Δεξιότητες, δεξιοτήτων τα πάντα δεξιότητες

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, ο οποίος αντιμετωπίζει τις δεξιότητες ως ατομικά χαρακτηριστικά, επισημαίνει ότι σήμερα εκτός από τις απαραίτητες γνωστικές δεξιότητες σημαίνοντα ρόλο διαδραματίζουν δεξιότητες κοινωνικές και συναισθηματικές, όπως, επίτευξης στόχων (επιμονή, αυτοέλεγχος, πάθος για επίτευξη στόχων), εργασίας σε ομάδες (κοινωνικότητα, σεβασμός, ενδιαφέρον/μέριμνα για τους άλλους) και διαχείρισης των συναισθημάτων (αυτοεκτίμηση, αισιοδοξία, αυτοπεποίθηση). Μία ακόμα ενδιαφέρουσα καταγραφή των απαραίτητων δεξιοτήτων που πρέπει να χαρακτηρίζει τον εργαζόμενο μέχρι το 2025 έχει γίνει από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ σύμφωνα με το οποίο οι δεξιότητες αυτές είναι:

1. Αναλυτική σκέψη και καινοτομία, 2. Ενεργητική μάθηση και στρατηγικές μάθησης, 3. Επίλυση σύνθετων προβλημάτων, 4. Κριτική σκέψη και ανάλυση, 5. Δημιουργικότητα, πρωτοτυπία και πρωτοβουλία, 6. Ηγεσία και κοινωνική επιρροή, 7. Χρήση, παρακολούθηση και έλεγχος της τεχνολογίας, 8. Σχεδιασμός και προγραμματισμός της τεχνολογίας, 9. Ανθεκτικότητα, αντοχή στο στρες και ευελιξία, 10. Συλλογιστική, επίλυση προβλημάτων και επινόηση ιδεών, 11. Συναισθηματική νοημοσύνη, 12. Εντοπισμός και αντιμετώπιση προβλημάτων και εμπειρία, 13. Προσανατολισμός στην παροχή υπηρεσιών, 14. Ανάλυση και αξιολόγηση συστημάτων, 15. Πειθώ και διαπραγμάτευση.

Η σημασία των δεξιοτήτων

Οι διαδικασίες προσλήψεων και αξιολόγησης των εργαζομένων συνδέονται πλέον με το επίπεδο των δεξιοτήτων τους και θωρούνται επαγγελματικό προσόν. Οι δεξιότητες οπωσδήποτε αποτελούν σημαντικό κομμάτι της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής μας και είναι χρήσιμο να τις βελτιώνουμε ώστε να διαχειριζόμαστε καλύτερα τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους. Το ερώτημα είναι: για ποιο σκοπό θα πρέπει να επιδιώκουμε την ανάπτυξη των δεξιοτήτων; Η σημασία των δεξιοτήτων είναι ότι συμβάλλουν στην αιτιολόγηση της αλήθειας. Η αιτιολόγηση της αλήθειας και συνεπώς η κριτική αξιολόγηση του πολιτισμικού πλαισίου – το οποίο αποτελεί κοινωνικό προϊόν χωρίς οι άνθρωποι να το συνειδητοποιούν – επέρχεται μέσα από τη διεργασία του στοχαστικού διαλόγου.

Οι συνθήκες για να υπάρξει στοχαστικός διάλογος με σκοπό την κριτική αξιολόγηση των παραδοχών είναι οι συμμετέχοντες να έχουν ακριβείς και ολοκληρωμένες πληροφορίες, ανεξαρτησία από πειθαναγκασμούς, συναισθηματική κατανόηση και ενδιαφέρον για τους άλλους, ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στους διάφορους ρόλους. Όμως το πολιτισμικό πλαίσιο συχνά “συνωμοτεί” σε βάρος της ανάπτυξης των δεξιοτήτων γιατί δεν εκκινούν όλοι οι άνθρωποι από την ίδια αφετηρία. Οικονομικές, κοινωνικές, μορφωτικές ανισότητες, αλλά και η εμπλοκή των δεξιοτήτων με το εσώτερο εγώ, συντελούν ώστε άλλοι να διευκολύνονται και άλλοι να δυσκολεύονται στην ανάπτυξή τους.

Ο απεγκλωβισμός από παραδοχές και ο μετασχηματισμός τους ως αποτέλεσμα της αιτιολόγησης της αλήθειας μπορεί να διενεργηθεί στο πλαίσιο της “επικοινωνιακής” μάθησης. Ο Habermas αναφέρεται στην “εργαλειακή” και την “επικοινωνιακή” μάθηση. Η “εργαλειακή” είναι η μάθηση που έχει στόχο τον εμπειρικό έλεγχο για την εγκυρότητα ενός ισχυρισμού, προκειμένου να επιτύχουμε τεχνικά κάποιους στόχους, όπως, αν χρησιμοποιούνται κατάλληλες μέθοδοι για τη βελτίωση μιας απόδοσης. Εφαρμόζεται σε τομείς, όπως είναι οι μηχανικές κατασκευές, η ιατρική, η μαθηματική έρευνα κλπ.

Η “επικοινωνιακή” μάθηση αποβλέπει στην κατανόηση αυτών που οι άλλοι εννοούν όταν επικοινωνούν, δηλαδή γίνεται η αξιολόγηση των νοημάτων, αιτιολογούνται πεποιθήσεις διά μέσου του ορθολογικού διαλόγου ώστε να οδηγηθούμε στην καλύτερη δυνατή κρίση. Δεν γίνεται μόνο έλεγχος της ακρίβειας και της αλήθειας του αντικειμένου επικοινωνίας, αλλά και των προθέσεων. Οι δεξιότητες διά μέσου της εργαλειακής μάθησης αποβλέπουν στο να ολοκληρωθεί σωστά ένα συγκεκριμένο έργο, ενώ οι δεξιότητες που βασίζονται στην επικοινωνιακή μάθηση αποβλέπουν ο μανθάνων να μπορεί να διαπραγματεύεται τους δικούς του σκοπούς και νοήματα και όχι απλώς να δρα σύμφωνα με τους σκοπούς και τα νοήματα των άλλων, δηλαδή να διαθέτει αυτόνομη σκέψη.

Πολιτικές δεξιοτήτων

Οι επίσημες πολιτικές δεξιοτήτων είναι προσανατολισμένες στα ενδιαφέροντα των επιχειρήσεων και αποβλέπουν στην επίτευξη ενός έργου σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς και συνεπώς δεν έχουν κανένα λόγο να αντιμετωπίζουν τις δεξιότητες με στόχο την αιτιολόγηση της αλήθειας. Η νοηματοδότηση των δεξιοτήτων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο γιατί άλλο είναι για παράδειγμα η αναφορά στην “ομαδικότητα” ως συνεργασία, θετική διάθεση, σεβασμός και άλλο η ίδια αναφορά με τη διάσταση της διαφωνίας που αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα του έλλογου υποκειμένου.  Είναι άλλο η αναφορά στην “ευελιξία” ως προσαρμοστικότητα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και άλλο όταν συνεπικουρείται από την κριτική θεώρηση των μεταβαλλόμενων συνθηκών.

Αναφέρονται η “δημιουργικότητα”, η “κριτική σκέψη”, αλλά την ίδια στιγμή τα πανεπιστήμια γίνονται επιχειρήσεις στις οποίες οι ανθρωπιστικές σπουδές υποχωρούν, ενώ η “επίλυση προβλημάτων” και η “επινόηση ιδεών” δεν έχουν καμία σχέση με τη διαλεκτική του Σωκράτη, αλλά με τη χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της γνώσης.

Οι επίσημες πολιτικές δεξιοτήτων περιορίζονται στην υιοθέτηση “εύηχων λέξεων” τις οποίες νοηματοδοτούν έτσι ώστε να απογυμνωθούν από το πραγματικό τους περιεχόμενο. Το ενδιαφέρον τους περιορίζεται στην εξασφάλιση των κατάλληλων προϋποθέσεων για την αποτελεσματικότητα του εργαζόμενου με σκοπό το μεγαλύτερο κέρδος και δεν υπάρχει η διάσταση της κοινωνικής ανάπτυξης του ανθρώπου. Για μια ακόμα φορά ο καπιταλισμός αποδεικνύει την αξιοθαύμαστη ικανότητά του να “δανείζεται” τον λόγο των αντιπάλων του και να τον προσαρμόζει στα δικά του συμφέροντα!