Το συνθετικό κρέας και οι συστάσεις του Μπιλ Γκέιτς

“Δικάστηκε” για άλλη μια φορά ο Μπιλ Γκέιτς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατόπιν μιας ακόμα αμφιλεγόμενης διατύπωσης «ενός πλούσιου τύπου που έχει τη γνώμη του», κατά τα λεγόμενα του ιδίου. Αυτή τη φορά, πρόκειται για τη σύσταση του μεγιστάνα της Πληροφορικής να υπάρξει πρόνοια από τις ανεπτυγμένες χώρες να μετασχηματίσουν την οικονομία και τη διατροφή τους, προς το συνθετικό κρέας.

Στο βιβλίο του “Πώς να αποφύγουμε μια κλιματική καταστροφή”, ο ιδρυτής της Microsoft σκιαγραφεί διάφορες προτάσεις με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της κρίσης που θεωρείται ότι αυτή θα φέρει. Επανέλαβε αυτές τις σκέψεις του κατά τη διάρκεια συνέντευξης στο περιοδικό του MIT “Technology Review”. «Μπορείς να συνηθίσεις στη διαφορετική γεύση, και στο κάτω-κάτω λένε ότι θα το κάνουν πιο νόστιμο με τον καιρό», δήλωσε χαρακτηριστικά. Θεωρεί άλλωστε ότι τα οφέλη από τέτοιου είδους “πράσινες πολιτικές” θα είναι αρκετά για να ωθήσουν τους ανθρώπους να κάνουν νομικές και ρυθμιστικές παρεμβάσεις στον τομέα αυτό. Δηλαδή να θεσμοθετήσουν την παραγωγή συνθετικού κρέατος, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες και πλούσιες χώρες, έστω σε πιλοτικό στάδιο στην αρχή.

Για τον ίδιο αυτή η μετάβαση είναι εφικτή, παρά τις πολιτικές προεκτάσεις και προκλήσεις που παρουσιάζει ένα τέτοιο εγχείρημα. Μάλιστα, θεωρεί ότι η ισχύουσα νομοθεσία περί εμπορικής σήμανσης έχει οδηγήσει το συνθετικό κρέας να «αποκαλείται σκουπίδια του εργαστηρίου, ουσιαστικά, προς πώληση. Δεν θέλουν να χρησιμοποιούμε την ετικέτα του βοδινού».

Εύκολα μπορεί κανείς να κατανοήσει γιατί ο Γκέιτς υποστηρίζει πρωτοβουλίες που έχουν να κάνουν με το συνθετικό κρέας, με μια ματιά στις επενδύσεις του. Η Beyond Meat, η Impossible Foods, η Memphis Meats και η Nature’s Fynd είναι μόνο μερικές από τις start-up εταιρείες, στις οποίες έχει επενδύσει, ή έχει κάνει δωρεές εδώ και τουλάχιστον μια πενταετία. Ας δούμε όμως, πέρα από τις επενδύσεις του που προσπαθεί να προωθήσει ο Γκέιτς, τι ισχύει με τη σύνθεσης κρέατος σε εργαστηριακό επίπεδο, η οποία δεν είναι διόλου καινούρια.

Η ιδέα για το συνθετικό κρέας

Η ιδέα της καλλιέργειας ζωικού ιστού τραβά πίσω στη δεκαετία του 1950. Ανήκει στον Ολλανδό Ουίλιαμ Βαν Ίλεν, επιστήμονα που ασχολήθηκε με θέματα διατροφικής ασφάλειας σε μια εποχή που ακόμα ήταν νωπή στον κόσμο η ασιτία των χρόνων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ιδέα έγινε πράξη τη δεκαετία του 1970, ώσπου το 2001 κατατέθηκε η πρώτη πατέντα για την παραγωγή κρέατος εργαστηριακής καλλιέργειας. Επρόκειτο για μια διαδικασία εμφύτευσης μυϊκών κυττάρων σε μήτρα κολλαγόνου και θρεπτικό διάλυμα.

Έκτοτε διάφορες επιστημονικές ομάδες ασχολήθηκαν με το αντικείμενο, το οποίο στο μεταξύ απέκτησε επιχειρηματικό ενδιαφέρον, αλλά και προσέλκυσε περιβαλλοντικούς φορείς. Οι οπαδοί του συνθετικού κρέατος υποστηρίζουν ότι αποτελεί εξαιρετική εναλλακτική του “κανονικού”, ενώ η παραγωγή του υπόσχεται πολύ μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Όπως εξηγεί ο Ζαν Φρανσουά Χοκέτ, του πανεπιστημίου Clermont Auvergne, η υπόθεση του συνθετικού κρέατος βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, όσον αφορά την έρευνα για την κυτταρική καλλιέργεια. Σε μια προσπάθεια να σκιαγραφήσει τα πλεονεκτήματά του, αναφέρει ότι:

• Το συνθετικό κρέας πιθανώς να είναι πιο ασφαλές προς κατανάλωση, διότι μεταξύ άλλων απουσιάζουν τα παράπλευρα απεκκριτικά όργανα και οι αντίστοιχες ουσίες που παράγουν. Μπορεί να παράγεται σε ελεγχόμενο, καθαρό από παθογόνα περιβάλλον (όπως σαλμονέλα, E. coli κ.λπ.).
• Η απαλλαγή από τις φάρμες ζώων εξαλείφει το ρίσκο εμφάνισης και εξάπλωσης ασθενειών, ενώ καθιστά αχρείαστο τον εμβολιασμό των ζώων.
• Η παραγωγή συνθετικού κρέατος ενέχει, θεωρητικά τουλάχιστον, πολύ μικρότερες εκπομπές ρύπων και κυρίως αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι πραγματικό γεγονός ότι η βιομηχανία του κρέατος παραμένει μια “βρώμικη” υπόθεση. Η παραγωγή βοδινού κρέατος έχει ως συνέπεια την εκπομπή τεράστιων ποσοτήτων μεθανίου. Για την ακρίβεια, οι εκπομπές μεθανίου από τις διαδικασίες εκτροφής και παραγωγής είναι συγκρίσιμες με τους ρύπους της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων.
• Η καλλιέργεια κρέατος στο εργαστήριο δεν απαιτεί τη χρήση τεράστιων εκτάσεων και χρειάζεται πολύ μικρότερη κατανάλωση νερού, σε αντίθεση με τη “συμβατική” κτηνοτροφία.

Ανολοκλήρωτη έρευνα και ανάπτυξη

Αλλά και τα μειονεκτήματα δεν είναι λίγα:

• Η θρεπτική σύνθεση του καλλιεργημένου κρέατος δεν είναι ξεκάθαρη ακόμα, ιδίως σε ό,τι αφορά τον σίδηρο και ιχνοστοιχεία. Παράλληλα, δεν είναι γνωστό αν υπάρχει μακροπρόθεσμα επίδραση στον ανθρώπινο μεταβολισμό.
• Είναι «σχεδόν αδύνατο να αναπαραχθεί η ποικιλία των κρεάτων από διάφορα είδη ζώων, ράτσες και μέρη του ζώου».
• Η καλλιέργεια απαιτεί τη χρήση ορμονών και αυξητικών παραγόντων. Το ζήτημα της μαζικής, βιομηχανικής τους παραγωγής δεν έχει λυθεί, ούτε και έχει εξακριβωθεί η μακροπρόθεσμη επίδρασή τους στην ανθρώπινη υγεία. Πόσο μάλλον όταν ήδη στην “συμβατική” παραγωγή κρέατος, για παράδειγμα στην ΕΕ, απαγορεύεται η χρήση αυξητικών ορμονών.
• Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή εναλλακτική για τους χορτοφαγικούς ούτε και τους υποστηρικτές της ηθικής κτηνοτροφίας, καθώς για την καλλιέργειά του, ορισμένες μέθοδοι απαιτούν ορό φτιαγμένο από το αίμα μοσχαριού.

Επιπλέον, αρκετά από τα επιχειρήματα υπέρ του συνθετικού κρέατος που σχετίζονται με το περιβάλλον, αμφισβητούνται από αρκετούς επιστήμονες. Για παράδειγμα, η μαζική καλλιέργεια απαιτεί ενέργεια για τη θέρμανση των συνθετικών κυττάρων, ενώ ορισμένες μελέτες για τις ποσότητες εκπομπών ρύπων δεν διαπιστώνουν αξιόλογες διαφορές σε ό,τι αφορά το διοξείδιο του άνθρακα. Στην πράξη, η έρευνα και ανάπτυξη πάνω στην καλλιέργεια κρέατος για μαζική κατανάλωση σε οικονομίες κλίμακας βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο και είναι πολύ νωρίς για να επαληθευτούν τα οφέλη, με τα σημερινά δεδομένα.

Ερωτήματα και άλυτα προβλήματα

Φυσικά, ένα επείγον ζήτημα το οποίο οι εταιρείες παραγωγής συνθετικού κρέατος καλούνται να λύσουν άμεσα είναι το κόστος του. Το πρώτο εργαστηριακό μπιφτέκι δημιουργήθηκε το 2013, μετά από δύο χρόνια έρευνας, από το πανεπιστημίου του Μάαστριχτ, με κόστος 300.000 ευρώ! Σήμερα, το κόστος ενός συνθετικού μπέργκερ έχει “πέσει” γύρω στα εννέα δολάρια ή περίπου 50 δολάρια το κιλό. Νέες επιχειρήσεις στο χώρο, επίσης, έχουν καταφέρει να παράξουν συνθετικό κοτόπουλο, με κόστος 7,5 δολάρια για ένα στήθος.

Απέναντί του, ωστόσο, το συνθετικό κρέας έχει να ανταγωνιστεί το φυτικό κρέας, που είναι σαφώς φθηνότερο και αρκετά πιο μπροστά όσον αφορά την έρευνα και ανάπτυξη. Για την ακρίβεια, η βιομηχανία κρέατος με βάση τα φυτά δεν είναι ευκαταφρόνητη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της επενδυτικής Morningstar, η αγορά του κρέατος με βάση τα φυτά αναμένεται να φτάσει τα 74 δισ. δολάρια, ως το 2029.

Σε όλα αυτά θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και ο αρχικός ανταγωνιστής, δηλαδή το “συμβατικό” κρέας. Διότι, όχι μόνο παραμένει φθηνότερο και από το φυτικό και από συνθετικό, αλλά οι τεχνολογικές εξελίξεις στην παραγωγή του ευνοούν τη μικρότερη κατανάλωση ενέργειας και νερού και μικρότερη χρήση γης. Τέλος, δεν είναι λίγοι οι παράγοντες της αγοράς, αλλά και οι κυβερνήσεις, που θα το σκεφτούν πολύ πριν διαταράξουν τις αγροτοκτηνοτροφικές τους οικονομίες –από την παραγωγή γαλακτοκομικών ως την παραγωγή μαλλιού– για να υποστηρίξουν επενδύσεις στο συνθετικό κρέας.