Ελλάδα 2009-23: Η κοινωνική-οικονομική καθίζηση με αριθμούς

Η ελληνική οικονομία το 2009 είχε ΑΕΠ 237 δισ. ευρώ σε τρέχουσες τιμές και δημόσιο χρέος 295 δισ. ευρώ (125% του ΑΕΠ), στο οποίο το κοινωνικό χρέος αντιπροσώπευε μόλις το 9,5%. Στις συνθήκες αυτές συντελέστηκε από τους δανειστές (ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και Κομισιόν) και τις ελληνικές κυβερνήσεις η επιβολή των Μνημονίων, ενώ «υπήρχε καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής και της ελληνικής κρίσης». Τα έσοδα το 2010 από εισφορές του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ήταν 19 δισ. και το ύψος των δαπανών των συντάξεων ήταν 33 δισ.

Ο αριθμός των συνταξιούχων ήταν 2.640.000 άτομα με μέση σύνταξη 1.030 ευρώ (μεικτά) (κύρια και επικουρική) και η μέση ηλικία συνταξιοδότησης ήταν 59 έτη για τις γυναίκες και 61 έτη για τους άνδρες με μέσο χρόνο ασφάλισης 30 έτη. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν, μεταξύ άλλων, ότι μεγάλος αριθμός ασφαλισμένων δεν συμπλήρωναν τα 37 έτη εργασίας και ασφάλισης για πλήρη συνταξιοδότηση, προκειμένου το επίπεδο της σύνταξής τους να ανταποκρίνεται σε συντελεστή αναπλήρωσης 90% (70% κύρια σύνταξη και 20% επικουρική).

Η ετήσια επιχορήγηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης από τον κρατικό προϋπολογισμό ήταν 14 δισ. Το 2010 ο αριθμός των απασχολούμενων ήταν 4.535.000, οι άνεργοι ήταν 490.000 (ποσοστό ανεργίας 9,8%) και το εργατικό δυναμικό ήταν 5.025.000  άτομα. Το μέσο μηνιαίο εισόδημα των απασχολουμένων ήταν 1.420 ευρώ (σε 12μήνη βάση) και οι εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών ήταν 19 δισ. ετησίως. Ο στιγμιαίος συντελεστής αναπλήρωσης (ο λόγος του εισοδήματος των συνταξιούχων προς το εισόδημα των εργαζομένων) ήταν 72%. Αυτός ο συντελεστής εκφράζει το σχετικό επίπεδο διαβίωσης των συνταξιούχων σε σχέση με των εργαζομένων σε κάθε χρονική στιγμή.

Όταν ο θεσμοθετημένος συνολικός συντελεστής αναπλήρωσης (κύρια και επικουρική σύνταξη) για πλήρη συνταξιοδότηση ήταν 90%, από ΔΝΤ και Κομισιόν είχε υπολογιστεί σε 105% για ορισμένες ομάδες ασφαλισμένων. Έτσι επιβλήθηκαν οι μνημονιακές περικοπές στις συντάξεις, θεωρώντας λανθασμένα ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ελλάδα ήταν η κύρια αιτία της χρεοκοπίας. Στην δεκαετία 2000-09 ο κρατικός προϋπολογισμός χρηματοδότησε το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης με 130 δισ. ευρώ και στο ίδιο χρονικό διάστημα παρήγαγε σωρευτικά ΑΕΠ ύψους 1.950 δισ. Δηλαδή, κατέβαλλε συνολικά στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης το 6,7% του παραγόμενου ΑΕΠ.

Το 2009 ο πληθυσμός ήταν 11.100.000 και οι δημογραφικές προβολές της Eurostat (Europop 2009) προέβλεπαν ότι το 2060 ο πληθυσμός θα ήταν 11.300.000. Επίσης, το 2009, οι δαπάνες για συντάξεις ήταν 33 δισ, το ΑΕΠ 237 δισ και η συνταξιοδοτική δαπάνη 13,5% του ΑΕΠ. Επιπλέον, η Κομισιόν Επιτροπή προέβλεπε ότι μέχρι το 2060 το ΑΕΠ θα μεταβάλλονταν με μέσο ετήσιο ρυθμό 1,7%. Επίσης προέβλεπε ότι εκείνο το έτος το χρέος της Ελλάδας θα ήταν 125% του ΑΕΠ, περίπου 295 δισ. Επίσης το 2009 ο δείκτης εξάρτησης των ηλικιωμένων ήταν 28% και η Eurostat προέβλεπε ότι το 2060 θα αυξάνονταν στο 57% (διπλασιασμός).

Πού οδήγησαν τα Μνημόνια

Σε αυτές τις οικονομικές (οικονομικός παράγοντας) και πληθυσμιακές συνθήκες (δημογραφικός παράγοντας), οι οποίες καθορίζουν την βιωσιμότητα ενός αναδιανεμητικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, κηρύχθηκε η Ελλάδα σε κατάσταση χρεοκοπίας και της επιβλήθηκαν Μνημόνια. Αυτά, μεταξύ άλλων, οδήγησαν (2010-23) σε περικοπές συντάξεων κατά 90 δισ. για να εξισορροπηθεί η δημοσιονομική ανισορροπία όταν οι ετήσιες δαπάνες για συντάξεις ήταν 33 δισ. ευρώ και το ΑΕΠ 237 δισ. Αντίθετα σήμερα που οι ετήσιες δαπάνες για συντάξεις (κύρια και επικουρική) είναι 30,2 δισ. και το ΑΕΠ είναι 208 δισ. η κοινωνική ασφάλιση εκτιμάται από τους δανειστές και τις ελληνικές κυβερνήσεις ότι δεν υπονομεύει την δημοσιονομική ισορροπία! Κατά την περίοδο 2010-23, ο πληθυσμός έχει μειωθεί στα 10.435.000 άτομα και η Eurostat προβλέπει ότι το 2070 θα είναι 7.800.000 άτομα (31% μείωση) όταν το 2009 προέβλεπε ότι ο πληθυσμός της χώρας μας το 2070 θα είναι περισσότερα από 11.000.000 άτομα.

Με άλλα λόγια η Ελλάδα κατά το χρονικό διάστημα 2010-23 απώλεσε πληθυσμό 684.000 άτομα (6,2% μείωση) και εργατικό δυναμικό 346.000 άτομα (μείωση 6,9%) (Διάγραμμα 1). Επίσης, ο δείκτης εξάρτησης των ηλικιωμένων, αυξήθηκε από το 28% το 2009 στο 35,7% το 2022. Η ανεργία το 2023 βρίσκεται στο 11% (μέσος όρος Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου). Έτσι, μετά από την υλοποίηση των τριών μνημονίων στην αγορά εργασίας και το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, οι απασχολούμενοι τον Σεπτέμβριο 2023 ήταν 4.226.000 άτομα και το μέσο μηνιαίο εισόδημα των εργαζομένων στα 1.040 ευρώ (μεικτά) με τις ετήσιες εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης να είναι 14 δισ. (απώλεια 5 δισ.).

Η δε συνταξιοδοτική δαπάνη είναι 30,2 δισ. ευρώ για 2,500.000 συνταξιούχους με μέση μεικτή σύνταξη (κύρια και επικουρική) ίση με 1.003 ευρώ (μεικτά) μετά την αύξηση 7,75% που δόθηκε το 2023. Το ΑΕΠ μειώθηκε μέχρι και 27% σωρευτικά το 2015 και το 2022 βρίσκονταν στο 87% του ΑΕΠ του 2009. Δηλαδή, υπολείπεται ακόμη κατά 13 μονάδες σε σχέση με το ΑΕΠ του 2009. Το μέσο εισόδημα των εργαζομένων έχει μειωθεί από 1.420 ευρώ (μεικτά) στα 1.040 ευρώ (μεικτά), μείωση 27%. Με άλλα λόγια το σχετικό επίπεδο διαβίωσης των σημερινών εργαζομένων έχει επιδεινωθεί κατά 27% σε σχέση με το 2009.

Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα (2010-23) το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης απώλεσε από ασφαλιστικές εισφορές σωρευτικά έσοδα ύψους 122 δισεκατομμυρίων, εάν θεωρήσουμε ότι δεν θα υπήρχε η ύφεση που προκάλεσαν τα μνημόνια στη χώρα μας (μέση μείωση εισοδήματος των εργαζομένων κατά 27%, μείωση του εργατικού δυναμικού κατά 6,9%, αύξηση της ανεργίας μέχρι 29%, σωρευτική απώλεια 90 δισ. στους συνταξιούχους). Επίσης, στην μελέτη του Ageing Working Group (2009) για την Ελλάδα προβλέπονταν ότι το χρονικό διάστημα 2010-23 η ελληνική οικονομία θα παρήγαγε 3.783 δισ. ΑΕΠ, αλλά μετά τις μνημονιακές πολιτικές παρήγαγε τελικά 2.630 δισ. Με άλλα λόγια κατά την περίοδο 2010-23 υπάρχει απώλεια της τάξης των 1.153 δισ. σε σχέση με αυτό που προβλέπονταν από την ίδια την Κομισιόν το 2009.

Τα 122 δισ. απώλεια από τις εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών την περίοδο 2010-23 χρηματοδοτήθηκαν από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτό σημαίνει ότι οι ασκούμενες νεοφιλελεύθερες μνημονιακές πολιτικές στην εργασία και την κοινωνική ασφάλιση επιβάρυναν την ελληνική οικονομία με επιπλέον 122 δισ. πέρα από αυτά που θα χρηματοδοτούσε το σύστημα πριν την οικονομική κρίση και την ύφεση, λόγω της απώλειας εισοδημάτων των εργαζομένων και των συνταξιούχων. Το αποτέλεσμα της πολιτικής (δανειστών και ελληνικών κυβερνήσεων) για εσωτερική υποτίμηση, καθώς και οι μετέπειτα αλληλοτροφοδοτούμενες πολυκρίσεις (οικονομική, ενεργειακή, υγειονομική, κοινωνική) είναι το χρέος μας (2023) να είναι 177% του ΑΕΠ (420 δισ. περίπου) από 125% του ΑΕΠ που ήταν το 2009 (295 δισ.).

Καθίζηση από τις μνημονιακές πολιτικές

Στις συνθήκες αυτές εκτιμάται ότι θα συνεχιστούν οι απώλειες, δεδομένου ότι εάν λάβουμε υπόψη τις υποθέσεις της Κομισιόν για μέση ετήσια αύξηση του ελληνικού ΑΕΠ κατά 1,3%, τότε η ελληνική οικονομία θα προσεγγίσει το ΑΕΠ του 2009 το 2032! Εάν θεωρήσουμε ότι η μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ θα είναι της τάξης του 2% τότε το ΑΕΠ του 2009 θα επιτευχθεί το 2029. Η εξέλιξη αυτή θα επιφέρει μέχρι το 2030 επιπλέον απώλειες στο κοινωνικό-ασφαλιστικό σύστημα από εισφορές της τάξης των 55 δισεκατομμυρίων, τις οποίες θα χρηματοδοτήσει ο κρατικός προϋπολογισμός. Δηλαδή, ο κρατικός προϋπολογισμός υπολογίζεται ότι θα χρηματοδοτήσει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης μέχρι το 2030 με επιπλέον 55 δισ. σε σχέση με το ποσό που εκτιμούσαν πριν την οικονομική κρίση.

Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο κρατικός προϋπολογισμός κατά το χρονικό διάστημα 2010-60 θα έπρεπε να χρηματοδοτήσει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης με 852 δισεκατομμύρια (έλλειμμα περιόδου), ενώ μετά την υλοποίηση των μνημονιακών πολιτικών εκτιμάται – σύμφωνα με μελέτη μας– ότι κατά την ίδια χρονική περίοδο θα πρέπει να χρηματοδοτήσει με 865 δισεκατομμύρια, παρά τις συντελούμενες μνημονιακές περικοπές (90 δισ.) των συντάξεων. Η κρατική χρηματοδότηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης θα οφείλεται κατά 16% στην επιδείνωση του δημογραφικού παράγοντα και κατά 84% στην επιδείνωση του οικονομικού παράγοντα.

Όμως, η σημαντική παραγωγική καθίζηση που επήλθε από τις μνημονιακές πολιτικές –μεταξύ άλλων– στην ελληνική οικονομία και κοινωνία διατηρείται μέχρι και τις ημέρες μας, σε βαθμό που το κατά κεφαλήν ΑΕΠ από 95,3% του μέσου ευρωπαϊκού όρου που ήταν το 2009, σήμερα είναι 67,8%, ενώ η απόσταση από το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ευρωζώνης έχει διευρυνθεί κατά 36,6 ποσοστιαίες μονάδες. Το γεγονός αναδεικνύει με τον πιο εύληπτο τρόπο την κατάρρευση του στρατηγικού στόχου της σύγκλισης. Η πραγματικότητα είναι για τα επόμενα χρόνια η “θεσμοποιημένη” απο-σύγκλιση.