Από τη Θάτσερ στο Brexit – Ένας Ατλαντικός Ωκεανός δρόμος

Σοκ θα συντελεσθεί μετά την 31η Οκτωβρίου 2019 με το Brexit, ιδιαίτερα εάν δεν έχει προκύψει συμφωνία της Βρετανίας με την ΕΕ. Τηρουμένων των αναλογιών πρόκειται για σοκ ανάλογο με αυτό που υπέστη η βρετανική οικονομία και κοινωνία κατά την ενδεκαετή (1979-1990) διακυβέρνηση του Συντηρητικού Κόμματος υπό την ηγεσία της Θάτσερ. Τότε η ασκούμενη ακραία νεοφιλελεύθερη οικονομική και κοινωνική πολιτική ήταν, κατά βάση, μία επίθεση στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα.

Ειδικότερα, στον τομέα της εργασίας, η Θάτσερ εισήγαγε και ανέπτυξε στην οικονομική πολιτική την στρατηγική της πλήρους αποδιάρθρωσης της αγοράς εργασίας σε τέσσερα επίπεδα:

• Πρώτον, στο επίπεδο προώθησης της απασχολησιμότητας και αύξησης των ευέλικτων μορφών απασχόλησης.
• Δεύτερον, στο επίπεδο συρρίκνωσης ακόμη και κατάργησης των θεσμών προστασίας της εργασίας.
• Τρίτον, στο επίπεδο μείωσης των μισθολογικών και μη μισθολογικών δαπανών της εργασίας.
• Τέταρτον, στο επίπεδο της παρεμπόδισης και περιορισμού της συνδικαλιστικής δραστηριότητας.

Παράλληλα, κατά την συγκεκριμένη περίοδο, η Θάτσερ προέβαλλε εμφατικά, μεταξύ των άλλων, την επικριτική και αντίθετη θέση σχετικά με την εξέλιξη της ΕΟΚ σε ΕΕ. Πυροδότησε έτσι οξύτατη διαπάλη στο εσωτερικό του αστικού πολιτικού συστήματος και των τριών βασικών πολιτικών κομμάτων (Συντηρητικό, Εργατικό, Φιλελεύθερο) για την θέση της Βρετανίας στην ΕΟΚ.

Επιπλέον, ο εμπλουτισμός –μεταξύ των άλλων– του ιδιότυπου καθεστώτος της Βρετανίας με την ΕΕ, η σύγκρουση αναφορικά με τη συμμετοχή της στερλίνας στον Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών της ΕΟΚ και η έντονη αντίδραση της Θάτσερ στη γερμανική ενοποίηση, αποτελούσαν –κατά τους Βρετανούς αναλυτές– πολιτικές συμπεριφορές υπεράσπισης της εθνικής κυριαρχίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Με αυτόν τον τρόπο, θεωρούν ότι ανατρέπεται ο συσχετισμός δυνάμεων που είχε διαμορφωθεί μετά το 1945 στην Ευρώπη, σε όφελος της Γερμανίας και σε βάρος της Βρετανίας (Η. Νathan, 2019).

Oι εξελίξεις αυτές αναζωπύρωσαν τους φόβους για μία “γερμανική Ευρώπη” και –όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος– ενεργοποίησαν αντανακλαστικά περιορισμού της εθνικής κυριαρχίας της Βρετανίας. Σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που στο συγκεκριμένο ζήτημα το μέλλον της Βρετανίας να επηρεάζεται καθοριστικά από τα αντανακλαστικά του παρελθόντος και το παρελθόν να διεισδύει στο μέλλον της χώρας. Έτσι, η χώρα του Άνταμ Σμιθ και του Κέινς, αντιμετωπίζει το ζήτημα της θέσης της στην ΕΕ τόσο με όρους μεγάλης καθυστέρησης, όσο και με όρους εθνο-ιδεολογικούς και γεωπολιτικούς, παρά με όρους στρατηγικούς, αναπτυξιακούς και κοινωνικούς-οικονομικούς.

Νεοφιλελεύθερη στρατηγική επιλογή

Στο πλαίσιο αυτό, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2016 για την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, αποτελεί τη συνισταμένη πολλών παραγόντων: των πολιτικών λιτότητας που εφαρμόστηκαν στην συγκεκριμένη χώρα από το 1979 μέχρι το 2016 και εφαρμόζονται μέχρι σήμερα από το σύνολο του βρετανικού πολιτικού συστήματος, της ξενοφοβίας των λαϊκών τάξεων, του ρόλου των ΜΜΕ και της θέσης ενός μη παγκοσμιοποιημένου τμήματος του βρετανικού κεφαλαίου (P. Schnapper – E. Avril, 2019).

Παράλληλα, η δυσκολία του βρετανικού πολιτικού συστήματος να συμφωνήσει στον τρόπο υλοποίησης (έξοδος με ή χωρίς συμφωνία) του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, ουσιαστικά εκφράζει –μεταξύ των άλλων– και τα εξής:

• Πρώτον, τις εσωτερικές διαφωνίες των στρατηγικών επιλογών για το μέλλον (νεοφιλελεύθερη ή κοινωνική-αναπτυξιακή επιλογή).
• Δεύτερον, το πεδίο του ανταγωνισμού (ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο).
• Τρίτον, τον χαρακτήρα του κοινωνικού κράτους (δημόσιο-κοινωνικό ή ιδιωτικό).

Από την άποψη αυτή, αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρόσφατες αποφάσεις του Βρετανού πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον υποδηλώνουν τη νεοφιλελεύθερη στρατηγική επιλογή μετά το Brexit. Ας δούμε ποιες είναι αυτές οι αποφάσεις:

• Πρώτον, αναστολή λειτουργίας, παρά τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης και των κοινωνικών φορέων και κινημάτων, του Κοινοβουλίου κατά την χρονική περίοδο του Brexit.
• Δεύτερον, ενδεχόμενη επιλογή του Brexit χωρίς συμφωνία.
• Τρίτον, προοπτική υπογραφής διμερούς εμπορικής συμφωνίας ΗΠΑ-Βρετανίας.

Μία τέτοια κατεύθυνση θα επιλεγεί με το άνοιγμα, για παράδειγμα, στα μεταλλαγμένα προϊόντα made in USA και στις αμερικανικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις του βρετανικού εθνικού συστήματος υγείας (H. Nathan, 2019). Επίσης, με τον περιορισμό ή την απαγόρευση των Ευρωπαίων πολιτών και γενικότερα των μεταναστών στην Βρετανία. Τέλος, με τη συρρίκνωση των κοινωνικών δαπανών και γενικότερα του εύρους του κοινωνικού κράτους κλπ.

Αυτά θα είναι απόρροια της μείωσης του ΑΕΠ, της συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας κλάδων παραγωγής (π.χ. κατασκευαστικός, αυτοκινητοβιομηχανία, χρηματοπιστωτικός), με δυσμενείς συνέπειες στο επίπεδο της απασχόλησης, της ανεργίας, των εισοδημάτων και γενικότερα του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού.