Έκθεση της Κομισιόν όπλο υπέρ της ελληνικής αλιείας

Aπό το 1982 επεσήμανα την αξία της ΑΟΖ για την αλιεία μας, αλλά όλοι με αγνοούσαν. Τώρα οι Τούρκοι μας πρόλαβαν και σ’ αυτό. Σε ένα πρόσφατο δημοσίευμα ένας Τούρκος αναλυτής γράφει:

«Σύμφωνα με υψηλόβαθμο Τούρκο αξιωματούχο, η Άγκυρα δεν θα επιτρέψει σε αλλοδαπά αλιευτικά σκάφη – και όχι μόνο τα πλοία διακίνησης αερίου και πετρελαίου – στην υφαλοκρηπίδα της στην ανατολική Μεσόγειο, εάν αποφασίσει να κηρύξει την υφαλοκρηπίδα της ως αποκλειστική οικονομική ζώνη. Ο Çağatay Erciyes, Γενικός Διευθυντής Διμερών Πολιτικών και Ναυτιλιακών Αερομέσων και Συνόρων του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, δήλωσε κατά τη διάρκεια σεμιναρίου στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας ότι εάν η κυβέρνηση λάβει μια τέτοια απόφαση, τα ξένα αλιευτικά σκάφη , που θα εντοπισθούν στην αποκλειστική ζώνη της Τουρκίας, θα εμποδισθούν από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας και θα συρθούν στο λιμάνι της Αττάλειας».

Τώρα αντιλαμβάνεται κανείς γιατί η παράνομη οριοθέτηση ανάμεσα στην Τουρκία και την Λιβύη δεν αφορούσε μόνο οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας αλλά και οριοθέτηση ΑΟΖ. Υποψιάστηκα ότι η πονηρή αναφορά στην ΑΟΖ θα είχε ως κύριο στόχο την αλιεία και προειδοποίησα για ένα επεισόδιο στη θάλασσα ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα.

Έτσι πρόσθεσα ότι η Τουρκία, μπορεί να επιχειρήσει να εφαρμόσει το Μνημόνιο με την Λιβύη ασκώντας την «εξουσία» της επί ελληνικών αλιευτικών σκαφών, είτε εκδιώχνοντάς τα από την περιοχή, είτε ακόμη συλλαμβάνοντας τα και οδηγώντας τα σε τουρκικό λιμάνι, με την κατηγορία ότι παραβίασαν την “τουρκική” ΑΟΖ.

Μας έκλεβαν τα ψάρια του Αιγαίου και τώρα θέλουν να μας κλέψουν και τα ψάρια της ΑΟΖ της Κρήτης Η Τουρκία πολέμησε κυρίως το θέμα της ΑΟΖ και των νησιών όλα τα εννιά χρόνια της Τρίτης Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, γιατί γνώριζε ότι τα άρθρα της ΑΟΖ που θεσπίζουν διεξοδικά τα θέματα της αλιείας, ευνοούσαν τα νησιά του Αιγαίου Αρχιπελάγους.

Αλλά δεν πρέπει να αγνοούμε ότι και οι φίλοι μας οι Ιταλοί κλέβουν τα ψάρια μας. Δεν προχωρούν σε οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ελλάδα, γιατί θέλουν και αυτοί τα αλιευτικά τους να αλωνίζουν όχι μόνο στο Ιόνιο αλλά να ψαρεύουν στην Κρήτη και στην Ρόδο! Έχουν μεγαλύτερο και καλύτερο αλιευτικό στόλο από εμάς, που τους επιτρέπει να ψαρεύουν πολύ κοντά στα χωρικά ύδατα των νησιών μας, κάτι που δεν θα μπορούσαν να κάνουν, εάν η Ελλάδα είχε ανακηρύξει και οριοθετήσει την ΑΟΖ της.

Γιατί δημιουργήθηκε η ΑΟΖ

Πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι ο κύριος λόγος δημιουργίας της ΑΟΖ δεν ήταν άλλος από την προσπάθεια των αναπτυσσόμενων κρατών να προστατεύσουν την αλιεία τους. Αποτελούσε ένα καλό σημάδι το γεγονός ότι τα περισσότερα κράτη κατανόησαν νωρίς την αξία της ΑΟΖ και άρχισαν γρήγορα να την ανακηρύσσουν μετά το 1982. Ήταν επίσης σημαντικό ότι τα τρία μεγάλα παράκτια κράτη ΗΠΑ-ΕΕΣΔ-Κίνα, ανακήρυξαν γρήγορα ΑΟΖ, διότι γνώριζαν ότι αυτή θα έπαιζε σημαντικό ρόλο για την προστασία της αλιείας τους και για την εξόρυξη υδρογονανθράκων.

Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης (1973-1982) στο θέμα της αλιείας πρωτοστάτησαν τα κράτη της Λατινικής Αμερικής, στα οποία ανήκει και η πατρότητα της δημιουργίας ΑΟΖ. Το κύριο άρθρο της UNCLOS που αναφέρεται στην αλιεία είναι το άρθρο 61, το οποίο περιλαμβάνει τα κύρια σημεία για τους έμβιους πόρους των θαλασσών και των ωκεανών. Παραθέτουμε εδώ μόνο τις δύο πρώτες παραγράφους αυτού του άρθρου:

Άρθρο 61: Διατήρηση των ζώντων πόρων

1. Το παράκτιο κράτος καθορίζει το επιτρεπτό όριο αλίευσης των έμβιων πόρων στην αποκλειστική οικονομική ζώνη.
2. Το παράκτιο κράτος, λαμβάνοντας υπόψη τα πλέον αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα που έχει στη διάθεσή του, διασφαλίζει, με κατάλληλα μέτρα προστασίας και διαχείρισης, ότι η διατήρηση των έμβιων πόρων μέσα στην αποκλειστική οικονομική ζώνη τους δεν κινδυνεύει από την υπερεκμετάλλευση. Το παράκτιο κράτος και οι αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί, υποπεριφερειακοί και περιφερειακοί, συνεργάζονται προς αυτόν τον σκοπό κατά τον πλέον αρμόζοντα τρόπο.

Η ξεχασμένη ελληνική αλιεία

Η αλιεία στην Ελλάδα έχει μια αρχαία παράδοση. Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα και κείμενα έχουν ανακαλυφθεί στην Κρήτη και αλλού, καθώς και περιγραφές από διάσημους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Αισχύλος, ο Ησίοδος και ο Ξενοκράτης, που δείχνουν ότι η αλιεία έχει παίξει έναν σημαντικό ρόλο στη ζωή των Ελλήνων, τουλάχιστον από το 2000 π.Χ.

Κατά τη διάρκεια της Ομηρικής περιόδου η ελληνική αλιεία είχε σχεδόν εξαφανιστεί, διότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την αλιεία ασήμαντη δραστηριότητα. Ο Πλάτων είχε ισχυριστεί ότι η αλιευτική δραστηριότητα είναι μια απασχόληση ανάξια ευγενών ανδρών, διότι χρησιμοποιεί την πανουργία αντί της δεξιοτεχνίας, και επομένως δεν προσφέρει στους νέους την ευκαιρία να εξασκήσουν τα σώματα τους, όπως θα έκαναν εάν κυνηγούσαν άγρια ζώα.

Οι Έλληνες αλιείς μέχρι την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν ελάχιστοι και χρησιμοποιούσαν αρχαίες αλιευτικές μεθόδους με μοναδικό σκοπό να προμηθεύσουν τροφή στις οικογένειές τους. Το πρώτο βασιλικό διάταγμα, το 1834, επέτρεπε την αλιεία σαρδελών (sardines) όχι μόνο από τους Έλληνες, αλλά και από τους ψαράδες άλλων κρατών.

Η Ελλάδα σε ολόκληρη την ιστορία της υπήρξε ένα μεγάλο θαλάσσιο κράτος, αλλά πάντα ήταν φημισμένη για τον εμπορικό της στόλο και όχι για την αλιεία. Πράγματι η αλιεία έχει παίξει έναν πολύ μικρό ρόλο στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Ενδεικτικά σε πρόσφατο άρθρο στην εφημερίδα “Το ΒΗΜΑ” αναφέρονται η ευεργετική θρεπτική αξία του ψαριού και η σύνδεσή του με την ελληνική διατροφή και παράδοση.

Ο ρόλος της ΕΕ

Η UNCLOS, στο Μέρος XVIΙ και στο Παράρτημα IX δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής Διεθνών Οργανισμών αμέσως μετά τη συμμετοχή της απολύτου πλειοψηφίας των κρατών μελών της. Ήδη όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ καθώς και η ίδια η ΕΕ έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας. Με βάση τα άρθρα 309 και 310 δεν επιτρέπεται να διατυπωθούν επιφυλάξεις ή εξαιρέσεις όταν τα διάφορα κράτη καταθέτουν την επικύρωση της Σύμβασης.

Έτσι, τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν μπορούν να διατυπώσουν επιφυλάξεις σχετικά με τις αρμοδιότητες που έχουν μεταβιβάσει σε αυτή. Πιο συγκεκριμένα, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε την Τελική Πράξη της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας τον Δεκέμβρη του 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικας έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Η Κοινότητα σημειώνει ότι τα Κράτη-Μέλη της έχουν μεταβιβάσει σ’ αυτήν τις αρμοδιότητες που αφορούν στην διατήρηση και διαχείριση των αλιευτικών τους πόρων. Επομένως, στα θέματα αλιείας μόνο η Κοινότητα μπορεί να υιοθετήσει τους σχετικούς κανόνες και κανονισμούς (οι οποίοι εκτελούνται από τα Κράτη-Μέλη) και έχει την δυνατότητα να προβαίνει σε συμφωνίες με τρίτα Κράτη ή με διεθνείς οργανισμούς».

Σήμερα το μήκος των ακτών της ΕΕ των 28 ξεπερνάει τα 66.000 χλμ. και η Ελλάδα διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτή από όλα τη κράτη-μέλη που φτάνει τα 16,465 χλμ. Διαθέτει επίσης και τα περισσότερα νησιά και νησίδες που αριθμούν 3.100, από τα οποία 2.463 βρίσκονται στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος.

Όταν η τότε ΕΟΚ αντιλήφθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1970 ότι μια ΑΟΖ 200 ν.μ. σύντομα θα εξαπλωθεί σε όλες τις ηπείρους, αποφάσισε να μελετήσει το θέμα για να διαπιστώσει αν πρέπει και η ίδια να αποκτήσει μια τέτοια ζώνη. Έτσι έχοντας αναλύσει τις απώλειες και τα κέρδη της από μια ΑΟΖ 200 ν.μ. η Κοινότητα έλαβε ένα σημαντικό βήμα τον Νοέμβριο 1976, συμφωνώντας σε τρεις βασικές αρχές:

• Την επέκταση των αλιευτικών ζωνών όλων των μελών της σε 200 ν.μ.
• Την μεταβίβαση στην Κοινότητα της αποκλειστικής αρμοδιότητας για τις διαπραγματεύσεις για αλιευτικές συμφωνίες της ΕΚ με κράτη μη-μέλη της Κοινότητας.
• Τη θέσπιση ορισμένων κανόνων για την μελλοντική της πολιτική σε θέματα διαχείρισης και διατήρησης των αλιευτικών πόρων.

Ούτε μια ενέργεια από Ελλάδα

Στη συνέχεια, το 1983, η Κοινότητα ζήτησε από όλα τα κράτη-μέλη της να δημιουργήσουν μια αλιευτική ζώνη 12 ν.μ. ανεξάρτητα από το μήκος των χωρικών τους υδάτων. Η Ελλάδα δεν έκανε τότε καμία ενέργεια για να δημιουργήσει μια αλιευτική ζώνη 12 ν.μ. Αργότερα, η Τουρκία βλέποντας πολλές χώρες της ΕΟΚ να επεκτείνουν την αλιευτική τους ζώνη στα 12 ν.μ. και φοβούμενη ότι και η Ελλάδα θα έπραττε το ίδιο, αντέδρασε και κάλεσε στην Άγκυρα, την 25η Οκτωβρίου 1990 όλους τους πρέσβεις της ΕΕ –εκτός του Έλληνα πρέσβη– ζητώντας τους να μην επεκτείνουν την αλιευτική ζώνη τους στα 12 ν.μ. στη Μεσόγειο.

Δυστυχώς, η ΕΕ αποδέχτηκε αυτό το τουρκικό διάβημα αλλά, ακόμα χειρότερα, το δέχθηκε και η τότε κυβέρνηση Μητσοτάκη, χωρίς να αντιταχθεί σε μια ενέργεια που έθιγε κυριαρχικά μας εθνικά δικαιώματα στο Αιγαίο. Έτσι η ΕΟΚ αποδέχτηκε τα αίτημα της Τουρκίας και σήμερα βλέπουμε ξεκάθαρα τις συνέπειες των τραγικών λαθών μας και την τεράστια ταλαιπωρία των ψαράδων μας.

Το 2013 ήταν μια σημαντική και κρίσιμη χρονιά για τα θέματα της ΑΟΖ, γιατί και η Κομισιόν παρουσίασε μία νέα μελέτη με τίτλο “Βελτιώνοντας τη διακυβέρνηση του θαλάσσιου χώρου: Μια ευκαιρία για Γαλάζια Ανάπτυξη στη Μεσόγειο Θάλασσα”. Αυτή η μελέτη επισημαίνει ότι η δημιουργία ΑΟΖ στη Μεσόγειο Θάλασσα θα ωφελήσει την Γαλάζια Ανάπτυξη της ΕΕ με την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης στην θαλάσσια οικονομία, που με τη σειρά της θα βοηθήσει την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης.

Τι λέει η Έκθεση της Κομισιόν

Έτσι η μελέτη αυτή προτρέπει στα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου να προβούν στην ανακήρυξη και οριοθέτηση των ΑΟΖ τους. Μεταξύ άλλων, αναφέρει συγκεκριμένα:

«Γύρω από αυτή την στρατηγική και κρίσιμη από κάθε πλευρά θαλάσσια λεκάνη, το λίκνο του δυτικού μας πολιτισμού, ελάχιστα παράκτια κράτη έχουν ανακηρύξει ΑΟΖ. Αυτή η πρωτοβουλία της ΕΕ μπορεί να πυροδοτήσει μια σειρά από τέτοιες διεκδικήσεις με βάση τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Ο πασιφανής στόχος είναι η εξερεύνηση του πλούτου της Μεσογείου Θάλασσας, αλλά πιθανώς ακόμα περισσότερο τους υδρογονάνθρακες που βρίσκονται στα βάθος των βυθών της. Γιατί δεν πρέπει η ΕΕ να περιμένει για καλύτερες ειρηνικές περιόδους για να προβεί στην εκτέλεση αυτού του σχεδίου.

»Αντιλαμβανόμαστε ότι η μελέτη γίνεται ακόμα πιο σημαντική μετά τις τελευταίες ανακαλύψεις των τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή ανάμεσα στη Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Και δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει ήδη ένδειξη που υποστηρίζεται από επιστημονικά δεδομένα ότι και άλλα κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου βρίσκονται στην Ανατολική Μεσόγειο. Μέσα στις ΑΟΖ των 200 ν.μ. των κρατών-μελών της ΕΕ, το μεγαλύτερο ποσοστό της Μεσογείου σε αλιεία και σε υδρογονάνθρακες θα είναι ευρωπαϊκή ιδιοκτησία. Χωρίς τις ΑΟΖ να έχουν συμφωνηθεί, να έχουν ανακηρυχθεί και οριοθετηθεί, η εκμετάλλευση των πόρων κάτω από την επιφάνεια του νερού είναι αδύνατη.

»Επομένως, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα πρέπει, με εμμονή να ακολουθήσουν μια στρατηγική με βάση αυτά τα δεδομένα. Ο στόχος δεν είναι τίποτα λιγότερο από την εξασφάλιση ενεργειακής αυτάρκειας στην διψασμένη για υδρογονάνθρακες γερασμένη μας ήπειρο».

Δεν γνωρίζω αν η σημερινή ελληνική κυβέρνηση είναι ενήμερη της σημασίας της παραπάνω μελέτης. Ίσως στην επικείμενη συνάντηση του στο Παρίσι με τον Πρόεδρο Μακρόν, ο κ Μητσοτάκης θα έπρεπε να ζητήσει από τον ηγέτη της φίλης Γαλλίας να αναλάβει πρωτοβουλία, ώστε να υλοποιηθεί αυτή η μελέτη και να καθοριστούν οι ΑΟΖ των κρατών της ΕΕ στην Μεσόγειο Θάλασσα.