ΗΠΑ: “Διπλωματία σπάνιων γαιών” στην κεντρική Ασία

Σύμφωνα με το Bloomberg οι  δυτικές οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις επιδιώκουν να εδραιώσουν την παρουσία τους σε αυτήν την πλούσια σε πόρους αλλά περίκλειστη περιοχή, όπου την παραδοσιακή ρωσική επιρροή ανταγωνίζεται η Κίνα. Έδαφος στην περιοχή επιδιώκει συστηματικά να αποκτήσει και η Τουρκια,  αβαντάροντας τις συνόδους των τουρκόφωνων χωρών -που πλέον λέγεται Ομάδα Τουρκικών Γλωσσών, λόγω της γλωσσικής συγγένειας όλων.

Πρόκειται για πέντε χώρες της Κεντρικής Ασίας — Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και Τουρκμενιστάν. Από τα μέσα του 19ου αιώνα έως την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991 βρίσκονταν αποκλειστικά υπό ρωσική επιρροή, αλλά πλέον προσελκύουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη Δύση, με την πρώτη σύνοδο κορυφής ΗΠΑ-Κεντρικής Ασίας να διεξάγεται 2023.

Φέτος οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και Αντόνιο Κόστα, ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ και ο ομόλογός του της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν επισκέφθηκαν την Κεντρική Ασία τον Απρίλιο, τον Ιούνιο και τον Οκτώβριο αντίστοιχα.

Αυτές οι συναντήσεις κορυφής κατέστησαν δυνατές χάρη στη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των κρατών της Κεντρικής Ασίας, οι οποίες προσπαθούν να παρουσιαστούν ως ένα ενιαίο γεωπολιτικό μπλοκ και έχουν θέσει τέλος στις μεταξύ τους συγκρούσεις, κυρίως για τους υδάτινους πόρους.

Το Πεκίνο έχει ήδη εδραιωθεί στην περιοχή με τους “Νέους Δρόμους του Μεταξιού”, ένα τεράστιο έργο υποδομών, και έχει καθιερωθεί ως ο κορυφαίος εμπορικός εταίρος των χωρών της Κεντρικής Ασίας μπροστά από την ΕΕ και τη Ρωσία.

Σε επίπεδο ασφάλειας, η Μόσχα παραμένει απαραίτητη, ακόμη και αν η Κίνα και η Τουρκία παρεμβαίνουν, ενώ οι Δυτικοί, οι οποίοι διέθεταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή για να επιχειρούν στο Αφγανιστάν, αγωνίζονται να διατηρήσουν την επιρροή τους.

Αποθέματα σπάνιων γαιών

Τα άφθονα και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητα αποθέματα φυσικών πόρων των χωρών της Κεντρικής Ασίας προσελκύουν το ενδιαφέρον των Βρυξελλών και της Ουάσινγκτον, οι οποίες επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τα αποθέματά τους σε σπάνιες γαίες και να μειώσουν την εξάρτησή τους από το Πεκίνο.

Εκτός από σπάνιες γαίες, το Καζακστάν είναι ο πρώτος παραγωγός παγκοσμίως ουρανίου, το Ουζμπεκιστάν διαθέτει άφθονο χρυσό, ενώ τα αποθέματα φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν είναι μεταξύ των σημαντικότερων στον κόσμο. Το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν ανοίγουν νέα κοιτάσματα ορυκτών.

Η Ρωσία διατηρεί την έντονη παρουσία της στον ενεργειακό τομέα μέσω της παροχής υδρογονανθράκων χάρη στις σοβιετικές υποδομές ή την κατασκευή πυρηνικών εγκαταστάσεων. Η περιοχή πρέπει να αντιμετωπίσει και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που είναι πιο αισθητές εκεί σε σχέση με άλλες περιοχές του κόσμο, λόγω της έλλειψης νερού.

Όμως η εξαγωγή των φυσικών πόρων των χωρών της Κεντρικής Ασίας είναι μια περίπλοκη υπόθεση. Η περιοχή αυτή, με τους μεγάλους ορεινούς όγκους και τις ερήμους, με περίπου 80 εκατ. ανθρώπους, περίκλειστη και τεράστια (4 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα, επιφάνεια σχεδόν ίση με αυτήν της ΕΕ) συνορεύει με τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν και το Αφγανιστάν, χώρες με δύσκολες σχέσεις με τη Δύση. Είναι δύσκολο πάντως αυτές οι χώρες θελήσουν να απεξαρτηθούν από τη Μόσχα και να σπάσουν τον φυσικό τους αποκλεισμό.

Τόσο το Πεκίνο όσο και οι Βρυξέλλες υποστηρίζουν την ανάπτυξη του διαδρόμου δια μέσου της Κασπίας που θα φτάνει στην Ευρώπη μέσω του Καυκάσου, παρακάμπτοντας τη Ρωσία. Οι εμπορευματικές μεταφορές μέσω της Κασπίας Θάλασσας αυξήθηκαν κατά 668% μεταξύ του 2021, πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και του 2024, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία. Η Δύση θέλει άμεσα να προσεγγίσει πολλές από αυτές τις χώρες, αλλά ειδικά σε όσες έχουν στενή σχέση με τη Ρωσία θεωρεί ότι «υπάρχει και λογοκρισία και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, Bloomberg