“Ανισότητα για όλους”

της Νεφέλης Λυγερού  – 

Η «Ανισότητα για Όλους» είναι ένα από τα σημαντικότερα ντοκιμαντέρ και με την πάροδο των χρόνων η αξία του αποδεικνύεται ολοένα και περισσότερο. Σ’ αυτό, ο καθηγητής Ρόμπερτ Ράιχ εξηγεί πώς η σημερινή ανισότητα στην κατανομή του πλούτου όχι μόνο παροξύνει τα κοινωνικά προβλήματα, αλλά και προκαλεί οικονομική κρίση, όπως τη Μεγάλη Ύφεση του 1929, όπως την κρίση του 2008.

Η μεσαία τάξη και οι μη προνομιούχοι συνθλίβονται κάτω από το βάρος του πλούτου που συγκεντρώνεται σε μία ολοένα και μικρότερη μειονότητα. Ο Ράιχ δεν είναι ένας οποιοσδήποτε καθηγητής. Διδάσκει στο Μπέρκλεϊ και έχει διατελέσει υπουργός Εργασίας στην κυβέρνηση του Μπιλ Κλίντον. Σύμφωνα με αυτόν, το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι οι πλούσιοι ξοδεύουν αθροιστικά ελάχιστα, επειδή «ουσιαστικά κάθονται στα χρήματά τους». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η ενεργός ζήτηση.

Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι, έτσι δεν δημιουργούνται ούτε αρκετές θέσεις εργασίας. Την κατάσταση σώζουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αναλογικά έχουν μεγαλύτερη συμβολή στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η ανεργία, η υποαπασχόληση, οι άδειες άνευ αποδοχών, το πάγωμα των μισθών και ο φόβος έχουν περιορίσει την κατανάλωση των καθημερινών ανθρώπων. Αυτό δεν είναι καλό όταν οι δαπάνες των μικρομεσαίων καταναλωτών αποτελούν το 70 % της οικονομίας των ΗΠΑ.

Η φούσκα του χρέους

Από το 1970, άλλωστε, οι μισθοί δεν συμβαδίζουν με το κόστος ζωής. Οι γυναίκες εντάχθηκαν στο εργατικό δυναμικό για να ενισχύσουν το νοικοκυριό τους. Ο μέσος Αμερικανός αύξησε και τις ώρες που εργάζεται για να διατηρήσει το επίπεδο ζωής της οικογένειάς του. Αυτό, σημειώνει ο Ράιχ, συνέβη λίγο πριν από τη Μεγάλη Ύφεση της Αμερικής.

Άτομα που ανήκαν στη μεσαία τάξη δανείστηκαν τεράστια ποσά, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν το βιοτικό επίπεδό τους, με υπερδανεισμό. Το χρέος έσκασε σαν φούσκα, στέλνοντας την οικονομία σε ελεύθερη πτώση. Το σενάριο αυτό ακούγεται πολύ οικείο, σωστά;

Στην ταινία ο Ράιχ επικροτεί το κίνημα “Occupy Wall Street”. Επιβεβαιώνει, όμως, αυτό που γνωρίζουν οι περισσότεροι, ότι δεν έχει επιφέρει καμία ουσιαστική αλλαγή. Κατά τη γνώμη του η λύση θα έλθει από την πλειοψηφία, η οποία στέκεται παθητική. Ο Ράιχ ενθαρρύνει περισσότερους ανθρώπους να εμπλακούν στα κοινά και να απαιτήσουν τη ριζική μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος, η οποία επέτρεψε στον πλούτο να συγκεντρώνεται στα χέρια των ολίγων.

Αν κρίνουμε, όμως, από την φτωχή προσέλευση των ανθρώπων στα σινεμά της Νέας Υόρκης, οι πολίτες προτιμούν να παρακολουθούν “λαμπερά” ριάλιτι παρά να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της πραγματικής ζωής. Η ταινία του Ράιχ τους θυμίζει αυτά που θέλουν να ξεχάσουν.

Το πλουσιότερο 1%

Από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, οι ΗΠΑ έχουν την πιο άνιση κατανομή του εισοδήματος και δυστυχώς οδηγούμαστε ακόμα προς μεγαλύτερη ανισότητα. Οι 400 πλουσιότερες οικογένειες της Αμερικής έχουν περισσότερο πλούτο από το μισό του πληθυσμού. Η ανισότητα βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Από το 1970, η αμερικανική οικονομία διπλασιάστηκε. Το πλουσιότερο 1% ωφελείται προκλητικά, καθώς είναι σε θέση να κερδίζει περισσότερο από το 20% του εθνικού εισοδήματος. Αυτό είναι τριπλάσιο από το αντίστοιχο ποσοστό το 1970.

Το ντοκιμαντέρ «Ανισότητα για όλους» εξετάζει μία προς μία αυτές τις ανησυχητικές αλήθειες. Από τη χρονιά που γυρίστηκε, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί δραματικά. Με άλλα λόγια, η ανισοκατανομή του πλούτου έχει κλιμακωθεί περαιτέρω με γεωμετρική πρόοδο.

Σήμερα, ο Ράιχ διδάσκει ένα δημοφιλές μάθημα στο πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια. Η επιτυχία του δεν ήταν εύκολη. Λόγω της σπάνιας νόσου Φέρμπανκς δεν ψήλωσε πάνω από το 1,48 μ. «Όλη μου τη ζωή αντιμετωπίζω ανθρώπους που θέλουν να με αποθαρρύνουν, που θέλουν να με λυγίσουν. Απέτυχαν. Είμαι ακόμα εδώ. Αυτός είναι και ο λόγος που θέλω να ξυπνήσουν και οι λαοί και να αρχίσουν να παλεύουν».

Φλερτ με τη φτώχεια

Το βιβλίο του Beyond Outrage, το οποίο έγινε μπεστ σέλερ, εξηγεί τί ακριβώς  συμβαίνει με την οικονομία των ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία. Εκεί αποτυπώνεται ενδελεχώς το γιατί η σημερινή κατάσταση δεν λειτουργεί, καθώς ωφελεί ελάχιστους προνομιούχους και βλάπτει τη συντριπτική πλειονότητα.

Με αυτόν τον τρόπο υπονομεύεται το μέλλον των ΗΠΑ, αλλά και αυτό της παγκόσμιας οικονομίας. Η πολιτική λιτότητας της Ευρώπης είναι εξίσου λανθασμένη, σύμφωνα με τον Ράιχ, καθώς βασίζεται στο ίδιο σκεπτικό. «Τα πράγματα αναμένονται χειρότερα, εάν οι άνθρωποι δεν αντιδράσουν επιτέλους».

Ο Ράιχ μετατρέπεται από πολιτικό και οικονομολόγο σε ακτιβιστή. Δεν επιθυμεί πια να παίζει με τους κανόνες της Ουάσινγκτον. Δεν συμμερίζεται, άλλωστε, και την αισιοδοξία της. «Τα πράγματα είναι επικίνδυνα κοντά στην κατάρρευση. Η λεγόμενη οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ είναι πλασματική. Η ανεργία, η υποαπασχόληση, η πείνα και η έλλειψη στέγης είναι στα επίπεδα της ύφεσης του 1929. Το ήμισυ όλων των νοικοκυριών των ΗΠΑ είναι ήδη φτωχά ή φλερτάρουν με αυτό».

Πράγματι, στη Δύση το ζήτημα της ανισότητας έχει αρχίσει να διεκδικεί σημαντική θέση στον δημόσιο διάλογο. Το εγχείρημα του Ράιχ είναι σημαντικό, καθώς η ανισότητα αυξάνεται σχεδόν παντού στον μεταβιομηχανικό καπιταλιστικό κόσμο και μοιάζει σαν ένα αναπόφευκτο προϊόν της καπιταλιστικής δραστηριότητας.

Σκοπός του είναι να ξεσκεπάσει «το μεγαλύτερο ψέμα» που κρύβεται στον πυρήνα του καπιταλισμού: «Δεν είναι οι πλούσιοι και οι επιχειρήσεις που ανοίγουν τις δουλειές και παράγουν τον πλούτο. Αυτά τα κάνει η εργατική και η τεράστια μεσαία τάξη. Γιατί λοιπόν οι πλούσιοι έχουν γίνει πλουσιότεροι και εμείς οι υπόλοιποι γινόμαστε όλο και πιο φτωχοί;», αναρωτιέται. Αυτό αναγνωρίζει ως το λάθος του σύγχρονου καπιταλισμού και τη μεγαλύτερη απειλή όχι μόνο για την οικονομία, αλλά και για τη δημοκρατία.