Το όραμα του Σαουδάραβα Μπιν Σαλμάν βουλιάζει στην έλλειψη ρευστότητας

Η επίσκεψη του Σαουδάραβα διαδόχου πρίγκιπα στη Ουάσιγκτον επανέφερε ένα γνώριμο σκηνικό: Ο ηγέτης μιας πετρελαιοπλούσιας χώρας βρέθηκε σε στενή επαφή με τον Πρόεδρο Τραμπ και κορυφαίους εκπροσώπους του αμερικανικού επιχειρηματικού κόσμου.

Αυτή η εικόνα πλούτου αποτελεί βασικό στοιχείο της ισχύος και του διεθνούς προφίλ της Σαουδικής Αραβίας, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο εσωτερικό.

Το Ριάντ έχει δεσμευτεί για μια ευρεία οικονομική μεταμόρφωση για τη νεανική κοινωνία του. Ο διάδοχος πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν δήλωσε στο Οβάλ Γραφείο ότι η χώρα του θα επενδύσει 1 τρισεκατομμύριο δολάρια στις ΗΠΑ — χωρίς, ωστόσο, να παράσχει λεπτομέρειες.

Πίσω όμως από τις κλειστές πόρτες του Ριάντ και της Wall Street ψιθυρίζεται μια διαφορετική πραγματικότητα: Το περίφημο Δημόσιο Επενδυτικό Ταμείο (PIF), το οποίο χρησιμοποιεί το βασίλειο για να υλοποιεί δεσμεύσεις όπως εκείνες που ανακοινώθηκαν στην Ουάσιγκτον, αντιμετωπίζει σοβαρή έλλειψη ρευστότητας για νέες επενδύσεις.
Βασικός λόγος γι’ αυτό είναι πως ο πρίγκιπας Μοχάμεντ και η ομάδα του έχουν διοχετεύσει μεγάλο μέρος των πόρων της χώρας σε έργα που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Σύμφωνα με 11 άτομα με γνώση των λειτουργιών του Ταμείου —συμπεριλαμβανομένων εργαζομένων, μελών του διοικητικού συμβουλίου, επενδυτών και εκπροσώπων— οι σαουδαραβικές αρχές καταβάλλουν πλέον μεγάλη προσπάθεια για να διασώσουν αυτά τα προβληματικά έργα.

Το μεγαλεπήβολο σχέδιο Neom στα βόρεια της χώρας —μια «ουτοπία» με ρομποτικούς εργάτες, χιονοδρομικό κέντρο και παραλίες από θρυμματισμένο μάρμαρο— αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή σοβαρές καθυστερήσεις.

Στο χαρτοφυλάκιο του PIF υπάρχουν και άλλα σχέδια που απέχουν πολύ από την υλοποίηση: μια αλυσίδα καφέ με μία μόνο λειτουργική μονάδα, η οποία ονειρεύεται να εξάγει τους καρπούς της στην Αυστρία· μια εταιρεία κρουαζιέρας με ένα μόνο πλοίο· και μια νεοφυής εταιρεία ηλεκτρικών αυτοκινήτων που, τρία χρόνια μετά την ίδρυσή της, δεν έχει παραδώσει ούτε ένα όχημα.

Το βασίλειο εξακολουθεί να έχει σημαντικά πετρελαϊκά αποθέματα. Ωστόσο η παραγωγή περιορίζεται λόγω διεθνών συμφωνιών με στόχο τη μείωση της παγκόσμιας προσφοράς, ενώ οι τιμές του αργού παραμένουν χαμηλές. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει ένα αυξανόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα για να τηρήσει τις εσωτερικές υποσχέσεις του πρίγκιπα Μοχάμεντ και καταφεύγει στον δανεισμό.

Το PIF δηλώνει ότι διαχειρίζεται περιουσιακά στοιχεία ύψους περίπου 1 τρισ. δολαρίων, όμως μεγάλο μέρος του χαρτοφυλακίου του αποτελείται από δύσκολα ρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία χωρίς δημόσια αποτίμηση. Όπως μεταφέρουν έξι άτομα με άμεση γνώση του θέματος, οι εκπρόσωποι του Ταμείου έχουν αρχίσει να δηλώνουν σε διεθνείς επενδυτές ότι σύντομα δεν θα υπάρχει σχεδόν καθόλου διαθέσιμο κεφάλαιο για νέα έργα.

Σε αντίθεση με άλλους κρατικούς επενδυτικούς φορείς, το PIF δημοσιεύει ετησίως μόλις μιάμιση σελίδα οικονομικών δεδομένων.
Ο εκπρόσωπος του Ταμείου, Μαρβάν Μπακράλι, δήλωσε ότι υπάρχουν 60 δισεκατομμύρια δολάρια σε μετρητά και παρόμοια χρηματοοικονομικά μέσα και χαρακτήρισε το PIF «ιδιαίτερα ρευστό με βάση τα περιφερειακά δεδομένα».

Στο παρασκήνιο, οι λειτουργίες του Ταμείου αναδιαρθρώνονται υπό τη στενή επιτήρηση του διαδόχου πρίγκιπα. Σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν μυστικά σχέδια, ο πρίγκιπας απομάκρυνε τον επικεφαλής του Neom, ενός τουλάχιστον από τα έργα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Το Ταμείο μειώνει επιθετικά τις εσωτερικές οικονομικές προβλέψεις για μια σειρά επενδύσεων —ανάμεσά τους τα πολυτελή θέρετρα στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας, τα περισσότερα από τα οποία παραμένουν άδεια.
Το Διοικητικό Συμβούλιο προετοιμάζεται για μια διαφορετική στρατηγική στο μέλλον: περισσότερες επενδύσεις σε εισηγμένες μετοχές και ομόλογα. Στόχος είναι η αύξηση του Ταμείου στα 2 τρισ. δολάρια μέσα σε πέντε χρόνια· ωστόσο παραμένει ασαφές τι ποσοστό αυτού θα προέλθει από επενδυτικά κέρδη και τι από νέες κρατικές εισφορές.

Όπως λέει ο Μπακράλι:

«Ως ένας μακροπρόθεσμος επενδυτής, οι αποδόσεις μας θα κριθούν όχι σε τριμηνιαία βάση αλλά σε κλίμακα γενεών. Οι αποδόσεις θα μετρηθούν τόσο οικονομικά όσο και σε επίπεδο κοινωνικού και αναπτυξιακού αντίκτυπου.»

Ο κόσμος των κρατικών επενδυτικών ταμείων είναι συνήθως ήρεμος. Το μεγαλύτερο παγκοσμίως, της Νορβηγίας, αξίας 2 τρισ. δολαρίων, επενδύει κυρίως σε δημόσια εισηγμένες μετοχές. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Ινδία, τα ταμεία επιτρέπεται να επενδύουν μόνο στο εσωτερικό.
Για πολλά χρόνια, το PIF λειτουργούσε με παρόμοιο τρόπο. Ιδρύθηκε το 1971 ως εργαλείο για τη στήριξη εγχώριων εταιρειών —τραπεζών και παρόχων ηλεκτρικής ενέργειας.

Μέχρι το 2015 το Ταμείο είχε περιουσιακά στοιχεία περίπου 100 δισ. δολαρίων, 50 υπαλλήλους και ελάχιστη αναγνωρισιμότητα. Το ίδιο έτος, ο νέος Σαουδάραβας βασιλιάς παρέδωσε τον έλεγχο στον 29χρονο τότε γιο του, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν.

Ο διάδοχος τοποθέτησε το PIF στο επίκεντρο της στρατηγικής του για συσσώρευση ισχύος. Λέγεται πως εκείνο το έτος «γεννήθηκε ξανά» το Ταμείο.

Ο πρίγκιπας ενίσχυσε το Ταμείο με κρατικά κεφάλαια, συνήψε δάνεια και διοχέτευσε σε αυτό —σύμφωνα με εξωτερικές εκτιμήσεις— περίπου 500 εκατ. δολάρια ημερησίως από τα έσοδα των πετρελαϊκών πωλήσεων. Επιπλέον, μετέφερε στο PIF περιουσιακά στοιχεία που κατασχέθηκαν από αντιφρονούντες και μέλη της βασιλικής οικογένειας.

Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι μέσω των έργων του PIF δημιουργήθηκαν 1,1 εκατ. θέσεις εργασίας για Σαουδάραβες· ωστόσο αυτό δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί ανεξάρτητα.

Σήμερα το Ταμείο έχει περισσότερους από 3.000 εργαζομένους. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο, τα έσοδά του αυξήθηκαν κατά 25% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Αυτή η ανάπτυξη είχε σημαντικό αντίκτυπο στην πορεία του διοικητή του PIF, Γιασίρ αλ-Ρουμαγιάν. Μετά από καριέρα κυρίως στον τραπεζικό τομέα της περιοχής, ο Ρουμαγιάν αποκάλυψε σε ένα podcast ότι αρχικά είχε παρουσιάσει στον διάδοχο πρίγκιπα άλλους υποψηφίους για τη θέση, αλλά ο πρίγκιπας απέρριψε τους περισσότερους και τελικά του ανέθεσε ο ίδιος τον ρόλο.

Ο Ρουμαγιάν απολαμβάνει εμφανώς τη θέση του — χαρακτηριστικό παράδειγμα το ότι έδειξε τη φωτογραφία του γιοτ του σε έναν επισκέπτη — και διορθώνει αυστηρά όσους προφέρουν λανθασμένα το όνομα του Ταμείου («Piff»).

Ένα από τα σύμβολα της επιρροής του PIF και του Ρουμαγιάν είναι το Future Investment Initiative, γνωστό και ως «Davos in the Desert». Χιλιάδες άνθρωποι συμμετέχουν κάθε χρόνο στην τεράστια αυτή εκδήλωση που διεξάγεται στο Ριάντ.

Μέχρι πρόσφατα, μία από τις πιο περιζήτητες παράλληλες εκδηλώσεις ήταν το δείπνο στη βίλα του Ρουμαγιάν ανάμεσα σε φοινικιές — βίλα που κάποτε ανήκε σε επιχειρηματία ο οποίος συνελήφθη στην εκκαθάριση του 2017 κατά των αντιφρονούντων.

Όταν φέτος περίπου 100 παγκόσμιοι ηγέτες της βιομηχανίας και των χρηματοοικονομικών συγκεντρώθηκαν στη βίλα, θα ανέμενε κανείς μια συνηθισμένη επίδειξη αφθονίας.

Αυτή τη φορά όμως το κλίμα ήταν διαφορετικό. Συμμετέχοντες μιλούσαν για το τέλος «των παλιών καλών εποχών», όταν οι Δυτικοί επιχειρηματίες συνήθως έφευγαν από το Ριάντ με γεμάτες τσάντες.

Οι εκπρόσωποι του PIF ανακοίνωσαν ότι τα κριτήρια για νέες επενδύσεις είχαν αλλάξει: από εδώ και στο εξής, νέες τοποθετήσεις θα γίνονταν μόνο εφόσον οι υφιστάμενοι επενδυτές συνέβαλλαν στη διάσωση παλαιότερων έργων.

Σύμφωνα με άτομο που συμμετείχε στις συζητήσεις, το Ταμείο προσέφερε νέα κεφάλαια μόνο με την προϋπόθεση ότι ποσό υπερδιπλάσιο της αρχικής επένδυσης θα διοχετευόταν σε ιδιωτικές σαουδαραβικές επιχειρήσεις.

Αυτή η ρύθμιση θα οδηγούσε τα κεφάλαια διεθνών επενδυτών σε έργα που ανήκουν στο PIF, ενισχύοντας έτσι τη βιτρίνα τους.
Όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος Ρούπερτ Τρεφγκαρν:

«Δεν υπάρχει καμία υποχρέωση. Αλλά σίγουρα υπάρχει κίνητρο.»