οικονομίας –σε αντίθεση με την λανθασμένη άποψη της νεοφιλελεύθερης θεώρησης– αποτελούν μεταξύ των άλλων κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης, της απασχόλησης, της αναδιάρθρωσης των δημόσιων συστημάτων υγείας, καθώς και της βελτίωσης του επιπέδου τους.

Διαφορετικά, η επανάληψη των δογματικών και λανθασμένων –όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος– νεοφιλελεύθερων θεωρήσεων και πολιτικών, ή η αδράνεια αντί για αποτελεσματικές και αναπτυξιακές παρεμβάσεις στην Ελλάδα και την ΕΕ, θα επιδεινώσουν την κρίση της δημόσιας υγείας και της οικονομίας σε επίπεδα οικονομικού, κοινωνικού και υγειονομικού κραχ.