Εκτατικοί ελαιώνες: Το μέλλον της γεωργικής παραγωγής στην Ελλάδα

Η εκτατική γεωργία είναι αυτή που εστιάζει στην αξιοποίηση των φυσικών πόρων που προσφέρει μια περιοχή. Ακόμη , θεωρείται ιδιαίτερα φιλική προς το περιβάλλον επιλογή και δεν απαιτούνται για την εφαρμογή της δαπανηρές επενδύσεις. Οι επιλέξιμες δενδρώδεις καλλιέργειες εκτατικής γεωργίας, είναι της ελιάς, της βερικοκιάς και της αμυγδαλιάς.

Με αφορμή την κατοχύρωση της ήδη υφιστάμενης ικανοποιητικής, αλλά και δίκαιης τιμής παραγωγού στο ελαιόλαδο, τουλάχιστον το τελευταίο δεκάμηνο τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή αγορά, εκτιμούμε ότι δημιουργείται μια μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα μας: Να υπερπολλαπλασιαστούν οι καλλιέργειες των ελαιώνων, στις περιοχές της ελληνικής επικράτειας όπου αυτοί ευδοκιμούν.

Οι αρχαίοι ελαιώνες

Ιστορικά, οι ελαιώνες στην Μεσόγειο αναφέρονται για μεν τον Ελλαδικό χώρο από τη Μινωϊκή περίοδο πριν τουλάχιστον 4.000 χρόνια, για δε την υπόλοιπη Ανατολική και Νότια Μεσόγειο, από την εποχή των Φοινίκων! Σε πολλές Μινωϊκές κτιριακές εγκαταστάσεις, έχουν βρεθεί υπερμεγέθη πιθάρια όπου η χρήση τους ήταν αποθηκευτικοί χώροι για το ελαιόλαδο, το κρασί και τα σιτηρά. Η εμπορία του κρασιού του ελαιόλαδου, αλλά και των προϊόντων εργαστηρίων των Μινωϊτών κυρίως προς την Αρχαία Αίγυπτο, αλλά και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου ήταν εκείνο που τους κατέστησε ‘’θαλασσοκράτορες’’.

Πολλούς αιώνες αργότερα, τον 5ο και 4ο αιώνα π. Χ. , στην Αρχαία Ελλάδα, η θεά Αθηνά στη μονομαχία της με τον Ποσειδώνα, αναδείχτηκε η προστάτιδα της Αρχαίας Αθήνας φυτεύοντας μια ελιά στον ιερό βράχο της Ακρόπολης και από τότε η ελιά θεωρήθηκε ιερό δέντρο. Ήταν η περίοδος που από τότε ο ‘’κλάδος ελαίας’’ έγινε το σύμβολο της ειρήνης αλλά και της γονιμότητας και της ευημερίας.

Οι ελαιώνες απετέλεσαν τις κύριες πηγές παραγωγής πλούτου τόσο για τους Ρωμαίους, όσο και στη συνέχεια για τους Βυζαντινούς, και οι εξάπλωσή τους έφτασε από την Ισπανία και το Γιβραλτάρ, ως τη χώρα των Καρχηδονίων, τη γη των Χαναναίων,  αλλά και τον Εύξεινο Πόντο στο Βορρά. Το ελαιόλαδο πλάι στον βιοποριστικό του ρόλο απέκτησε ξανά και ιερό συμβολισμό στις λατρευτικές τελετές του Χριστιανισμού, της νέας θρησκείας που ήδη είχε κυριαρχήσει, αφού με ελαιόλαδο άλειψαν το σώμα του Χριστού οι Παρθένες στην αποκαθήλωσή του και με ελαιόλαδο που καίει στα καντήλια στους λατρευτικούς χώρους, αποδίδεται ο σεβασμός και η τιμή στα ιερά πρόσωπα της λατρείας.

Οι Ενετοί και οι Οθωμανοί στην Κρήτη 

Και επειδή τα βάσανα των Ελλήνων ποτέ δεν είχαν τελειωμό, τους έμεναν τουλάχιστον οι ελαιώνες και το ελαιόλαδο για να “γιατρεύουν τις πληγές” των κατατρεγμένων υπόδουλων, θρέφοντας το λαό και τους αγωνιστές που μάχονταν για την ελευθερία. Το πόσο σημαντική ήταν η αξία των ελαιώνων και του ελαιόλαδου, οι κατακτητές Ενετοί το γνώριζαν πολύ καλά, αφού με τις γαλέρες τους όργωναν τη Μεσόγειο, εμπορευόμενοι τον πλούτο της Κρητικής γης.

Το ίδιο όμως ενημερωμένοι αποδείχτηκε πως ήταν και οι επόμενοι κατακτητές του νησιού της Κρήτης, οι Οθωμανοί. Όταν το 1669 κατέλαβαν το σύνολο του νησιού, μόλις λίγους μήνες μετά, διενήργησαν λεπτομερή απογραφή περιουσιών ανά οικογένεια, για να προσδιορίσουν τους φόρους που θα εισέπρατταν από τους δύσμοιρους κατακτημένους.

Στην απογραφή λοιπόν αυτή, κατέγραφαν τρία στοιχεία ανά οικογένεια, αφού θεώρησαν ότι αυτά ήταν τα σημαντικότερα ως περιουσιακά στοιχεία: Τον αριθμό των ελαιόδεντρων, τα τσερίπια καλλιεργήσιμης γης και τα τσερίπια περιβολιών και αμπελιών. Το τσερίπι ήταν μονάδα μέτρησης της έκτασης των αγροτεμάχιων.

Οι παρεμβάσεις Βενιζέλου

Η απελευθέρωση της Κρήτης, ακριβώς στα τέλη του 1800, βρίσκει το νησί με το σύνολο σχεδόν των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και φυσικά των ελαιώνων να ανήκουν στα μοναστήρια και σε λίγες εύπορες οικογένειες που είχαν καταφέρει να τα αποκτήσουν από τους Οθωμανούς που τα πουλούσαν, αφού είχαν ήδη αρχίσει να φεύγουν από τη Κρήτη.

Με στοχευμένη νομοθεσία των κυβερνήσεων του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Αλέξανδρου Παπαναστασίου αρκετά χρόνια αργότερα και τον Νόμο 3345/1925 «περί Ταμείων Εφέδρων Πολεμιστών Κρήτης», που προέβλεπε την απαλλοτρίωση των 3/5 της έγγειας αγροτικής ιδιοκτησίας των Μοναστηριών της Κρήτης μεταβιβάστηκαν τα εν λόγω ποσοστά στα Ταμεία Εφέδρων Πολεμιστών, που ιδρύθηκαν σε κάθε νομό της Κρήτης. Έτσι, με τη νομοθετική αυτή ρύθμιση, βρέθηκαν ιδιοκτήτες καλλιεργήσιμων γαιών και ελαιώνων το μεγαλύτερο μέρος των οικογενειών του νησιού.

Έκτοτε, το βιοποριστικό προϊόν με τη μεγαλύτερη αξία διαχρονικά έως και σήμερα για τους ασχολούμενους με τις παραδοσιακές καλλιέργειες στο νησί, είναι το ελαιόλαδο. Υπήρξαν μάλιστα περίοδοι που το ελαιόλαδο ήταν το χρηματικό μέσο για την αγοραπωλησία κτημάτων, κατοικιών ή και άλλων περιουσιακών στοιχείων. Η αξία των συναλλασσόμενων εμπράγματων αξιών εκτιμάτο και διεκπεραιώνονταν σε “οκάδες” ελαιόλαδου!

Στο δεύτερο μέρος οι σύγχρονες προκλήσεις.