Τορπιλίζει τη δίκαιη δίκη το νομοσχέδιο Φλωρίδη

Σύμφωνα με το αρ. 18 του νέου νομοσχεδίου του υπουργείου Δικαιοσύνης, προβλέπεται η δυνατότητα των ανακριτικών αρχών να μην επιτρέψουν την πρόσβαση στους κατηγορούμενους και τους συνηγόρους τους σε τμήμα του υλικού της δικογραφίας, αν αυτή ενδέχεται να θέσει σε άμεσο και σοβαρό κίνδυνο τη ζωή ή τα θεμελιώδη δικαιώματα άλλου προσώπου, ή αν τέτοια άρνηση είναι απολύτως απαραίτητη για την προστασία σημαντικού δημοσίου συμφέροντος και ιδίως σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η πρόσβαση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη διεξαγωγή έρευνας, ή να βλάψει σοβαρά την εθνική ασφάλεια.

Η προωθούμενη ρύθμιση, όπως είναι λογικό, έχει προκαλέσει σάλο στο νομικό κόσμο και πόλεμο ανακοινώσεων μεταξύ του υπουργού Δικαιοσύνης, Γιώργου Φλωρίδη, και εκπροσώπων του δικηγορικού σώματος, οι οποίοι ασκούν δριμεία κριτική, προειδοποιώντας για αποχές. Ειδικότερα, όπως καταγγέλλουν η ρύθμιση αυτή είναι επικίνδυνη, περιστέλλει τα δικαιώματα του κατηγορουμένου και αποτελεί απροκάλυπτη παραβίαση του δικαιώματος υπεράσπισης. Δικαίως δε αυτός ο αποκλεισμός του κατηγορούμενου χαρακτηρίστηκε ως «Δικαστικός Μεσαίωνας»!

Ο κ. Φλωρίδης, υπεραμυνόμενος της ως άνω ρύθμισης, με σχετική του ανάρτηση απαντά στις καταγγελίες, προσδίδοντάς τους κομματικά χαρακτηριστικά, αγνοώντας πλήρως τα επιστημονικά δεδομένα. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στην με αριθμό 2012/13/ΕΕ Ευρωπαϊκή Οδηγία, η οποία οδήγησε σε ανάλογη ρύθμιση το 2014 από την κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, η οποία ίσχυσε μέχρι το έτος 2019, οπότε καταργήθηκε από τη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ «κατά παράβαση της υποχρέωσής μας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και το κοινό Ευρωπαϊκό Δίκαιο».

Και συνεχίζει: «Το πρώτο ερώτημα προς αυτούς που σήμερα δηλώνουν ότι “αισθάνονται τρόμο”, είναι πώς έζησαν με αυτόν τον τρόμο επί πέντε χρόνια χωρίς να πουν μία λέξη; (!) Ίσως από τον τρόμο τούς είχε κοπεί η λαλιά, πράγμα που δεν πιστεύω». Περαιτέρω, απαντώντας και σε «διάφορους που ξιφουλκούν για τον δήθεν απαράδεκτο περιορισμό ανθρώπινων και ατομικών δικαιωμάτων» έκανε αναφορά και σε αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, οι οποίες, σύμφωνα με την ανάγνωση του υπουργού, αποφάνθηκαν ότι «Το δικαίωμα στην αποκάλυψη σχετικών αποδεικτικών στοιχείων δεν είναι απόλυτο».

Η απάντηση των δικηγόρων 

Σε απάντηση, το ανώτατο όργανο του Δικηγορικού Σώματος, η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων, εξέδωσε ανακοίνωση, δηλώνοντας κατηγορηματικά αντίθετη στη προωθούμενη ρύθμιση, και σχολιάζοντας σχετικά και τη ανάρτηση του υπουργού. Ανέφεραν, συγκεκριμένα, αφενός ότι οι διατάξεις του προηγούμενου νομοθετικού καθεστώτος περί περιορισμού της πρόσβασης του κατηγορουμένου σε στοιχεία της δικογραφίας, που ίσχυσε επί πενταετία, ουδέποτε εφαρμόστηκε από τα δικαστήρια και αφετέρου ότι το 2019 η διάταξη αυτή, μετά από έντονες παρεμβάσεις των δικηγορικών Συλλόγων, καταργήθηκε με τον νέο ΚΠΔ (ν.4620/19) με ομόφωνη εισήγηση της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής.

Προς αποκατάσταση της νομικής πραγματικότητας, ανέφεραν σχετικά με την Ευρωπαϊκή Οδηγία ότι «η χώρα μας δεν ήταν ούτε είναι υποχρεωμένη να υιοθετήσει την ανάλογη εξαίρεση που απαντά στην Οδηγία (ΕΕ) 2012/13. Η Οδηγία θέτει τα ελάχιστα κοινά πρότυπα προστασίας, αφήνοντας στα κράτη μέλη την δυνατότητα να διατηρήσουν τα τυχόν υψηλότερα πρότυπα προστασίας», ενώ η εν λόγω εξαίρεση «πρέπει να σταθμισθεί έναντι των δικαιωμάτων υπεράσπισης του υπόπτου ή κατηγορουμένου», οι δε σχετικοί «περιορισμοί [στο δικαίωμα πλήρους πρόσβασης στη δικογραφία] θα πρέπει να ερμηνεύονται στενά».

Τέλος, αναφέρει το αληθές περιεχόμενο των αποφάσεων του ΕΔΔΑ που επικαλέστηκε ο υπουργός Δικαιοσύνης, σε ποιο πλαίσιο αυτές εξεδόθησαν και τι ακριβώς αποφάνθηκε το Δικαστήριο, που ουδόλως στηρίζουν την νομιμότητα των εισαγόμενων εξαιρέσεων στα δικαιώματα του κατηγορουμένου.

Σύμφωνα, τέλος, με την ανακοίνωση, «Εύλογα γεννώνται απορίες, σχετικά με τις σκοπιμότητες της νομοθετικής πρωτοβουλίας και από την εσπευσμένη προώθηση της συγκεκριμένης διάταξης προς ψήφιση χωρίς κανένα προηγούμενο διάλογο (ούτε καν ενημέρωση) με τους θεσμικούς φορείς της Δικαιοσύνης, λειτουργούς και συλλειτουργούς, την πανεπιστημιακή κοινότητα, τους επιστημονικούς φορείς του ποινικού δικαίου».

Το δικαίωμα πρόσβασης στη δικογραφία

Σύμφωνα με το αρ. 100 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας «ο ανακριτής, μόλις μετά την κλήτευσή του εμφανισθεί ή οδηγηθεί σε αυτόν ο κατηγορούμενος για να απολογηθεί, του ανακοινώνει το περιεχόμενο του κατηγορητηρίου και των εγγράφων της ανάκρισης. Επιτρέπεται επίσης στον κατηγορούμενο να μελετήσει ο ίδιος ή ο συνήγορός του το κατηγορητήριο και τα έγγραφα της ανάκρισης.

Με γραπτή αίτηση του κατηγορουμένου και με δαπάνη του χορηγούνται σε αυτόν αντίγραφα του κατηγορητηρίου και των εγγράφων της ανάκρισης. Την ίδια υποχρέωση έχει ο ανακριτής, και τα ίδια δικαιώματα ο κατηγορούμενος, όταν κληθεί ξανά σε συμπληρωματική απολογία. Πάντως μετά το τέλος της ανάκρισης και προτού διαβιβαστεί η δικογραφία στον εισαγγελέα (άρθρο 308 παρ. 1), καλείται πάντοτε ο κατηγορούμενος να μελετήσει όλη τη δικογραφία».

Ο κατηγορούμενος αποτελεί το κύριο πρόσωπο σε όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, θεμελιώδη όψη της οποίας αποτελεί η ανάγκη προστασίας του από την ενδεχόμενη καταχρηστική άσκηση σε βάρος του της ποινικής καταστολής. Για το λόγο αυτό, απολαμβάνει συγκεκριμένων-θεμελιωδών δικαιωμάτων, τα οποία διασφαλίζουν ότι θα τύχει μίας δίκαιης δίκης. Μεταξύ των δικαιωμάτων αυτών, συγκαταλέγεται αυτό της πρόσβασής του σε όλα ανεξαιρέτως τα έγγραφα, που απαρτίζουν την σε βάρος του δικογραφία.

Το δικαίωμά αυτό είναι ο θεμέλιος λίθος του κράτους δικαίου και μιας αμερόληπτης και “ανεξάρτητης” δικαιοσύνης, δεδομένου ότι αν ο κατηγορούμενος δεν μπορεί να έχει πρόσβαση σε ολόκληρη τη δικογραφία και ένα μέρος αυτής εξαιρείται κατά το δοκούν με κάλυμμα το δημόσιο συμφέρον, ή την εθνική ασφάλεια ή την προστασία της έρευνας, πως θα προετοιμάσει την υπεράσπισή του; Πώς θα αμυνθεί; Διότι όλοι ανεξαιρέτως έχουν αυτό το δικαίωμα, της υπεράσπισης, άλλως θα γυρίζαμε όντως σε αλλοτινές-μαύρες εποχές..,.

Η ακώλυτη πρόσβαση στα στοιχεία της δικογραφίας εκ μέρους του κατηγορουμένου, βρίσκει έρεισμα τόσο στο αρ. 20 του Συντάγματος περί του δικαιώματος ακρόασης, όσο και στο αρ. 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) περί δίκαιης δίκης, σύμφωνα με το οποίο κάθε πρόσωπο έχει το δικαίωμα όπως η υπόθεσή του δικαστεί δίκαια. Ειδικότερα, μεταξύ άλλων, προβλέπεται το δικαίωμα του κατηγορούμενου να πληροφορείται σε σύντομη προθεσμία, σε γλώσσα που κατανοεί και με λεπτομέρεια τη φύση και λόγο της εναντίον του κατηγορίας και επιπλέον να διαθέτει το χρόνο και τις αναγκαίες ευκολίες για τη προετοιμασία της υπεράσπισής του.

Το θολό τοπίο της νέας ρύθμισης

Είναι σαφές πως η εξαίρεση που εισάγει η προωθούμενη τροποποίηση αφήνει στη διακριτική ευχέρεια των εκάστoτε δικαστικών αρχών να κρίνουν αν ο κατηγορούμενος θα έχει πρόσβαση σε όλα τα στοιχεία της δικογραφίας. Όμως ποιος ορίζει πότε τίθενται σε κίνδυνο η ζωή ή τα θεμελιώδη δικαιώματα άλλου ανθρώπου και με βάση ποια στοιχεία θα κριθεί; Στην περίπτωση αυτή, η ήδη θεσμοθετημένη προστασία μαρτύρων δε δίνει τη λύση;

Σκόπιμο κρίνεται, στο σημείο αυτό, να υπενθυμίσουμε τη διάταξη του αρ. 218 ΚΠοινΔ περί προστασίας μαρτύρων, στην οποία προβλέπεται ότι για συγκεκριμένα (περιοριστικώς αναφερόμενα) αδικήματα, όπως η συγκρότηση ή συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση ή σε τρομοκρατική οργάνωση και οι συναφείς πράξεις, η εμπορία ανθρώπων, η παράνομη διακίνηση μεταναστών, καθώς και η δωροληψία και δωροδοκία πολιτικών προσώπων, υπαλλήλων και δικαστικών λειτουργών, μπορεί να λαμβάνονται μέτρα για την αποτελεσματική προστασία από πιθανή εκδίκηση ή εκφοβισμό των θυμάτων, των ουσιωδών μαρτύρων, των προσώπων που βοηθούν στην αποκάλυψη εγκληματικών δραστηριοτήτων ή των οικείων τους.

Μεταξύ των προβλεπόμενων μέτρων προστασίας, είναι η κατάθεση με χρήση ηλεκτρονικών μέσων ηχητικής και οπτικής ή μόνο ηχητικής μετάδοσής της, η μη αναγραφή στην έκθεση εξέτασης του ονόματος, του τόπου γέννησης, κατοικίας και εργασίας, του επαγγέλματος και της ηλικίας του μάρτυρα, καθώς και η μεταβολή των στοιχείων ταυτότητας. Σε καμία περίπτωση όμως, η μη πρόσβαση του κατηγορουμένου στο ίδιο το περιεχόμενο της κατάθεσης! Μάλιστα, προβλέπεται ρητά ότι αν δεν έχουν αποκαλυφθεί τα στοιχεία ταυτότητας του μάρτυρα, μόνη η κατάθεσή του δεν είναι αρκετή για την καταδίκη του κατηγορουμένου.

Επιπλέον, ποιος ορίζει πότε και πώς τίθεται σε κίνδυνο το δημόσιο συμφέρον; Πώς θα ορίσει τούτο (καθώς και η απαρίθμηση των περιπτώσεων είναι ενδεικτική). Ποιος μπορεί να κρίνει ένα αβέβαιο μελλοντικό γεγονός, αυτό του κινδύνου της διεξαγωγής της έρευνας, με ποια κριτήρια στοιχειοθετείται αυτή ή πως προσδιορίζεται η πιθανή σοβαρή βλάβη της εθνικής ασφάλειας; Τέλος, ποια στοιχεία της δικογραφίας καταλαμβάνει η ρύθμιση, ποια στοιχεία μπορούν να παραμείνουν απόρρητα, κρυφά από τον κατηγορούμενο;

Η προωθούμενη ρύθμιση πάσχει από αόριστες έννοιες και επισφαλείς εξαιρέσεις. Και τελικά, στις περιπτώσεις που οι αρμόδιες αρχές θα κρίνουν πως πρέπει να γίνει χρήση της εξαίρεσης, πώς θα διασφαλιστεί μία δίκαιη δίκη για τον κατηγορούμενο;

Η δίκαιη δίκη δεν είναι μια απλή φράση, δεν είναι ένα νομικίστικο εύρημα και δε μπορεί να περιορίζεται όποτε θεωρείται “βολικό”. Αποτελεί το θεμελιώδη αρχή του Κράτους Δικαίου. Όταν παρεμβάλλονται από το νομοθέτη παραθυράκια στο απόλυτο αυτό δικαίωμα, τότε αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η τύχη μιας υπόθεσης, ενός ανθρώπου-κατηγορούμενου, αλλά η ίδια η εμπιστοσύνη των πολιτών στο θεσμό της Δικαιοσύνης, που έχει ήδη φτάσει σε ιστορικά χαμηλά!

 

---

 

Η Εύα Γιαλίδη είναι δικηγόρος.