Βράβευση του CERN για τη συμβολή του στη Θεμελιώδη Φυσική

Θεμελιώδεις ανακαλύψεις και τεχνολογικά επιτεύγματα σημάδεψαν την εβδομηντάχρονη ιστορία του CERN, με πιο γνωστά το World Wide Web, ευρύτερα γνωστό (αν και όχι τεχνικά σωστό) ως “το Διαδίκτυο” το οποίο άλλαξε ριζικά τη φυσιογνωμία του σύγχρονου κόσμου καθώς και την ανακάλυψη του στοιχειώδους σωματιδίου Higgs (το αποκαλούμενο και “σωματίδιο του Θεού”). Πολλές ακόμα εφαρμογές και καινοτομίες, λιγότερο γνωστές αλλά σημαντικές προέκυψαν από τις έρευνες που διεξάγονται στο CERN και θα αποτελέσουν αντικείμενο επόμενου άρθρου.

Το CERN ιδρύθηκε το 1954, στον απόηχο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, κοντά στη Γενεύη της Ελβετίας, με όραμα την ειρηνική συνεργασία των ευρωπαϊκών χωρών για την προώθηση της βασικής έρευνας, με άλλα λόγια της συστηματικής αναζήτησης των μυστηρίων της ύλης, όχι προς εμπορικό όφελος αλλά για αυτήν καθ’ εαυτήν την κατάκτηση της γνώσης ως παναθρώπινη ανάγκη και αγαθό.

CERN: Η ελληνική συμβολή

Σήμερα, το CERN είναι μια διεθνής συνεργασία 23 κρατών-μελών και 10 συνεργαζόμενων χωρών, μια επιστημονική οδύσσεια με “πλήρωμα” επιστήμονες, τεχνικούς, φοιτητές και διοικητικό προσωπικό που συνολικά ξεπερνά τους 17.000 ανθρώπους από 110 εθνικότητες. Το γεγονός ότι αυτή η πολυπολιτισμική κοινότητα τελικά καταφέρνει να συντονίζεται και να λειτουργεί αρμονικά συνεχίζοντας, παρά τις προκλήσεις, την επιστημονική της αποστολή επί επτά συνεχόμενες δεκαετίες, αποτελεί αναμφίβολα ένα φαινόμενο αξιοθαύμαστο και υποδειγματικό.

Η Ελλάδα υπήρξε ένα από τα 12 ιδρυτικά μέλη του CERN και οι Έλληνες επιστήμονες, μηχανικοί, τεχνικοί και διδακτορικοί φοιτητές συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να συμβάλλουν ενεργά σε κορυφαία πειράματα στην ιστορία της Σύγχρονης Φυσικής, όπως είναι το πείραμα ATLAS και το CMS, δύο από τα πιο φιλόδοξα και σύνθετα επιστημονικά εγχειρήματα που έχουν ποτέ σχεδιαστεί και υλοποιηθεί. Τα πειράματα αυτά διεξάγονται με τη χρήση του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων (Large Hadron Collider ή LHC) ο οποίος λειτουργεί στο CERN από το 2008 αποτελώντας τον μεγαλύτερο και ισχυρότερο επιταχυντή και συγκρουστήρα σωματιδίων που έχει ποτέ κατασκευαστεί.

Για τα καθ’ ημάς, ιδιαίτερη μνεία αξίζει η συνεισφορά των φοιτητών των ελληνικών πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων, απόδειξη του πόσα πολλά μπορούν να επιτύχουν αρκεί να τους δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία.

«Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας»

Το CERN εξερευνά τη Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων, τον κλάδο της Φυσικής που μελετά τα απειροελάχιστα σωματίδια που συνθέτουν την ύλη και τους μηχανισμούς με τους οποίους οικοδομήθηκε ο κόσμος μας. Η Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων είναι γνωστή και ως Φυσική Υψηλών Ενεργειών (ΦΥΕ) επειδή η πειραματική μελέτη των στοιχειωδών σωματιδίων απαιτεί την επιτάχυνση γνωστών σωματιδίων (όπως πρωτόνια ή ηλεκτρόνια) σε ταχύτητες σχεδόν ίσες με την ταχύτητα του φωτός.

Με αυτόν τον τρόπο αναπαράγονται συνθήκες εξαιρετικά υψηλής ενέργειας, αντίστοιχες με εκείνες που επικρατούσαν στα πρώτα απειροελάχιστα κλάσματα του δευτερολέπτου μετά τη γέννηση του Σύμπαντος, περίπου πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια. Έτσι, η επιστημονική έρευνα σε αυτόν τον τομέα δικαίως θεωρείται ως ένα από τα πιο συναρπαστικά ταξίδια του ανθρώπινου νου – μια κατάδυση στο απειροελάχιστο, εκεί όπου κρύβονται τα μυστικά της δημιουργίας του χώρου και του χρόνου μας.

Η έρευνα που διεξάγεται στο CERN έχει διευρύνει τα σύνορα της ανθρώπινης κατανόησης του υλικού κόσμου όσο ποτέ άλλοτε. Ως αναγνώριση αυτής της πρωτοποριακής συνεισφοράς, απονεμήθηκε στους συμμετέχοντες στα πειράματα του CERN (μεταξύ των οποίων και Έλληνες ερευνητές, μηχανικοί και φοιτητές) το “Breakthrough Prize in Fundamental Physics” (Βραβείο Καθοριστικής Καινοτομίας στη Θεμελιώδη Φυσική), μία από τις σημαντικότερες επιστημονικές διακρίσεις στον κόσμο.

Η απονομή πραγματοποιήθηκε στις 5 Απριλίου 2025, κατά τη διάρκεια λαμπρής τελετής στο Λος Άντζελες και το βραβείο παρέλαβαν οι επικεφαλής των τεσσάρων μεγάλων πειραμάτων του CERN: ALICE, ATLAS, CMS και LHCb. Μετά από κοινή απόφαση των ομάδων διαχείρισης των πειραμάτων, το χρηματικό βραβείο των τριών εκατομμυρίων δολαρίων αποφασίστηκε να διατεθεί για τη χορήγηση υποτροφιών σε διδακτορικούς φοιτητές από τα κράτη-μέλη, με στόχο να αποκτήσουν πολύτιμη τεχνογνωσία κατά την ερευνητική παραμονή τους στο CERN την οποία θα μπορούν να μεταφέρουν και να αξιοποιήσουν στις χώρες τους.

Σήμερα, στο CERN βρίσκονται σε εξέλιξη πυρετώδεις προετοιμασίες για τη λειτουργία της αναβαθμισμένης εκδοχής του επιταχυντή LHC (του High Luminosity LHC) με προγραμματισμένη έναρξη το 2030. Ο αναβαθμισμένος επιταχυντής, με σημαντικά αυξημένη απόδοση, υπόσχεται νέες ανακαλύψεις που ίσως να αποτελέσουν ακόμα ένα ορόσημο στην κατανόηση του κόσμου μας.