Από τη γλαύκα στο ευρώ – Τα μετεπαναστατικά νομίσματα
31/12/2018
Επί Τουρκοκρατίας, το επικρατούν νόμισμα στην Ελλάδα ήταν το οθωμανικό ακτσέ και το αργυρούν μονγκίρ. Το χαλκούν ήταν το γρόσι. Το κύριο χρυσό νόμισμα ήταν το ασράφι, βασισμένο στο βενετικό δουκάτο και εν συνεχεία το κουρούς έως το 1850, όταν ο σουλτάνος κυκλοφόρησε χαρτονόμισμα. Το 1876 η Κωνσταντινούπολη κατελήφθη υπό του βρετανικού στόλου, καθώς ο σουλτάνος δεν πλήρωσε το εξωτερικό χρέος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Την εποχή αυτή έδρασε στην Κωνσταντινούπολη ο Ανδρέας Συγγρός ως «σορτάκιας» των οθωμανικών ομολόγων (παίζων «με τα κάτω» την αξία των).
Η ελληνική επαναστατική κυβέρνηση εξέδωσε το 1822 ομόλογα, που αν και ήταν το πρώτο εθνικό «χαρτί», δεν έτυχαν της εμπιστοσύνης των Ελλήνων. Τα δάνεια της Ανεξαρτησίας εξανεμίσθησαν, προτού φθάσουν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Το 1828, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, αντιλαμβανόμενος την ανάγκη αποκαταστάσεως της εθνικής οικονομικής κυριαρχίας, «έκοψε» το νέο νόμισμα, τον φοίνικα (=1/6 του ισπανικού δίστηλου τάλιρου ή 8 ρεάλ). Το πρώτο ελληνικό νόμισμα κυκλοφόρησε το 1829 (1 λεπτό=1 τούρκικος «παράς»). Η δολοφονία του Καποδίστρια ανέκοψε την οικονομική απεξάρτηση της Ελλάδος από τις ξένες προστάτιδες δυνάμεις.
Στις 8 Φεβρουαρίου 1833, η αντιβασιλεία του Όθωνος αντικατέστησε τον φοίνικα με την ασημένια δραχμή (κράμα 9/10). Κόπηκαν επίσης χρυσά νομίσματα, με την ονομασία Οθώνεια, 20 δρχ. και το 1852, 8 χρυσά των 40 δρχ. από τα οποία σώζονται μόνο δύο στο Νομισματικό Μουσείο. Τον Απρίλιο 1841 ιδρύθη η Εθνική Τράπεζα, με βασικούς μετόχους τον Γεώργιο Σταύρου και τον Ελβετό Εϋνάρδο και με κεφάλαιο 3.402.000 δρχ., η οποία εξέδωσε τα πρώτα δραχμικά χαρτονομίσματα (τραπεζογραμμάτια) το 1847.
Με την πανευρωπαϊκή αναταραχή του 1848, επεβλήθη στην Ελλάδα αναγκαστική κυκλοφορία της δραχμής και η Εθνική Τράπεζα απέκτησε το προνόμιο να εκδίδει χαρτονόμισμα που διήρκεσε μέχρι το 1929, οπότε το εκδοτικό προνόμιο ανέλαβε η Τράπεζα της Ελλάδος, ιδρυθείσα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Το 1868 η Ελλάς προσεχώρησε στη Λατινική Νομισματική Ένωση της Γαλλίας, Ιταλίας, Βελγίου και Ελβετίας (ίδρυση το 1860), με την υποχρέωση να συνδέσει τη δραχμή με την τιμή του αργύρου και χρυσού (διμεταλλισμός). Όμως, η Κρητική επανάσταση του 1869 ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να επαναφέρει την αναγκαστική κυκλοφορία (δηλ τη μη εξαργύρωση σε χρυσό ή άργυρο) που διήρκεσε για σύντομο χρονικό διάστημα (1870). Ο Χαρίλαος Τρικούπης προσπάθησε να επαναφέρει τη δραχμή στη Λατινική Νομισματική Ένωση εις μάτην. Πολύ σύντομα επανήλθε η μικρή τότε Ελλάδα στην αναγκαστική κυκλοφορία.
“Δυστυχώς επτωχεύσαμεν”
Με την έκρηξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1876), οι ελληνικές πολεμικές προετοιμασίες χρειάστηκαν να επαναφέρουν την αναγκαστική κυκλοφορία το 1877. Με την κρίση του «Ανατολικού ζητήματος», η δραχμή υπετιμήθη αισθητά, που επέτρεψε προσωρινά την άρση της αναγκαστικής κυκλοφορίας. Ωστόσο, ο υπερβολικός κρατικός δανεισμός για δημόσια έργα (διώρυγα Κορίνθου, σιδηρόδρομοι, ολυμπιακά έργα του Χαριλάου Τρικούπη) δεν απέτρεψε τελικώς τη χρεοκοπία το 1893. Τότε ο Τρικούπης είπε το διαβόητο «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν».
Η εν συνεχεία ήττα της Ελλάδος από την Τουρκία το 1897 επέβαλε τον διεθνή οικονομικό έλεγχο για την αποπληρωμή δυσβάστακτων πολεμικών αποζημιώσεων (4 εκατ. τουρκικών λιρών). Με το γύρισμα του 20ου αιώνος, η ιδιωτική αστική πρωτοβουλία και η στρατιωτική Επανάσταση του 1909 επέτρεψαν όχι μόνο την ανασυγκρότηση της οικονομίας, αλλά και την έξοδο του ελληνικού στρατού στους δύο νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους (κατά της Τουρκίας και Βουλγαρίας το 1912-13). Επιπλέον, η συμμετοχή της Ελλάδος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18) με τους δυτικούς συμμάχους διπλασίασε τα όριά της. Το 1918 άλλαξε ριζικά το φορολογικό σύστημα και επεβλήθη για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο φόρος εισοδήματος («καθαράς προσόδου»).
Η Μικρασιατική εκστρατεία (1919-22) και η αθέτηση των δανειακών υποχρεώσεων Αγγλίας και Γαλλίας προς την ελληνική κυβέρνηση επέφεραν την καταστροφή και τον διχασμό. Για πρώτη φορά η Ελλάς έκοψε τη δραχμή στη μέση το 1926 και με τον εσωτερικό δανεισμό προσπάθησε να στεγάσει και να θρέψει 1,5 εκατομμύριο Έλληνες πρόσφυγες από την Ιωνία και Ανατολική Θράκη. Ο πληθωρισμός έκαμε την πρώτη εμφάνισή του στην ελληνική αγορά και οι τιμές δεκαοκταπλασιάσθησαν έναντι του 1914. Στη Γερμανία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ο πληθωρισμός ήταν πολλαπλάσιος και έσπειρε τον σπόρο της ανόδου του Ναζισμού στην εξουσία και τελικώς την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
