Το τρομακτικό μυστικό που κρύβουν τα δάση του Τσέρνομπιλ

Μετά και τις πυρκαγιές που ξέσπασαν στην αποκλεισμένη ζώνη του Τσέρνομπιλ, τον περασμένο Απρίλιο, εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού, το “φάντασμα” της έκρηξης του ‘86 συνεχίζει να στοιχειώνει τους Ουκρανούς, κι όχι μόνο.  Οι φωτιές, σύμφωνα με τις ουκρανικές Αρχές είχαν σβήσει εντελώς σε διάστημα 10 ημερών, όμως άφησαν το ραδιενεργό τους αποτύπωμα. Καίσιο, πλουτώνιο, στρόντιο και άλλα ραδιενεργά ισότοπα απελευθερώθηκαν από τα κύματα καπνού και θερμότητας.

Από τις πρώτες ημέρες κιόλας, τα επίπεδα ακτινοβολίας εντός της αποκλεισμένης ζώνης ήταν 16 φορές πάνω από το κανονικό, λόγω της φωτιάς. Ο κίνδυνος από τις πυρκαγιές ήταν γνωστός στο Κίεβο. Είχαν γίνει μάλιστα σχετικά πειράματα, με δοκιμαστικές ελεγχόμενες πυρκαγιές από τις αρχές του 2000. Έκτοτε όμως, το κλίμα της περιοχής έγινε θερμότερο και ξηρότερο, με την αποψίλωση να εντείνεται λόγω εμπρησμών και κατά λάθος πυρκαγιών εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Είναι ενδεικτικό ότι οι πυρκαγιές του 2015 είχαν ως αποτέλεσμα να διπλασιαστεί η ραδιενέργεια στα δάση γύρω από το Τσέρνομπιλ αλλά και στα δάση της Λευκορωσίας κοντά στα ουκρανικά σύνορα. Έτσι, πέρα από το πυκνό πέπλο καπνού, που στις 16 Απριλίου σκέπασε την ουκρανική πρωτεύουσα, καθιστώντας τη, τότε, την πόλη με το χειρότερο επίπεδο ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον κόσμο, οι πληροφορίες για τη ραδιενέργεια ήταν αντικρουόμενες. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της κυβέρνησης της Ουκρανίας, προέκυπτε ότι δεν υπήρχε κίνδυνος για τη δημόσια υγεία.

Παρόλα αυτά, το καίσιο ανιχνεύθηκε από σταθμούς στη Νορβηγία, πάνω από 3.000 χιλιόμετρα μακριά… Σύμφωνα με τον Βασίλ Γιοστσένκο, ερευνητή του Ινστιτούτου Γεωργικής Ραδιολογίας, στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε πραγματικά πόση ραδιενέργεια εκλύθηκε από τις πυρκαγιές του Απριλίου. Άλλωστε, ήταν δύσκολο, εν μέσω των περιοριστικών μέτρων για τον κορωνοϊό, να γίνουν έρευνες πεδίου και μετρήσεις ακριβείας. Οι γνώστες του θέματος αναγκάστηκαν να μείνουν κλεισμένοι στα σπίτια τους, περνώντας το καλοκαίρι γεμάτοι άγχος για το ενδεχόμενο νέας πυρκαγιάς μέσα στον Αύγουστο, που είναι ο χειρότερος μήνας, από άποψη κινδύνου πυρκαγιάς.

Όσα κρύβει το δάσος…

Η περιοχή, εν τω μεταξύ, περιλαμβάνει δάση, βαλτώδη σημεία και λιβάδια, σε έκταση περίπου δυόμισι εκατομμυρίων στρεμμάτων. Μέσα σε αυτά, φυσικά, βρίσκονται εγκαταλελειμμένα σπίτια και αγροτικές υποδομές, ολόκληρα χωριά που εκκενώθηκαν. Στα σημεία κοντά στον πυρηνικό αντιδραστήρα του Τσέρνομπιλ, μία ώρα είναι αρκετή για να εκτεθεί ένας άνθρωπος σε ραδιενέργεια 100 φορές πάνω από τα μέγιστα ασφαλή όρια.

Το δάσος, κυρίως από πευκόδενδρα, καλύπτει μια περιοχή περίπου ενός εκατομμυρίων στρεμμάτων της αποκλεισμένης ζώνης. Το κομμάτι που επηρεάστηκε περισσότερο από την έκρηξη του 1986 ονομάστηκε “Κόκκινο Δάσος” από τους ντόπιους, καθώς, το χρώμα των δένδρων, όπως πέθαιναν έγινε πορτοκαλί-καφέ, σαν αυτό της σκουριάς, λόγω της ακτινοβολίας. Στη συνέχεια καλύφθηκαν με χούμο και άμμο, ενώ από πάνω φυτεύθηκαν νέα πεύκα.

Τα νέα δέντρα ήταν ατροφικά, επειδή η ραδιενέργεια αλλοίωσε την παρουσία ενός απαραίτητου ενζύμου. Στο μεταξύ, τα υπόλοιπα δάση της ζώνης εγκαταλείφθηκαν και έκτοτε έχουν αφεθεί στο δικό τους ρυθμό και “τρόπο” επιβίωσης. Το πιο “ανθεκτικό” είδος της σημύδας άρχισε σιγά-σιγά να αντικαθιστά τα πεύκα, ιδίως στις πιο θερμές περιοχές.

Από το 1997 και μετά, το Ινστιτούτο Γεωργικής Ραδιολογίας έκανε μια παράξενη ανακάλυψη: τα δύο τρίτα των περισσότερων ραδιενεργών ισότοπων και το σύνολο του πλουτωνίου και του στροντίου συγκρατούνταν στο έδαφος. Αντί η ραδιενέργεια περάσει στον υδροφόρο ορίζοντα και τον αέρα, σε ποσοστό 96% είχε συγκεντρωθεί στο χώμα, στα πρώτα 10 εκατοστά πάχους.

Τα δάση φυσική ασπίδα

Η εξήγηση των επιστημόνων ήταν απλή: όλα όσα “εκτόξευσε” η πυρηνική έκρηξη του Τσέρνομπιλ έπεσαν πάνω στα δέντρα και τα φυτά, “γεμίζοντάς” τα με ραδιενεργά σωματίδια. Το 90% της ραδιενέργειας συγκρατήθηκε από τα φύλλα, τις πευκοβελόνες και τα… κουκουνάρια. Κι όταν αυτά έπεσαν στο έδαφος, η ραδιενέργεια πέρασε στο χώμα.

Ο “κύκλος” όμως, συνέχισε, με τα νέα δένδρα. Οι νέοι αυτοί οργανισμοί απορρόφησαν τα ραδιενεργά στοιχεία, μαζί με τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονταν από το χώμα. Πέρασαν λοιπόν στις ρίζες και μετά στους κορμούς, στα φύλλα και τους καρπούς, για να πέσουν μετά και πάλι στο χώμα.

Η διαπίστωση αυτή είναι ταυτόχρονα μια ευχάριστη έκπληξη αλλά και μια τρομακτική πληροφορία. Διότι, ο λόγος που η ραδιενέργεια του Τσέρνομπιλ δεν έχει περάσει στον υπόλοιπο κόσμο, είναι σε μεγάλο βαθμό η λειτουργία του φυσικού οικοσυστήματος, που προσαρμόστηκε και ακόμα προσαρμόζεται στο ραδιενεργό περιβάλλον. Χάρη στα δέντρα και τη βλάστηση, που συγκρατούν τα ραδιοϊσότοπα από το να παρασυρθούν από τον αέρα και το νερό.

Απορροφώντας τα ραδιενεργά υπολείμματα, τα δάση γύρω από το Τσέρνομπιλ συγκρατούν τη μόλυνση και εμποδίζουν τη ραδιενέργεια να φτάσει στο Κίεβο και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Για το λόγο αυτό, επιστήμονες της Σχολής Φυσικών Επιστημών της χώρας προειδοποιούν ότι, όταν τα δέντρα του Τσέρνομπιλ καίγονται, εκλύουν τα ραδιοϊσότοπα με τη μορφή αερολύματος στην ατμόσφαιρα.

Μάλιστα, σε ένα υποθετικό σενάριο όπου το σύνολο των δασών της αποκλεισμένης ζώνης καιγόταν, ο πληθυσμός της ουκρανικής πρωτεύουσας θα ερχόταν αντιμέτωπος με πολλαπλά κρούσματα καρκίνου και άλλων επιπτώσεων της ραδιενέργειας, ενώ οποιαδήποτε τροφή παραγόταν σε ακτίνα 140 χιλιομέτρων θα ήταν απαγορευτική προς κατανάλωση.

Σύμφωνα με τον επικεφαλής του Ινστιτούτου, Σέργκι Ζίμπτσεφ, που μελετά επί χρόνια τη συμπεριφορά των “ραδιενεργών” οικοσυστημάτων και δασών στην Ουκρανία, δεν θα κινδύνευε μόνο η Ουκρανία, αλλά και άλλες χώρες. Προς το παρόν, «ο μόνος τρόπος που υπάρχει να εμποδίσουμε τη μεταφορά των σωματιδίων είναι να διατηρήσουμε τα δάση», καταλήγει.