Είναι πιθανή μια πετρελαϊκή κρίση από την κόντρα στον Περσικό;

Η κλιμακούμενη κρίση στον Περσικό Κόλπο αποτελεί μιας πρώτης τάξεως αφορμή για παρατηρήσεις και συμπεράσματα. Ιδιαίτερα όσον αφορά τον νευραλγικό τομέα της παγκόσμιας ενεργειακής ασφάλειας, ποιοτικής και ποσοτικής. Πριν αναλύσουμε τις τρέχουσες εξελίξεις, θα ήταν χρήσιμη μια εισαγωγή στους παράγοντες που διαμορφώνουν και επηρεάζουν τις τιμές του πετρελαίου, καθώς και στο ιστορικό της χρήσης του μαύρου χρυσού , εν είδει όπλου, προς την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων (weaponization).

Επί της αρχής, η τιμή που πετρελαίου επηρεάζεται κατά βάση από την ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Καθότι βραχυπρόθεσμα η ζήτησή του είναι ανελαστική, οι αυξομειώσεις στην προσφορά είναι αυτές που καθορίζουν, χονδρικά, τις αξίες των πετρελαϊκών τιμών. Πέραν αστάθμητων παραγόντων (όπως φυσικές καταστροφές, εξάντληση υπαρχόντων κοιτασμάτων, ανακάλυψη νέων κτλ.) οι ρυθμοί παραγωγής και η  ανεμπόδιστη εμπορική ροή είναι εκ των βασικών παραμέτρων, που διαμορφώνουν την πετρελαϊκή διαθεσιμότητα στις παγκόσμιες αγορές.

Όμως, τα συμβάντα που ευθύνονται κατ’ εξοχήν για τις περισσότερες ραγδαίες τιμολογιακές ανακατατάξεις, είναι κατά βάση πολιτικής υφής. Γεγονότα, όπως το πετρελαϊκό εμπάργκο του 1973, η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν το 1979, και ο πρώτος Πόλεμος του Κόλπου δημιούργησαν ‘κενά’ στην παγκόσμια προσφορά. Το κατά πόσον αυτά τα ‘κενά’ οδήγησαν τις τιμές σε εκτόξευση, εντοπίζεται στην βούληση και την πρακτική δυνατότητα, διοχέτευσης στην αγορά ποσοτήτων πετρελαίου αντιστοίχων των εκάστοτε ελλείψεων.

Η ψυχολογία της αγοράς

Επίσης, άλλος ένας παράγοντας, αρκετά ρευστός και απρόβλεπτος, είναι η ψυχολογία της αγοράς. Εννοούμε το κατά πόσον μια έλλειψη, ή ακόμα και η απειλή έλλειψης ελέω κρίσης, μπορούν να προκαλέσουν πανικό στους αγοραστές (market panic), οι οποίοι σπεύδοντας να ‘καθαρίσουν’ όσο μεγαλύτερες ποσότητες σε ευνοϊκές τιμές, προκαλούν τη λεγόμενη τεχνητή έλλειψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του παραπάνω φαινομένου, αποτελεί η αντίδραση Ιαπώνων αγοραστών στην κρίση του 1973, η οποία σε συνδυασμό με το αραβικό εμπάργκο οδήγησαν, εντός λίγων μηνών, την τιμή του πετρελαίου σε αύξηση της τάξης του 400%.

Για την ιστορία, η κρίση του 1973 προέκυψε όταν οι χώρες του ΟΠΕΚ, με πρωταγωνίστρια τη Σαουδική Αραβία, επέβαλαν εμπάργκο στις πωλήσεις πετρελαίου ενάντια στις ΗΠΑ, όπως και στα υπόλοιπα κράτη που υποστήριζαν το Ισραήλ κατά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ. Επιστρέφοντας στο σήμερα, ας εξετάσουμε εάν η υπάρχουσα κρίση στον Περσικό διαθέτει τα στοιχεία εκείνα και τη δυναμική, ώστε να προκαλέσει μια παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση. Η σύντομη απάντηση είναι, με κάθε επιφύλαξη, όχι.

Σίγουρα, κάποιες αυξομειώσεις στις τιμές του πετρελαίου μπορεί να υπάρξουν, αλλά όχι στον βαθμό που να προκληθεί εκτίναξη τους. Το αμερικανο-σαουδαραβικό μπλοκ σε συνεργασία με και με τον ΙΕΑ (Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας) διασφαλίζουν όχι μόνο την βραχυπρόθεσμη ασφάλεια εφοδιασμού, αλλά και την ματαιότητα οποιασδήποτε ενέργειας, η οποία θα υπονόμευε δραστικά την απρόσκοπτη ροή του μαύρου χρυσού από τα στενά του Ορμούζ.

Παρά την, εθελούσια η μη, αποποίηση από την πλευρά της Σαουδικής Αραβίας του ρόλου του πλεονασματικού παραγωγού (swing producer), το βασίλεια του Σαούντ, μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τις ΗΠΑ, έχουν ήδη προβεί στις κατάλληλες κινήσεις και συμφωνίες για την κάλυψη των όποιων απωλειών από τις ιρανικές εξαγωγές. Οι πρόσφατα ανακληθείσες εξαιρέσεις σειράς κρατών από τις αμερικανικές κυρώσεις στις εισαγωγές ιρανικού αργού, λειτούργησαν ως χρονικό μαξιλάρι, για την προσαρμογή των αγορών και των υποδομών διύλισης των εν λόγω εισαγωγέων, μεταξύ τω οποίων και η Ελλάδα, σε εναλλακτικές πηγές εκτός Ιράν.

Διασφαλισμένες ΗΠΑ και κινεζικά συμφέροντα

Επίσης, ο ΙΕΑ δήλωσε πρόσφατα πως έχει διασφαλίσει την κάλυψη της προβλεπόμενης παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου για το 2019, κυρίως δια της συνεισφοράς της ανακάμπτουσας αμερικανικής παραγωγής. Αλλά ακόμα κι αν κάποιος παίκτης πετύχει την διατάραξη της ροής μέσω των στενών του Ορμούζ, η ικανοποιητική κατάσταση των στρατηγικών πετρελαϊκών αποθεμάτων, κρατικών και ιδιωτικών, και κυρίως, ο συντονισμός της παγκόσμιας αγοράς, θα απέτρεπε μια δραματική αύξηση της τιμής, τουλάχιστον για το χρονικό διάστημα που θα μεσολαβούσε μέχρι την αποκατάσταση της όποιας διαταραχής.

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί το γεγονός, πως ακόμα και σε περίπτωση εκτίναξης της τιμής, οι ΗΠΑ είναι διασφαλισμένες. Ύστερα από μια πρωτοφανή, για τα παγκόσμια εμπορικά δεδομένα, συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία, οι ΗΠΑ δύνανται να εφοδιάζονται με πετρέλαιο σε τιμή παραγωγής, αρκετά κάτω από την οποιαδήποτε διεθνή τιμή. Ακόμη, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός, πως οι αγορές οι οποίες είναι άμεσα εξαρτημένες από το πετρέλαιο του Περσικού Κόλπου, και συνεπώς την ασφαλή ναυσιπλοΐα δια μέσω των στενών του Ορμούζ, δεν είναι τόσο οι ευρωπαϊκές και η αμερικανική, αλλά οι ασιατικές.

Πρόκειται για ένα εμπορικό δεδομένο το οποίο περιπλέκει περαιτέρω την κατάσταση φέρνοντας, τον όποιον ταραξία, αντιμέτωπο με τα κινεζικά, και όχι μόνο, συμφέροντα. Εάν οι εισαγωγές απ’ τον Περσικό Κόλπο καταστούν επισφαλείς, οι ασιατικές αγορές οι οποίες αποδεδειγμένα εκπίπτουν σε πανικό ευκολότερα από τις δυτικές, θα αναζητήσουν ενεργά και δυναμικά εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού.

Το παραπάνω θα έπληττε, καίρια και στρατηγικά, τα συμφέροντα όλων των πετρελαιοπαραγωγών κρατών του Κόλπου, συμπεριλαμβανομένου και του Ιράν. Η προσπάθεια διαμεσολάβησης Αμπε, από την μακρινή Ιαπωνία, είναι αν μη τι άλλο χαρακτηριστική. Όπως χαρακτηριστική είναι και η χρονική συγκυρία κατά την οποία επλήγησαν τα τάνκερ, το ένα εκ των οποίων ήταν ιαπωνικών συμφερόντων. Τέλος, ένα επιτυχές μπλοκάρισμα του Ορμούζ, θα έδινε επιπλέον κίνητρο και δυναμική στα διάφορα πρότζεκτ παράκαμψης του, υπάρχοντα και σχεδιαζόμενα. Το παραπάνω θα υποβάθμιζε πρακτικά και μακροπρόθεσμα την γεωστρατηγική και γεωοικονομική αξία των εν λόγω στενών.

Ακραία σενάρια και συμπεράσματα

Η μοναδική κατάσταση που θα μπορούσε πράγματι να προκαλέσει πετρελαϊκό Αρμαγεδδώνα, θα ήταν μια ανοιχτή στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας κατά την οποία θα πλήττονταν καίρια, οι εκατέρωθεν πετρελαϊκές δομές. Όμως, το παραπάνω ενδεχόμενο είναι πρακτικά αδύνατον, καθότι θα οδηγούσε σε γενικευμένη σύρραξη με καταστρεπτικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα για την πλευρά του ηττημένου.

Μέχρι και ο Ντόναλντ Τραμπ στην, ομολογουμένως δεικτική, ρητορική του καθιστά σαφές το γεγονός πως δεν αποσκοπεί σε μια στρατιωτική επέμβαση, αλλά σε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις εφ’ όλης τη ύλης. Το ακροατήριο του Αμερικανού προέδρου δεν είναι άλλο από τις μετριοπαθείς τάσεις στο εσωτερικό του Ιράν, πχ Ροχανί, Σαρίφ, οι οποίοι φαίνεται πως δίνουν ένα σκληρό αγώνα τόσο ενάντια στους σκληροπυρηνικούς του καθεστώτος, όσο και στους Φρουρούς της Επανάστασης.

Εν κατακλείδι, το ενδεχόμενο μιας νέας πετρελαϊκής κρίσης φαντάζει απόμακρο. Όχι μόνο διότι η παγκόσμια αγορά ενέργειας δείχνει συντονισμένη και θωρακισμένη, αλλά κι επειδή οι γεωοικονομικές ισορροπίες καθιστούν την οποιαδήποτε χρήση του πετρελαίου σαν μέσω γεωπολιτικού εκβιασμού, μάταιη και καταστρεπτική, ακόμα και σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο.