Πώς η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για την Τουρκία

Ο Κόστα εισηγήθηκε την εφαρμογή της ενισχυμένης πλειοψηφίας (QMV) αντί της ομοφωνίας για το άνοιγμα ενταξιακών «συστάδων», προκειμένου να παρακαμφθούν τα αλλεπάλληλα βέτο της Ουγγαρίας και να προχωρήσει η πορεία ένταξης του Κιέβου. Η πρόταση αυτή σηματοδοτεί την πιο σοβαρή μέχρι σήμερα προσπάθεια της Ένωσης να υπερβεί το «φρένο» που θέτει η απαίτηση της ομοφωνίας – ένα σύστημα που εδώ και χρόνια επιτρέπει σε μεμονωμένα κράτη-μέλη να παραλύουν ολόκληρη την ΕΕ.

Η μάχη ανάμεσα στην ομοφωνία και την πλειοψηφία

Η ομοφωνία υπήρξε θεμέλιο λίθο της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, όμως με την πάροδο των δεκαετιών εξελίχθηκε σε τροχοπέδη. Ενώ σε θεωρητικό επίπεδο προστατεύει τα μικρά κράτη και προάγει τον συμβιβασμό, στην πράξη έχει γίνει εργαλείο παρελκυστικής τακτικής. Από το 2011, περισσότερες από 45 αποφάσεις έχουν μπλοκαριστεί, με την Ουγγαρία υπεύθυνη σχεδόν για τις μισές.
Η Βουδαπέστη, υπό τον Βίκτορ Όρμπαν, αξιοποίησε το βέτο για να αποδυναμώσει κυρώσεις κατά της Ρωσίας, να καθυστερήσει τις ενταξιακές συνομιλίες της Ουκρανίας και να πιέσει για την εκταμίευση παγωμένων κονδυλίων. Η κατάσταση αυτή έχει οδηγήσει ολοένα και περισσότερους ευρωπαίους ηγέτες να ζητούν διεύρυνση της χρήσης του QMV, ιδίως πριν από την ένταξη νέων χωρών όπως η Ουκρανία, η Μολδαβία και τα Δυτικά Βαλκάνια.
Ωστόσο, ακόμη και η αλλαγή των διαδικασιών χρειάζεται… ομοφωνία. Έτσι, η Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με το ίδιο της το παράδοξο: για να καταργήσει την ομοφωνία, απαιτείται ομοφωνία.

Το παράδειγμα της Ελλάδας και της Βόρειας Μακεδονίας

Η υπόθεση της Βόρειας Μακεδονίας αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του πώς το βέτο εργαλειοποιείται. Για πάνω από δέκα χρόνια, η Ελλάδα μπλόκαρε την ένταξη της γειτονικής χώρας σε ΕΕ και ΝΑΤΟ λόγω της ονομασίας «Μακεδονία». Η διαμάχη επιλύθηκε μόνον με τη Συμφωνία των Πρεσπών το 2018, όταν τα Σκόπια δέχτηκαν την αλλαγή ονόματος.
Η περίπτωση αυτή ανέδειξε ότι η ομοφωνία μπορεί να καταστεί όχημα διμερών διαφορών. Με τον ίδιο τρόπο, η Ελλάδα έχει περιορίσει επανειλημμένα τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Αν λοιπόν οι Βρυξέλλες αναγκαστούν να επανεξετάσουν τον κανόνα της ομοφωνίας λόγω της Ουγγαρίας, θα τεθούν επί τάπητος και οι επιπτώσεις της ελληνικής στάσης έναντι της Άγκυρας.

Γιατί η ένταξη της Ουκρανίας αφορά και την Τουρκία

Η συζήτηση για την κατάργηση της ομοφωνίας ίσως ανοίξει ένα «παράθυρο ευκαιρίας» για την Τουρκία. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Άγκυρας παραμένουν παγωμένες εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας πολιτικών βέτο. Αν το βέτο περιοριστεί, η ΕΕ θα μπορούσε να κρίνει την Τουρκία με βάση τη στρατηγική της σημασία: ως κρίσιμη περιφερειακή δύναμη για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, τους ενεργειακούς διαδρόμους και τη διαχείριση του μεταναστευτικού.
Ακόμη και σταδιακές μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να ανοίξουν τον δρόμο για νέο διάλογο Άγκυρας–Βρυξελλών γύρω από την άμυνα, τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης ή την απελευθέρωση της βίζας – ζητήματα που σήμερα παραμένουν «παγωμένα».

Κυβερνήσεις αλλάζουν, τα βέτο μένουν

Η συμπεριφορά της Ελλάδας στην ΕΕ σε θέματα που αφορούν την Τουρκία θυμίζει σε αρκετά σημεία την τακτική της Ουγγαρίας. Τον Μάιο του 2023, Αθήνα και Βουδαπέστη μπλόκαραν από κοινού πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας, επικαλούμενες εθνικά συμφέροντα. Η Ελλάδα έχει επίσης χρησιμοποιήσει το βέτο για να διασφαλίσει ότι διατηρεί ρόλο σε κάθε αμυντική συνεργασία που ενδέχεται να εμπλέξει την Τουρκία.

Νέοι συσχετισμοί στη γειτονιά

Η ευρωπαϊκή πορεία της Ουκρανίας μπορεί να μεταβάλει τις ισορροπίες σε ολόκληρη τη γειτονιά. Η Τουρκία, η Ελλάδα και η Ουγγαρία ανήκουν όλες στο ΝΑΤΟ· η Άγκυρα μάλιστα διατηρεί στενές σχέσεις με τη Βουδαπέστη. Αυτό δείχνει ότι, με τον κατάλληλο θεσμικό σχεδιασμό, οι χώρες μπορούν να συνυπάρξουν στο ίδιο στρατηγικό πλαίσιο.

Έτσι, κάθε βήμα ένταξης της Ουκρανίας και της Μολδαβίας στην ΕΕ δεν αφορά μόνο το Κίεβο και το Κισινάου. Δημιουργεί έμμεσα και νέες δυνατότητες για την Τουρκία — πολιτικές, οικονομικές και στρατηγικές. Και ίσως ανοίξει τον δρόμο για μια νέα, πιο ουσιαστική σχέση Άγκυρας–Βρυξελλών.